Anouk (22) heeft het imposter syndroom: 'Ik ben bang dat ik ineens iets raars zeg'

Vooral vrouwen hebben last van het zogeheten impostersyndroom, maar er valt wat aan te doen. “Als ik in een ruimte ben met alleen maar witte mannen van rond de vijftig jaar kan ik denken ‘Hoor ik hier wel?’”

Dit wordt ook wel het bedriegerssyndroom genoemd: mensen die hier last van hebben, zijn constant bang om ‘ontmaskerd te worden als bedrieger’. Anouk legt uit: “Vooral toen ik net begon in de politiek had ik er last van. Soms heb ik het nog steeds. Dan heb ik een spannend debat en ben ik bang dat ik ineens iets raars zeg of dat anderen denken dat ik het niet snap. Eigenlijk slaat dat nergens op, want ik weet dat ik mezelf goed heb ingelezen en voorbereid.”

Het maakt dus niet uit hoe hoog je punten zijn, hoe goed je bent in je werk of hoeveel complimenten je krijgt: ergens heb je altijd het gevoel dat je door de mand gaat vallen. Het is geen officiële diagnose maar een verzameling van persoonlijkheidstrekken. Hierdoor is het lastig om hulp te zoeken, terwijl de gevolgen groot zijn; je kunt in een burn-out belanden, bijvoorbeeld.

Gekaapt door stress

Wie aan het impostersyndroom lijdt, is in goed gezelschap van onder andere Michelle Obama, Meryl Streep en Facebooks Sheryl Sandberg. Ook zij kwamen ervoor uit dat ze kampen met belemmerende gedachten. Vréneli Stadelmaier deed onderzoek naar het impostersyndroom en schreef het boek F*ck die onzekerheid: nooit meer (onterecht) bang om door de mand te vallen.

Vréneli legt uit dat mensen de hele dag door duizenden gedachtes hebben. “De meest onzinnige dingen komen voorbij, maar ook negatieve gedachtes. Dat heeft iedereen en daar is niks abnormaals aan. Het impostersyndroom is dat je die gedachten hoort, ze voor waar aanneemt en er te veel waarde aan hecht.”

Dit heeft te maken met de amygdala, legt ze uit. Dat is de plek in je hersens waar emoties zitten. Bij het bedriegerssyndroom worden deze gekaapt door stress. Hierdoor kunnen er twee soorten imposter-reacties ontstaan: vechten (de hele dag door hard werken, perfectionistisch zijn, de lat hoog leggen) of vluchtgedrag (uitstelgedrag, die promotie voorbij laten gaan, je mond houden tijdens een vergadering). Deze twee reacties kunnen zelfs tegelijk optreden.

Anouk kreeg tijdens de verkiezingen van GroenLinks bijna last van vluchtgedrag. “Een paar mensen hadden gevraagd of ik mezelf verkiesbaar wilde stellen, maar ik dacht dat ik het niet zou kunnen. Het leek me leuk en ik had ideeën hoe ik het zou kunnen aanpakken, maar toch dacht ik dat het niet aan mij was besteed. Onze lijsttrekker heeft me toen overgehaald. Ze zei: ‘Als mannen twijfelen doen ze het, als vrouwen twijfelen doen ze het niet.’ Dat trok me uiteindelijk over de streep.”

Oorzaken imposter syndroom

Zeker niet alle vrouwen hebben het, maar uit Amerikaans onderzoek blijkt dat vrouwen er verhoudingsgewijs wel méér last van hebben: 70 procent tegenover 35 procent van de mannen. Volgens Vréneli heeft dat een aantal oorzaken. 

Allereerst kan het te maken hebben met je jeugd. “In je hoofd voer je een dialoog, een welles-nietesspelletje. Je hebt de stem die zegt: ‘Je moet harder werken, je bent niet goed genoeg, straks komen ze erachter dat je niks kunt’, maar je hebt ook de objectieve stem die zegt ‘Kom op, je kunt het best’. De imposter-stem vertolkt vaak de stem uit je jeugd”, legt ze uit. “Denk aan je vader voor wie het goed genoeg was of die lerares die zei ‘Doe maar normaal dan doe je al gek genoeg’.”

Ook de opvoeding kan een rol spelen. “Hierin wordt nog te vaak geleerd dat meisjes aardig, mooi, bescheiden en behulpzaam moeten zijn. Jongens worden aangeleerd dat ze risico’s moeten nemen, moedig en stoer moeten zijn en niet mogen huilen. Hierdoor zetten jongens zich sneller over die imposter-stem heen.”

Tot slot speelt ook de omgeving een grote factor volgens Vréneli: “Situaties waar je jezelf onveilig of de uitzondering voelt, kunnen imposter-gedachten oproepen.” Uit internationaal onderzoek van de Rijksuniversiteit van Groningen blijkt dan ook dat vrouwen van kleur sneller last kunnen hebben van het impostersyndroom als ze een witte omgeving binnenstappen. “Dit geldt eigenlijk voor iedereen die niet in het hokje van de witte, fitte heteroman past.”

Diversiteit

Anouk denkt daarom dat diversiteit op de werkvloer kan helpen. “Als je mensen om je heen ziet die even oud zijn of op je lijken op wat voor manier dan ook krijg je meer zelfvertrouwen. Als witte vrouw besef ik dat ik privileges heb, maar als ik in een ruimte ben met alleen maar witte mannen van rond de vijftig jaar kan ik denken ‘Hoor ik hier wel?’” 

Vréneli sluit zich daarbij aan: “Zorg voor een veilige werkomgeving waar iedereen zichzelf kan zijn. Hoe meer ruimte er is voor verschillende mensen, hoe minder imposter-gedachten zullen oppoppen.”

Het 22-jarige statenlid van GroenLinks heeft haar imposter-gedachten inmiddels enigszins onder controle weten te krijgen door erover in gesprek te gaan. “Hoe meer je het uitspreekt, hoe meer je erachter komt dat veel meer mensen hier last van hebben. Met elkaar in gesprek gaan helpt om het te relativeren.”

Daar voegt Vréneli aan toe: “Je moet de baas worden over je eigen gedachtes. Ik zeg altijd: ‘Je bent niet je gedachten, je hebt gedachten.’”

• Deel