Terug naar Brandpunt+
Deze docu vertelt over de barre tocht van minderjarige vluchtelingen door Europa
“Vluchtelingen worden gemarteld en tegengehouden, terwijl ze het recht hebben om asiel aan te vragen. Evenals hier in Nederland, waar we een jongen als Jano kapot laten gaan.”
Twee goedlachse broers, Jano (18) en Shiro (15), sloegen op de vlucht wegens de oorlog in Syrië en trokken vijftien maanden lang te voet door Europa. De oudste van hen, Jano, filmde het eerste deel van hun reis (tussen Turkije en Bosnië-Herzegovina) met zijn smartphonecamera. In een grensplaats in Bosnië en Herzegovina kwamen ze in contact met filmmakers Els van Driel (43) en Eefje Blankevoort (42). Die twee wilden de rest van de gevaarlijke reis van de broers zoveel mogelijk op camera vastleggen.
In hun korte documentaire Jano & Shiro, a Brother’s Journey, die deze maand in première gaat tijdens het International Documentary Filmfestival Amsterdam (IDFA), zien we onder meer dat de broers elkaar tijdens hun tocht kwijtraken, dat ze aankomen in Nederland en hier hun draai proberen te vinden.
Maar er is meer: de film is onderdeel van het multimediaproject Shadow Game dat bestaat uit een lange documentaire van 90 minuten, andere korte documentaires, een fototentoonstelling van Cigdem Yüksel en een game. We spraken regisseur Els over genadeloze grenswachters in Kroatië, het belang van de smartphone en het tekortschietende vangnet voor vluchtelingen in Nederland.
Hoi Els, wat bracht jullie op het idee om het grootschalige project Shadow Game te beginnen?
“Eefje en ik waren in Lesbos voor de documentaire De Deal over de EU-Turkije vluchtelingendeal uit 2016. Veel minderjarigen met een verkeerde leeftijdsregistratie zitten onbeschermd tussen volwassenen in het kamp. Niemand wil daar blijven en wij vroegen ons af hoe de rest van hun reis zou verlopen. Ze kunnen niet met het vliegtuig reizen omdat ze geen visum kunnen krijgen, en als je asiel wilt aanvragen moet je nu eenmaal illegaal de grenzen oversteken. En dus trekken de vluchtende minderjarigen door gevaarlijke en verlaten gebieden.
In onze lange documentaire, die Shadow Game heet en in 2021 in première gaat, volgen we tien jongens tijdens hun reis door Griekenland, de Balkan en de grensovergang tussen Italië en Frankrijk. Het is deels gefilmd door hen zelf en deels door onze cameraman. In deze lange film ga je met de jongens mee op pad en zie je door wat voor een hel ze moeten. Onze korte documentaire Jano & Shiro is eigenlijk een doorvertelling van twee personages uit die lange film. We wisten van tevoren niet of de broers zouden aankomen in Nederland. Toen het eenmaal gebeurde besloten we een follow-up te maken over hoe het hen hier vergaat.”
Documentairemakers hebben van tevoren vaak een scenario bedacht; was dat mogelijk tijdens dit filmproces?
“We hadden een scenario over jongeren op de vlucht en daar hebben we ons aan gehouden. Maar het was lastig regisseren, omdat de draaidagen moeilijk te voorspellen waren. We wisten nooit of de jongens er de volgende dag nog zouden zijn, daarom probeerden we zoveel mogelijk te filmen op een dag. Terwijl we met ze op pad waren kregen ze soms een bericht van een smokkelaar. Dan moesten ze hun tas pakken en wegwezen. Het was voortdurend schakelen, we hebben veel moeten improviseren. Wanneer ze vertrokken hoopten we dat hen niks zou overkomen, dat we het filmen op een volgende locatie zouden kunnen oppakken. Een van de jongens die een rol heeft in de lange documentaire is nog steeds niet door de grenzen heen, dat houdt ons nog altijd bezig.”
In de documentaire over Jano en Shiro viel me op hoe belangrijk hun telefoons zijn.
“Een smartphone behoort tot de eerste levensbehoefte. Wanneer je geen smartphone hebt weet je niet waar je bent, heb je geen contact met smokkelaars en valt het contact met je familie weg. Allemaal dingen die je nodig hebt om te kunnen overleven. Daarom is het zo kwalijk dat Kroatische en Hongaarse grenswachten, die de vluchtelingen tegenhouden en terugsturen, meteen hun smartphones afpakken of kapotmaken. Maar ze pakken ook hun schoenen af, want dat is de tweede levensbehoefte. Zonder goede schoenen red je het niet om zoveel te kunnen lopen.”
Nadat de broers zich hebben gesetteld in Nederland, krijgt de oudste van hen last van nachtmerries. Hoe gaan instanties hiermee om?
“Tijdens hun reis zijn de broers elkaar kwijtgeraakt. Na een korte ontmoeting in Nederland zijn ze opnieuw gescheiden van elkaar vanwege hun leeftijd. De vijftienjarige Shiro is in het minderjarigensysteem gekomen, zijn achttienjarige broer Jano in het volwassensysteem. Je ziet dat de minderjarige Shiro heel goed wordt begeleid: hij krijgt coaching, een voogd, hij mag naar school en kan daardoor nieuwe vrienden maken. Het asielbeleid voor volwassenen verloopt anders: mensen moeten hier maanden, soms jaren wachten op de uitslag van hun asielaanvraag. Daarnaast worden ze opgevangen in asielzoekerscentra die ver van de bewoonde wereld zijn. Hierdoor laten we ze wegkwijnen, wat je ook ziet bij Jano. Hij heeft niks te doen en wordt geplaagd door zijn trauma’s. Jongens zoals Jano willen werken, integreren, mensen ontmoeten, iets van hun leven maken, maar we laten ze moedwillig bungelen. Door zulk beleid raken ze zichzelf kwijt en dat is zeer schadelijk.”
Wat hoop je te bereiken met dit project?
“Het enige wat wij kunnen doen is laten zien wat dit beleid doet met mensen. In onze democratie zijn we allemaal medeverantwoordelijk voor deze gebeurtenissen. Zo gaat ons belastinggeld ook naar het grensbeleid van de EU, zoals Kroatië en Griekenland; daar betalen wij als Nederlanders aan mee. Maar burgers weten gewoonweg niet dat daar grove mensenrechtenschendingen plaatsvinden: vluchtelingen worden er gemarteld en tegengehouden, terwijl ze het recht hebben om asiel aan te vragen. Evenals hier in Nederland, waar we een jongen als Jano kapot laten gaan. Als wij dit niet aankaarten, dan verandert er niets. Je hoopt dat je publiek de ogen zal openen voor vluchtelingen in Nederland, dat mensen zich gaan afvragen wat ze kunnen doen om hen hier welkom te laten voelen, bijvoorbeeld als buddy of taalcoach. Verder is het aan de beleidsmakers, politici, leiders, om dit te zien en er iets aan te doen – en aan ons allen om de juiste keuze in het stemhokje te maken.”
Jano & Shiro, a Brother’s Journey is deze maand (online) te bekijken tijdens IDFA. Voor meer informatie over het multimediaproject ga naar: www.shadowgame.eu
