De (on)zin van ‘manifesteren’: kun je met puur je gedachten je droomleven krijgen?

‘Manifesteren’ – met de kracht van je gedachten je droomleven creëren – is mainstream aan het worden onder Gen Z’ers en millennials. Schrijver Gijs van der Sanden heeft een paar bedenkingen.

Ga ik dit echt zeggen? Nou ja, vooruit dan maar. Komt ie: een van mijn favoriete boeken toen ik nog een onzekere, angstige puber was, was De Alchemist van Paulo Coelho. 

Sinds het verschijnen in 1988 zijn er naar verluidt meer dan vijfendertig miljoen exemplaren van verkocht. Het is zo’n boek dat elk schmutzig backpackershostel waar dan ook ter wereld in de ruilbibliotheek heeft staan (naast de uit elkaar vallende LonelyPlanet van Australië uit 1993 en de budget-editie van Eat Pray Love). 

De plot van het boek is simpel: schaapherder Santiago gaat op reis, op zoek naar een schat, ondervindt daarbij allerlei tegenslag en vindt uiteindelijk vooral… zichzelf. Het boek is een allegorische vertelling over het vinden van je eigen lotsbestemming. Coelho verkondigt een geruststellende boodschap: alles in het leven loopt precies zoals het moet lopen, maak je geen zorgen, je bent al waar je moet zijn.

Sommige dromen komen uit

Een specifieke zin die mij als zeventienjarige bijzonder aansprak, was de zin: ‘Als je iets graag wilt, spant het hele universum samen om ervoor te zorgen dat je je droom verwezenlijkt.’ Ik had geen idee wat voor entiteit dat ‘universum’ precies was en waartoe het allemaal in staat was. Bij gebrek aan een religie of andere vastomlijnde levensovertuiging, vond ik het vooral een prettige gedachte dat ‘het universum’ aan mijn kant stond. En dat ‘iets héél graag willen’ kennelijk voldoende was om mijn dromen uit te laten komen. 

Maar zoals dat gaat: je groeit op, je wordt volwassen, sommige dromen komen uit, een heleboel ook niet, ook al wilde je het nog zo graag – en ondertussen breken er oorlogen en pandemieën uit terwijl de aarde naar de vernieling wordt geholpen. Je beseft, kortom, dat zoiets als een universum dat zich voor mensen inspant niet te rijmen valt met de werkelijkheid waarin we leven – en daar leg je je bij neer. 

Moonsister

Zo ging het tenminste ongeveer bij mij en mijn tanende geloof in het universum. Ik ben er geen cynisch mens van geworden, mocht dat misschien zo overkomen. Er kwam realiteitszin voor terug, en een sterk besef dat je ook zonder een sturend universum een zinvol leven kan optuigen – mits we de privileges hebben dat leven zelf vorm te geven, natuurlijk. Dat vind ik met terugwerkende kracht misschien wel het meest problematische aan Coelho en zijn sturende universum: de suggestie dat ieders dromen kunnen uitkomen, als je het universum maar lief genoeg aankijkt. Daarover zo meer. 

Je hoeft geen moonsister te zijn om op te merken dat spiritualiteit – astrologie, edelstenen, tarotkaarten – de laatste jaren een enorme vlucht heeft genomen, met name onder Gen Z’ers en millennials. Vooral ‘manifesteren’ – wat zoiets betekent als ‘met je gedachten je droomleven creëren’ – is populair. De hashtag #manifestation is op TikTok ruim 17 miljard keer bekeken. Een blik op Google Trends laat zien dat de zoekterm ‘manifesting’ in het voorjaar van 2020 – toen het coronavirus wereldwijd om zich heen greep – een enorme piek beleefde. 

Je intenties uitzenden

Inmiddels lijkt manifesteren mainstream geworden. Celebrities als Oprah, Gwyneth Paltrow en Drake beweren stuk voor stuk dat ze hun succes (deels) te danken hebben aan hun manifestaties. In Nederland mocht ‘manifestatiecoach’ Willemijn Welten recentelijk nog bij RTL’s Koffietijd over de kunst van het manifesteren vertellen– en tussendoor haar boek en inspiratiekaarten onder de aandacht brengen (ze had haar uitnodiging voor het programma ‘gemanifesteerd’, wist ze de presentatrices van het programma te vertellen).

Over wat manifesteren nou precies is, verschillen de zienswijzen. Dat maakt het een lastig te vangen fenomeen. Wie het enigszins nuchter opvat, gelooft vooral in de kracht van positief denken en het formuleren van heldere doelen, waardoor er subtiele veranderingen in je gedrag optreden, wat vervolgens tot zelfverwezenlijking zou leiden. Een meer spirituele benadering is dat je door intenties uit te zenden naar ‘het universum’ precies terugkrijgt wat je op dat moment nodig hebt, zonder dat je daar verder veel voor hoeft te doen. Wetenschappelijk is er geen bewijs voor, maar het zou iets te maken hebben met de wet van aantrekkingskracht en trillingen. ‘Hoe hoger jouw trillingsfrequentie is, hoe meer overvloed, geluk en welvaart je leven binnenstroomt,’ aldus website Bedrock. 

Zekerheid

Artikelen over de zin en onzin van manifesteren zijn er genoeg. Ze komen er grotendeels op neer dat – niet gehéél verrassend – zoiets als ‘jezelf een droomhuis denken’ simpelweg niet bestaat. Toch zijn er ook wetenschappers die geloven in de kracht van manifesteren. Zo beschrijft neurowetenschapper Tara Swart in haar boek The Source: Open Your Mind, Change Your Life dat je met ‘gedachtekracht’ wel degelijk de koers van je leven kan veranderen. 

Interessanter dan de vraag of manifesteren werkt, vind ikzelf de vraag wat de populariteit ervan precies zegt over de tijdsgeest. Dat de term juist in de pandemie massaal gegoogeld werd, zegt genoeg: geconfronteerd met onzekerheid, grijpen we massaal naar boeien waar we ons aan vast kunnen klampen. Manifesteren geeft een gevoel van controle en zeggenschap over je eigen leven. En het leven van Gen Z’ers en millennials wás al onzeker: veel zekerheden die voor generaties voor hen vanzelfsprekend waren – een vast contract, een koophuis, pensioenopbouw – zijn dat voor jonge mensen een stuk minder. Precies die onzekerheid schreef The Atlantic twee jaar voor de pandemie ook al toe aan de plotselinge populariteit van astrologie onder millennials. 

Tel daarbij op dat manifestaties zich heel goed lenen voor memes (‘Shut up, I’m manifesting’) en online challenges en je snapt waarom zoveel jonge mensen het massaal zijn gaan omarmen. Zo ging de 3-6-9-methode een tijd geleden viral op TikTok, waarbij je ’s ochtends drie keer, ’s middags zes keer en in de avond nog eens negen keer opschrijft wat je wilt manifesteren. 

Toondoof

Baat het niet, dan schaadt het niet, zou ik zeggen. Toch kleeft er ook iets ongemakkelijks aan het fenomeen. Het lijken vooral de mensen te zijn die al in weelde leefden, die het evangelie van het manifesteren massaal verspreiden: Hollywoodsterren, influencers, ondernemers.De suggestie dat elk mens diens levenspad te allen tijde kan veranderen als je maar graag genoeg wil – precies wat Paulo Coelho ook in De Alchemist verkondigt – is een levensovertuiging die op zijn minst nogal tonedeaf is voor wat er in de wereld speelt. Daarvoor hoef je alleen maar een blik op het nieuws te werpen. Of zijn er manifestatiecoaches die beweren dat de vijf miljoen mensen die honger lijden in Yemen gewoon aan hun trillingsfrequentie moeten werken?

Als ik de manifestaties op TikTok bekijk, bekruipt mij geregeld een gevoel van entitlement. Het gaat vaak om statusverhogende zaken als een groter huis, een promotie, een dure auto. Zelden zie je iemand een auto manifesteren voor iemand anders. Of – sorry als ik nu als Moeder Theresa klink – voor het klimaat, wereldvrede, een eerlijke verdeling van welvaart, om maar wat te noemen (maar wellicht snap ik te weinig van het universum, trillingen en de wet van aantrekkingskracht en werkt manifesteren niet op die manier). 

Radicale onzin

Zo bezien past manifesteren uitstekend bij het idee van het maakbare geluk: dat al onze dromen te allen tijde uit kunnen komen, als we maar de juiste mindset hebben en voldoende manifestaties de wereld in slingeren. Op zichzelf is daar niet zoveel mis mee. Zingeving is een zeer persoonlijke aangelegenheid, dus het zou flauw zijn om manifesteren weg te zetten als radicale onzin. Als het voor je werkt – al is het maar de illusie dat het werkt – dan is dat natuurlijk hartstikke mooi. Veel plezier ermee. 

Maar of je daadwerkelijk een droombaan, droomhuis of droompartner vindt, hangt óók af van zaken waar je niet altijd invloed op hebt: toeval, geluk, in welk land je bent geboren. Als het je na al die manifestaties dus nog steeds niet gelukt is om jouw droombestaan te realiseren, en je nog steeds elke ochtend met lichte tegenzin naar je werk fietst om de huur te kunnen betalen, besef dan dat het niet aan je affirmaties ligt, of aan de wet van aantrekkingskracht, of aan het universum. Dat is nou gewoon: Het Leven. 

• Deel