Nu.nl stopt met bestrijding nepnieuws voor Facebook na terugdraaien factchecks PVV en FvD

Nu.nl zet per direct een punt achter een jarenlange samenwerking met Facebook. De twee zijn het oneens over de aanpak van ‘nepnieuws’-berichten van PVV, FvD en CDA op het platform.

Achter de schermen ligt Nu.nl al een half jaar met Facebook in de clinch over de bestrijding van onwaarachtige politieke berichtgeving. Nu.nl en Facebook kwamen kort voor de Europese Verkiezingen voor het eerst in botsing met elkaar maar de zaak escaleerde begin deze maand toen Nu.nl onder druk van Facebook strafmaatregelen tegen “nepnieuws”-berichten van de PVV en FvD moest terugdraaien. Dat blijkt uit een reconstructie van Brandpunt+. 

Inzet van het geschil tussen de twee is de vraag of Nederlandse politici mogen liegen op Facebook. Nu.nl treedt op het platform op als onafhankelijke factchecker en wil in die hoedanigheid nepnieuws aanpakken, ongeacht het beroep van de afzender. Voor Facebook genieten politici en politieke partijen echter een beschermde status: zij krijgen daarom veel meer ruimte om onwaarheden te verkondigen. Dit is volgens Facebook al jarenlang staand beleid.

Nu.nl wil daarom niet meer optreden als factchecker voor Facebook. “Wat heeft het bestrijden van nepnieuws nog voor zin als je politici niet mag aanpakken?” vraagt hoofdredacteur Gert-Jaap Hoekman zich af. Facebook wil politici echter niet censureren, zo benadrukte Nick Clegg, VP of Global Affairs in september nog in een speech. “In een open democratie mogen kiezers meestal zelf beoordelen wat ze van de uitspraken van politici vinden”, aldus Clegg.

Hoe Nu.nl de nepnieuwsrechter van Facebook werd

Weinig mensen weten dat Nu.nl in Nederland optreedt als Facebooks exclusieve nepnieuwsrechter. Dit vreemde arrangement heeft zijn wortels in een poging van Facebook om dit politiek gevoelig klusje uit te besteden aan derden, als onderdeel van een internationaal ‘factcheckprogramma’. In het buitenland verloopt dat vlot: wereldwijd werken inmiddels 55 factcheckers voor Facebook in 45 verschillende talen. In ons land gaat het echter zeer moeizaam. Weinig Nederlandse mediabedrijven in hebben zin om Facebooks rommel op te ruimen. 

Als een delegatie van Facebook in januari 2017 het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren bezoekt op zoek naar potentiële partners krijgt die dan ook veel kritiek. “De vraag was toch eigenlijk of wij hun problemen konden oplossen”, herinnert NOS-hoofdredacteur Marcel Gelauff zich. “En dat moesten we dan ook nog eens gratis doen.” Ook Corine de Vries, dan nog Volkskrant-adjunct, is kritisch. “Hoezo moeten journalisten dit voor ze doen?” Slechts één aanwezige wil Facebook helpen: Hoekman, van Nu.nl. Hij ziet de nepnieuwsbestrijding als zijn journalistieke verantwoordelijkheid. 

Facebook laat er geen gras over groeien. Binnen enkele weken is de redactie van Nu.nl aangesloten op een speciaal dashboard waarin Facebookberichten onwaar verklaard kunnen worden na een factcheck. Als Nu.nl een bericht te licht bevindt, wordt het lager in de tijdlijn van gebruikers gezet, waardoor veel minder mensen het te zien krijgen. Pagina’s die vaker in overtreding gaan worden effectief geblokkeerd. In de eerste maanden wordt Nu.nl hierin bijgestaan door Nieuwscheckers, een factcheckcollectief dat gerund wordt door studenten van de Universiteit Leiden. Alleen als beiden een bericht onwaar vinden volgen sancties. Nieuwscheckers moet echter afhaken wanneer er discussie ontstaat met Facebook over juridische aansprakelijkheid. Vanaf 2018 staat Nu.nl er daarom alleen voor. Wel krijgt Nu.nl dan al een paar maanden betaald voor de werkzaamheden. De redactie neemt een vaste factchecker in dienst. Zij bepaalt welke berichten er gecheckt worden.

Lange tijd is deze samenwerking naar wederzijdse tevredenheid. Nu.nl legt een Facebookpagina die beweert dat het eten van rauwe groenten kanker kan genezen het zwijgen op. Hoekmans geloof in de noodzaak van nepnieuwsbestrijding wordt gesterkt als zijn eigen vader in een bericht trapt waarin beweerd wordt dat de ‘blokkeerfriezen’ lange gevangenisstraffen hebben gekregen, terwijl de rechtszaak dan nog moet beginnen. Hoekman en Facebook-lobbyist Edo Haveman vertellen aan de Tweede Kamer hoe ze gezamenlijk optrekken tegen desinformatie.

PVV-viral wordt drie weken voor verkiezingen getorpedeerd

De Nu-redactie verkeert dan nog in de veronderstelling dat politici ook aangepakt mogen worden. Forum voor Democratie is in september 2018 de eerste partij die een nepnieuws-waarschuwing krijgt. Aanleiding is een bericht op de partijwebsite waarin beweerd wordt dat Nederland “binnen twee generaties” een overwegend allochtone bevolking zal hebben. “Zeer onwaarschijnlijk” en daarmee niet geschikt voor publicatie op Facebook, zo oordeelt Nu.nl. Wie het bericht deelt krijgt een waarschuwing dat het “nepnieuws” betreft. 

In maart wordt drie weken voor Provinciale Statenverkiezingen op vergelijkbare wijze een bericht van de PVV Utrecht kaltgestellt. Staten-fractievoorzitter René Dercksen beticht in een postje een handvol partijen van steun aan kindhuwelijken. Een factchecker van Nu.nl belt met Dercksen. De partijen stemden inderdaad tegen een motie die kindhuwelijken bestreed, maar ze  steunden ook een wetsvoorstel dat kindhuwelijken in Nederland ongeldig maakte. Nepnieuws, zo luidt haar oordeel. Dercksen betwist dit, maar dat is tevergeefs. Het bericht ging als een speer, na de factcheck van Nu.nl wordt het nog nauwelijks gedeeld. 

Facebook grijpt pas in wanneer CDA doelwit wordt

Als er twee weken voor de Europese Verkiezingen een factcheck van een uitspraak van kandidaat-Europarlementariër Esther de Lange (CDA) op Nu.nl verschijnt grijpt Facebook echter in. Nu.nl krijgt te horen dat het niet de bedoeling is dat politici worden aangepakt via het nepnieuwsdashboard en moet de maatregelen terugdraaien. Hoekman is niet blij met die gang van zaken. Facebook zegt dat politici altijd verboden terrein waren voor factcheckers, maar Nu.nl zegt hier pas oktober vorig jaar over te zijn geïnformeerd. Hoekman heeft het gevoel dat de regels in stilte zijn veranderd. Hij deelt zijn zorgen met Facebook, maar is dan nog optimistisch dat ze samen een oplossing kunnen vinden. 

Er volgen meer kopzorgen voor Hoekman. Concurrerende media krijgen door Nu-factcheckers ook soms het predikaat ‘nepnieuws’ opgeplakt. Collega’s bellen hem om te vragen wanneer een factcheck verkeerd dreigt af te lopen zodat ze strafmaatregelen van Facebook kunnen ontlopen door het bericht snel offline te halen. Hoekman weigert dit, zo vertelt hij later aan NRC Handelsblad. Hierdoor worden ook AD, De Telegraaf, FunX, en de Belgische Metro tot nepnieuwsbronnen gebombardeerd. Als dit De Telegraaf naar aanleiding van een interview met een klimaatrelativist in september voor de tweede keer overkomt schrijft hoofdredacteur Paul Jansen een pissig commentaar. Hij noemt het werk van Nu.nl op Facebook “een opmaat naar censuur”. Hoekman twijfelt daarop in een interview openlijk of hij het werk voor Facebook wel wil voortzetten. Hij noemt het “ongemakkelijk” dat Nu.nl in zijn eentje collega’s de maat neemt.

“Wij blijven achter onze factchecks staan” 

Twee maanden later neemt Facebook contact op met Nu.nl. Na vragen van Brandpunt+ over factchecks van politici wil het bedrijf dat de Nu-redactie ook de eerder genomen maatregelen tegen FvD en PVV terugdraait. Dat stuit Hoekman tegen de borst. Het bericht van de PVV “is gewoon niet waar” en is terecht aangepakt zegt Hoekman. Contractueel is hij echter verplicht te doen wat Facebook vraagt. Meer dan een jaar na dato verdwijnen daarom de nepnieuwswaarschuwingen bij de berichtjes van FvD en PVV. Voor Hoekman is dit de druppel. Twee weken later ontbindt hij de samenwerking met Facebook. 

Een woordvoerder van Facebook laat in een reactie aan Brandpunt+ weten het "jammer" te vinden dat Nu.nl stopt maar "respect te hebben voor hun beslissing als onafhankelijk bedrijf". De strijd tegen nepnieuws vergt ”een veelzijdige en sectorbrede aanpak” en Facebook is vastbesloten die voort te zetten "met behulp van “verschillende tactieken”. Het platform blijft zoeken naar een nieuwe partner in ons land. “We zijn van plan het programma in Europa – en hopelijk ook in Nederland – te blijven uitbouwen”, aldus de woordvoerder.

Brandpunt+ sprak met alle politieke partijen die doelwit werden van Facebooks omstreden strafmaatregelen. Volgens het platform zijn zij via hun Facebookpagina’s hierover geïnformeerd. Niet één partij bleek daarvan echter op de hoogte. Dercksen (PVV) zag in het optreden van Nu.nl een doelbewuste poging de PVV te schaden. “Als ik dit drie weken na de verkiezingen gepost had had geen haan er naar gekraaid”, aldus Dercksen. “Dit is meer activisme dan factchecken.” FvD-leider Thierry Baudet laat weten Nu.nl “overduidelijk niet de juiste partij” te vinden voor het factcheckwerk. Onzin, vindt Hoekman. “Laat één ding duidelijk zijn: wij blijven achter de inhoud van onze factchecks staan.” De samenwerking met Facebook mag dan ten einde zijn, Nu.nl zet zijn factcheckrubriek NuCheckt gewoon voort. “Feiten zijn geen vorm van activisme”, aldus Hoekman.

• Deel