Een gesprek met twee Poolse Nederlanders die ophef veroorzaken in Polen

Het is een mooi moment. Dominik Włodzimierz Groot, beter bekend als Mr. Polska, de rapper, staat op de stoep voor Poolse supermarkt Groszek in Rotterdam te vertellen over zijn viral-succes in Polen. Het nummer Jagodzianki, dat hij maakte met de Poolse rapper Malik Montana producer Abel de Jong, is  #1 trending video op Youtube daar, de video is in minder dan twee weken vijf miljoen keer bekeken. Dan komt er een flinke Poolse jongen, pet op, v-hals-shirt, tatoeage in de nek, naast staan en vraagt hem een selfie te maken. Terwijl de boys stoer poseren, vraag ik Dore van Duivenbode of haar dat als mild controversiële documentairemaker ook weleens overkomt. “Nee, haha, dat heb ik dan weer niet”, zegt ze. “Moet je rapper worden”, opper ik en precies dan wordt Dore aangesproken door een vrouw met een kinderwagen, die haar vraagt naar haar documentaire. Dore schrikt: in Polen is in conservatieve kringen aanstoot genomen aan haar serie, die onder meer thema’s als abortus behandelt. Maar de vrouw is mild, en zegt juist dat ook zij geschrokken is van hoe conservatief Polen is geworden.

We zijn bij elkaar om juist dit soort thema’s te bespreken. Volgens Dore - zelf half-Pools - weten we in Nederland te weinig van Polen, inclusief de 250.000 Poolse mensen die hier aan het werk zijn. Daarom schreef ze een boek en maakte ze een vijf-delige docu-serie voor de VPRO.

In een tijd waarin we weinig weten van Polen, maar waar dat land steeds conservatiever wordt leek het ons tof eens te praten over wat Polen voor hen betekent, en voor hun Nederlands zijn. En nou schijnt het dat liefde door de mond gaat, dus spraken we af in een Poolse supermarkt.

Dore, jij hebt jouw serie gemaakt omdat je vindt dat we in Nederland niet genoeg weten van het land Polen en de mensen die hier wonen. Hoe zit dat?

Dore: Sinds Polen toetrad tot de EU zijn er miljoenen Polen weggetrokken uit hun land om elders te werken. Polen is een belangrijke bondgenoot van Nederland, maar toch hebben we hier niet het gevoel dat we veel met het land te maken hebben. Het is een soort grijze vlek voor ons. Duitsland of België, daar komen we nog weleens, maar Polen? Nederlanders zijn niet veel met Polen bezig. Daarnaast zijn er ook stigma’s over Polen die in Nederland leven. Dat komt door die verhalen over drankmisbruik, dat ze enkel onze muurtjes stucen - veel Nederlanders hebben het gevoel van ‘wat doen die mensen hier in hemelsnaam?’ Ik wilde door deze verhalen vertellen wat het voor de Polen zélf betekent dat hun land zo veranderd is in de afgelopen jaren. En hoe zien zij hun toekomst? Het is een mooi land, maar voor sommigen is het ook moeilijk om daar te leven. Die komen hier niet voor niks.

Dominik, heb jij eenzelfde soort missie om Nederlanders meer te weten te laten komen over Polen?

Dominik: Toen ik begon te rappen zag ik Ali B., die de Marokkanen representeerde. Ik dacht: ik kan hetzelfde doen voor Polen, dat kan wel werken. In het begin van mijn carrière sprak en rapte ik ook met zo’n vet Pools-Nederlands accent. Dat was eigenlijk gewoon spel, ik spreek accentloos Nederlands weetjewel. Maar ik heb eerlijk gezegd niet zoiets van: ‘ik ga Nederlanders eens vertellen hoe het zit met Polen.’ Ik speel met die identiteit en de clichés die er rondom het Pools-zijn heersen. Ik doe het vanuit mijn eigen standpunt, ik ben niet de doorsnee-Pool. Ik vind clichés juist leuk. Augurken, bier drinken: het zijn ook gewoon de dingen die ik mooi vind aan Polen.

Wanneer voel je je het meest Pools?

Dore: Als ik bij mijn familie ben, of bij vrienden in Warschau. En vaak wanneer ik andere Polen in Nederland ontmoet. Gisteravond nog ontmoette ik de Poolse moeder van een vriendin en meteen herken ik iets gemeenschappelijks. Haar ogen, blik, uitstraling. Zonder dat ik haar ken, voelde het meteen vertrouwd.

Dominik: Voor mij geldt hetzelfde, als ik bij familie en vrienden ben. Ja, en als ik Pools eet. Als ik familie bezoek in Polen is het eerste wat we doen aan tafel gaan. Pools zijn is voor zestig procent ook gewoon het eten. O man, het brood is het meest Poolse wat er is. *Hij pakt een brood uit het schap en knijpt er zachtjes in.* Hoor hoe dat klinkt. Dit is echt zo lekker. En als het een dag heeft gelegen, kan je er een raam mee ingooien.

Dore: Hier in de supermarkt zijn brengt me ook wel echt terug in Polen. In het dorp waar ons familiehuis stond heb je drie inimini-supermarkten die exact dezelfde producten hebben als hier. Van vuilniszakken tot wortelsap.

Wat voor reacties krijgen jullie uit Polen op je werk?

Dore: Ik krijg gemengde reacties. Ik heb gemerkt dat delen van Polen een stuk conservatiever zijn geworden en nationalistischer, waardoor sommig commentaar op mijn documentaire heel fel is. Mensen vinden het vervelend dat het weer over abortus gaat, of dat ik soms extreem traditionele dingen belicht, zoals hoe mensen met het oerbos in Polen omgaan. Dan zeggen ze: “We hebben schitterende nieuwe winkelcentra, prachtige nieuwe infrastructuur: waarom praat je daar niet over?” Een vriendin vond dat pijnlijk om te zien. Ze zei: “We willen als Polen zo graag bij het westen van Europa horen, zo graag zijn als Duitsland en Nederland. Als we zoiets zien toont dat aan dat we er nog lang niet zijn’. Terwijl: wat betekent het om ergens bij te horen? En tegelijkertijd vind ik ook dat ik het er over moet hebben. Als er jaarlijks zo'n 150.000 illegale abortussen worden uitgevoerd, dan kan ik dat niet onbesproken laten.

Dominik: Polen zijn heel trots en nationalistisch, maar daardoor ook enthousiast. Als morgen een Pool wereldkampioen touwtjespringen wordt, gaat iedereen touwtjespringen. Over mijn hit zijn ze ook heel erg enthousiast. Polen zijn het tegenovergestelde van nuchter, eigenlijk. Ouderen zijn nog wat conservatiever in hun smaak. Jongeren die daar van rap houden, houden ook heel erg van dat bling-bling, het opscheppen, stoer doen met auto’s. Ik vind het heel grappig dat mijn muziek daar nu juist aanslaat, omdat ik eigenlijk totaal niet zo ben. Ik maak grappen, doe gekke dingen met metaforen. Door mijn Nederlands-Poolse accent denken mensen soms ook dat ik Oekraïens ben, dus ik post de hele tijd Oekraïense vlaggen in de comments op YouTube. Die verwarring vinden ze ergens ook heel tof. Voor mij zegt dat dat er ook veel jongeren zijn die niet zo conservatief zijn en die juist ook naar verandering snakken.

Ben jij eigenlijk politiek?

Dominik: Nee, niet zo. Politici hebben tijdens verkiezingstijd allemaal praatjes, maar als het voorbij is, blijken ze vaak te hebben gelogen. Bij de vorige verkiezingen was er iemand die zei: als ik verkozen wordt, krijgt iedereen 500 zloty kinderbijslag per maand. Dat is een groot bedrag voor veel mensen. Maar er bleek natuurlijk een limiet aan te zitten. Mensen teleurgesteld. Ik heb daar niet zoveel mee.

Dore: Je moet niet vergeten dat Polen pas sinds de val van de Muur een democratie is. Ze hebben er gewoon nog niet zoveel ervaring mee. Qua politiek is het daarom soms ook een gigantisch wilde westen. Mensen roepen dingen om te scoren, waardoor er veel sprake is van polarisatie. En wat betreft hoe conservatief mensen zijn: ik merk dat jongeren in de stad veel progressiever zijn dan daarbuiten.

Hebben die reacties iets met jullie ‘Pools-zijn’ gedaan?

Dore: Voor mijn eigen identiteit is er een laagje bijgekomen - als ik berichten krijg van ‘landverrader, je verdient het niet om Pools te spreken’, dan vraag ik me af: in welke mate voel ik me daardoor aangesproken? Of het drijft me wat af, of ik wil er juist meer voor vechten. Ik ondervind nu aan den lijve hoe mensen ermee omgaan, hoezeer mensen tegenover elkaar staan op die fronten.

Dominik: Het komt weleens voor dat iemand zegt: ‘je bent een nep-Pool’. Dat vind ik eigenlijk niet leuk. Ik voel me echt een Pool. Ik heb zowat mijn hele leven in Nederland geleefd, maar ik voel me meer Pools. Als ik daar kom ben ik thuis. Voor mij ligt het aan familie. Daar waar mijn familie is, daar ontleen ik mijn identiteit aan.

Dore: Het is niet zwart wit. Die trots waar Dominik het eerder over had heeft ook heel mooie kanten, identiteit hoef je niet weg te vegen.

Wil je in Polen wonen, daar een carrière verder opbouwen? Maak je een omgekeerde beweging richting Polen?

Dominik: Nou, ik krijg nu meer boekingen daar, maar het is financieel niet heel handig. Ik krijg hier gewoonweg meer betaald voor een gig en ik kan er ook nog eens meer doen op een avond. In Nederland kan je rustig drie keer per avond optreden op verschillende plekken. In Polen heb je een optredentje en moet je vervolgens vierhonderd kilometer rijden naar de volgende plek. Dat schiet niet op he. Maar ik voed mijn dochter wel op met de Poolse taal, dat is iets.

Dore: Een van de mooiste momenten tijdens het filmen van de serie was toen we bij een houthakker waren in een wat arme streek. Die man vertelde super openhartig over zijn leven. Zijn verhaal gaf me echt een ander aspect op immigratie: hij verdiende ontzettend weinig geld met de verkoop van brandhout, maar bleef toch daar, om toch bij zijn familie en kinderen te kunnen zijn. Die verhalen zijn er ook. Het maakt immigratie ook veel minder zwart-wit. De mensen die hierheen komen om te werken missen hun land en familie ook heel erg.

Bedankt voor het gesprek!

Dore: Hier, neem een augurk mee.

De vijfde en laatste aflevering van Moja Polska! is zondagavond te zien bij de VPRO op NPO3, de eerdere aflevering kun jeonline terugkijken. Mr. Polska treedt op Koningsdag op inclub Nora in Rotterdam. (Met grote dank aan Poolse supermarktGroszek in Rotterdam voor de gastvrijheid)