Leven als Rus in Nederland: ‘Op mijn cv verzwijg ik mijn afkomst’

“Hoe kan het land dat je zo liefhebt zulke vreselijke dingen doen?” De Russische Nederlanders Daria, Vitaly en Elizaveta vertellen hoe hun leven is veranderd sinds de Russische invasie in Oekraïne.

Op 24 februari 2023 is het precies een jaar geleden dat Russische militairen Oekraïne binnenvielen, door president Poetin nog altijd een ‘speciale militaire operatie’ genoemd. De impact van die invasie tot nu toe: ruim 13 miljoen Oekraïense vluchtelingen, meer dan zevenduizend Oekraïense burgerdoden en naar schatting zo’n 300 duizend gewonde en gedode militairen.

In het dagelijks leven van de meeste Nederlanders blijven de gevolgen van de oorlog vooralsnog beperkt tot duurdere autoritjes en een schrikbarend hoge gas- en boodschappenrekening. Maar hoe zit dat met de ruim 35 duizend Russische Nederlanders? We spraken Daria, Vitaly en Elizaveta over verbroken familiebanden, de noodzaak om politieke kleur te bekennen en de wens én angst om terug te keren naar hun geboorteland.

"Mijn Russische afkomst zal voortaan altijd een bittere bijsmaak hebben"

Daria (24) uit Utrecht. Woont 22 jaar in Nederland 

Hoe ervoer jij het uitbreken van de oorlog in Oekraïne, een jaar geleden?
“Zodra ik erover hoorde, heb ik mijn moeder gebeld (met wie Daria als peuter naar Nederland kwam, red.). Een hele poos hebben we samen zitten huilen aan de telefoon. In de eerste plaats om het leed van al die onschuldige burgers in Oekraïne, die nu ook het slachtoffer werden van Poetin. Maar ook omdat we ons afvroegen: wat gaat dit betekenen voor ons en het contact met onze familie in Rusland?”

En, hoe heeft het je contact met jullie familie veranderd?
“We hebben nog steeds regelmatig contact, maar over de oorlog praten we niet meer. Ik heb een paar pogingen gedaan, maar werd steeds geconfronteerd met de propaganda en indoctrinatie waarin ze leven. Hoe kunnen jullie praten over een bevrijding, hoe zien jullie niet wat er werkelijk gebeurt?, dacht ik dan, maar het is een verloren zaak. Ze zien alleen wat de nieuwszenders en de regering willen dat ze zien.”

Welke rol speelt je Russische afkomst nog in je dagelijks leven?
“Ik woon al bijna mijn hele leven in Nederland, ik voel me ook echt een Nederlander. Maar in mijn opvoeding heeft Rusland altijd een belangrijke rol gespeeld: als kind ging ik naar een Russische zaterdagschool omdat mijn moeder het belangrijk vond dat ik zou leren over de Russische taal en cultuur. En terwijl mijn leeftijdsgenootjes Nederlandse series keken, keek ik dvd’s die onze familie ons opstuurde, zoals Cheburashka, een tekenfilm uit de Sovjettijd over een klein harig diertje met grote oren.”

“Lange tijd had ik daardoor warme gevoelens als ik dacht aan Rusland, ik kon de mooie dingen binnen de rijke cultuur goed onderscheiden van de politiek. Maar sinds de oorlog kost me dat meer moeite.”

Op welke manier?
“Het is alsof er naast die warme gevoelens, nieuwe gevoelens zijn bijgekomen: verdriet, schaamte en schuld. En die zijn moeilijk met elkaar te verenigen. Ik vraag me weleens af: hoe kan het land dat je zo liefhebt zulke vreselijke dingen doen? Ik denk dat mijn Russische afkomst voortaan altijd een bittere bijsmaak zal hebben.” 

Ben je je Russische afkomst door die gevoelens ook minder openlijk gaan uitdragen?
“Ja, ik merk zeker dat ik daarin terughoudender ben. Als ik iemand nieuws ontmoet wordt er vaak gevraagd waar mijn naam vandaan komt, daar probeer ik tegenwoordig een beetje omheen te praten. Toen ik laatst stage liep, heb ik het bewust niet ter sprake gebracht bij collega's.”

“Dat doe ik ook omdat er veel vragen op me afkomen wanneer ik het wél vertel. Over wat ik van de oorlog vind, of hoe ik over Poetin denk. Mensen willen denk ik toch even polsen aan wiens kant ik sta. Ik begrijp die nieuwsgierigheid wel, maar het is een vervelende positie om in te zitten: alsof ik bij voorbaat het stempel ‘slecht’ krijg en me moet verdedigen om van dat stempel af te komen.”

"Het leven in Rusland is net een loterij"

Vitaly (26) uit Amsterdam. Woont een half jaar in Nederland

© David Meulenbeld

Wat waren voor jou de redenen om naar Nederland te komen?
“Ik had al jaren het plan om naar het buitenland te vertrekken, want ik zag de economische en politieke situatie in Rusland langzaam achteruitgaan. Het liefst wilde ik naar Nederland.

Ik verdiepte me in de taal en cultuur en zocht naar mogelijkheden om er te studeren of werken, maar het kwam er nooit van terecht. En toen brak de oorlog uit. Ik wist: het is nu of nooit, want misschien zou ik straks het land niet eens meer uit komen. Ik verkocht al mijn bezittingen, vond een baan bij een IT-bedrijf in Amsterdam, en vertrok uiteindelijk in juli 2022.”

Was het lastig om Rusland uit te komen?
“Ik vertrok kort voor de mobilisatie werd afgekondigd, dus ik was net op tijd. Wat het wel lastig maakte, is dat ik door de sancties tegen Rusland geen geld van mijn Russische rekening kan afhalen in Nederland. Ik moest dus zoveel mogelijk cash geld meenemen, maar Russische banken lieten me geen grote bedragen pinnen. In de weken voor vertrek ben ik dagelijks naar een bank gegaan om steeds weer een klein beetje te pinnen. Met een paar duizend euro op zak ben ik Nederland ingereisd, dat vond ik spannend.” 

Vind je het makkelijk om open te zijn over je afkomst sinds je hier woont?
“Ja, daar heb ik geen moeite mee. Het verbaasde me eerlijk gezegd hoe vriendelijk Nederlanders zijn, zelfs als ze horen waar ik vandaan kom. In het bedrijf waar ik werk hebben collega’s allerlei nationaliteiten, ik heb niet het idee dat er anders naar mij wordt gekeken omdat ik een Rus ben.”

“Tijdens een werklunch zat ik een keer naast een jonge vrouw die uit Oekraïne komt, toen voelde ik wel wat ongemak. Niet vanuit haar, zij was heel aardig en open, maar zelf werd ik een beetje emotioneel toen ik hoorde waar ze vandaan komt.”

Waar kwam die emotie vandaan, denk je?
“Gewoon, het idee dat mijn land een oorlog is begonnen en… Ik vind het moeilijk om dat in woorden te omschrijven. Het was een gevoel, een ongemakkelijk gevoel.”

Hoe is je contact met familie en vrienden in Rusland? Kun je met hen over de politieke ontwikkelingen praten?
“Voor een Nederlander is het misschien moeilijk voor te stellen, maar de meeste Russen houden zich niet zo bezig met de politiek. Het leven is er hard, mensen denken vooral aan hoe ze de maand kunnen doorkomen. De overheid is er niet voor je, dat is een gegeven, en dus moet je zelf zien te overleven. Dat creëert een bepaalde afstand tussen burgers en alles wat er in de politiek gebeurt. En áls je je dan eerlijk uitspreekt, dan riskeer je een gevangenisstraf. Dus nee, over de politiek praat ik niet met ze.”

Hoe risicovol zou het voor je zijn om terug te keren?
“Dat is moeilijk te zeggen. Officieel zou ik me bij terugkomst moeten melden bij het leger, maar er zijn veel Russische jongens die dat niet doen en ermee wegkomen. Het is allemaal erg willekeurig: als je pech hebt, sporen ze je op en dwingen ze je naar het front te gaan. In dat opzicht is het leven in Rusland net een loterij.”

“Voorlopig ga ik het risico niet nemen. Sowieso is het op dit moment heel lastig om vanuit Nederland naar Rusland te reizen: er gaan geen directe vluchten en vliegen via een ander land is erg duur. Het zal lang duren voordat ik mijn familie weer kan zien, daar heb ik me inmiddels bij neergelegd.”

"Op Instagram wordt me gezegd dat ik mijn happy moments voor mezelf moet houden zolang er door ‘mijn land’ mensen doodgaan"

Elizaveta (29) uit Zaandijk. Woont 2 jaar in Nederland

© David Meulenbeld

Wat waren voor jou de redenen om naar Nederland te komen?
“Ik kwam voor de liefde. Vijf jaar geleden leerde ik mijn man, een Nederlander, kennen via een datingwebsite. Door covid werd het steeds moeilijker om een lat-relatie te onderhouden, dus besloot ik bij hem in te trekken. Als digitale product owner kon ik hier makkelijker aan werk komen dan hij in Rusland.”

Hoe reageren Nederlanders als ze horen dat je Russisch bent?
“Ze zijn nieuwsgierig. Nederlanders zijn vrij direct en stellen veel vragen: hoe ik mijn man heb ontmoet of hoe ik over Poetin denk. Of ze zeggen iets als ‘Ik ken ook iemand die met een Rus getrouwd is!’ of ‘Mijn kapper is ook Russisch!”

Heb je het idee dat die reactie is veranderd sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne?
“De meeste Nederlanders reageren nog steeds hetzelfde. Het enige vreemde dat me is overkomen, gebeurde tijdens een sollicitatiegesprek. Nadat ik vertelde over mijn leven in Rusland, werd het gesprek vrij snel afgekapt. Vervolgens heb ik niks meer van ze gehoord. Ik weet natuurlijk niet zeker of het daaraan lag, maar sindsdien verzwijg ik mijn afkomst op mijn cv.”

“Online ontvang ik trouwens wel vaker negatieve reacties. Als ik als Rus op Instagram post dat ik een huis heb gekocht, dan krijg ik van buitenlandse vrienden te horen dat ik insensitief ben. Dat ik mijn happy moments voor mezelf moet houden zolang er door ‘mijn land’ mensen doodgaan.”

Hebben die reacties invloed op hoe je zelf naar je land van herkomst kijkt?
“Mijn mooie herinneringen en liefde voor mijn vrienden en familie blijven hetzelfde, maar ik ben wel voorzichtiger geworden in het tonen van mijn Russische identiteit. Toen ik hier net kwam wonen, vertelde ik met trots dat ik Russisch ben zodra ik iemand nieuws leerde kennen. Nu tast ik de situatie af en denk ik twee keer na voordat ik erover begin.”

Hoe heeft de oorlog het contact met je familie en vrienden in Rusland beïnvloedt?
“Toen ik hierheen verhuisde, dacht ik dat ik regelmatig op en neer zou gaan reizen. Dat heeft heel anders uitgepakt, dat ervaar ik wel als een groot gemis. Het ergste vind ik dat mijn ouders niet bij mijn bruiloft konden zijn. We trouwden in september vorig jaar, door de sancties kon mijn familie geen visum krijgen om naar Nederland te reizen. Dus besloten we een extra trouwceremonie voor ze te houden in Tbilisi, de hoofdstad van Georgië, waar ze nog wel mochten komen. Maar twee dagen voor het feest werd de mobilisatie in Rusland afgekondigd en ontstond er een eindeloze rij voor de Georgische grens. Ze kwamen er niet meer in.”

“Ik kan alleen maar blijven hopen dat de situatie verbetert, dat er een einde komt aan de oorlog, voor iedereen. Tot die tijd zal ik creatief moeten zijn in hoe ik het contact met mijn dierbaren kan onderhouden. Voor de zomer heb ik een plan bedacht om in ieder geval mijn zus te kunnen zien: in Hongarije schijnt ze nog welkom te zijn.” 

Foto's: David Meulenbeld.

• Deel