Terug naar Brandpunt+
(Hoe) vertel je je doofstomme en conservatieve Chinese moeder dat je op mannen valt?
Yao krijgt elk Chinees nieuwjaar te horen dat het tijd is om te trouwen en kinderen te krijgen – maar hij zit in de kast. Een gesprek met Jordan Schiele, die met zijn documentaire eng dichtbij Yao en zijn moeder komt.
Wie mij een beetje kent, weet dat de poëtische documentaire The Silk and the Flame, die dit jaar op IDFA draaide, voor mij best herkenbaar is: een zoon gaat met de feestdagen naar zijn Chinese ouders in zijn geboortedorp, waar hem constant wordt gevraagd of hij al een vriendin heeft, en of het niet tijd wordt om te trouwen en kinderen te krijgen (terwijl hij eigenlijk op mannen valt). Drama.
De succesvolle Yao mag dan naar de topuniversiteit in Beijing zijn geweest, zijn eigen bedrijven hebben opgezet en zelfs een huis voor zijn broers en zussen hebben gebouwd in hun geboortedorp; ze zijn net zo trots als teleurgestld. Dat alles is niets waard in de ogen van zijn ouders, want Yao, een man van bijna veertig, is nog steeds niet getrouwd.
Ik ben inmiddels zelf drie jaar uit de kast bij mijn ouders – een van de grote verschillen tussen mij en Yao. En hij heeft het misschien nóg wel wat zwaarder: zijn moeder is doofstom en zijn vader ligt op sterven met maar één wens: dat Yao de familiestamboom voortzet.
De film, geheel in zwart-wit, speelt zich af in het arme dorpje Henan. De vader van Yao heeft een gebarentaal bedacht voor zijn dove vrouw en horende kinderen, zodat ze met elkaar kunnen communiceren. Yao was de tweede zoon, geboren tijden het één-kind-beleid van China, maar kon niet meer geaborteerd worden – daarvoor was het te laat. Zijn vader noemde hem daarom altijd al de “dark and repelling unlucky son.” Dus toen Yao ontdekte dat hij homoseksueel was, probeerde hij de rest goed te doen door goede cijfers te krijgen, om zo alsnog de liefde van zijn ouders te verdienen. De film begint wanneer Yao voor het eerst in lange tijd weer naar zijn geboortedorp gaat.
Ik sprak regisseur Jordan Schiele, zelf een Amerikaan uit Brooklyn, die regelmatig in China verblijft en vloeiend Mandarijn-Chinees spreekt, over de keuzes die hij maakte bij het vertellen van het verhaal van Yao.
Regisseur Jordan Schiele
Ha Jordan! Laten we beginnen bij het begin. Waar ken je Yao van?
“We zijn al bijna vijf of zes jaar vrienden. Toen ik klaar was met mijn NYU-filmstudie in Singapore, ging ik naar Beijing om klasgenoten te helpen met hun eindejaarsfilm, en tegelijkertijd moest ik een film maken om af te studeren. Die ging over een balletdanser in Beijing. Bij een van de dansvoorstellingen ontmoette ik Yao. Zijn bedrijf brengt verschillende culturele exposities en voorstellingen bij elkaar, dus we hadden veel gemeenschappelijke vrienden. Hij begon mij uit te nodigen voor dans- en theatervoorstellingen. Het was leuk om Yao als een vriend te hebben, omdat hij me kon introduceren bij een hele nieuwe wereld aan Chinese moderne cultuur.”
“Toen we betere vrienden werden begon hij ook meer verhalen over zijn familie te delen. Hij wilde altijd iets over hen maken, omdat ze zoveel hebben meegemaakt. Uiteindelijk nodigde Yao me uit in zijn dorp, om zijn familie te ontmoeten. Daar ontstond het idee voor een film. Die zou eigenlijk nooit gaan over Yao, maar over zijn moeder.”
Waarom juist zij?
“Toen ik over haar speciale gebarentaal hoorde, realiseerde ik me dat de vader op zijn sterfbed lag, en de moeder ook al in de zeventig is; wanneer zij sterven, sterft die taal met hen. Hun kinderen gebruiken de taal niet meer zonder hun moeder. Ik wilde 'm vastleggen en bewaren. Maar toen ik de familie beter leerde kennen en Yao meer vertelde over zijn worstelingen, dacht ik: het is zo herkenbaar, een familie in een klein dorpje in China, maar met universele problemen, worstelingen en emoties. Toen besloten ik en Yao om deze film te maken.”
Hoe heb je ze overtuigd om zo dichtbij te kunnen mogen. Het is zo intiem.
“Dat heeft veelal met Yao te maken; die was emotioneel beschikbaar. Zijn moeder trouwens ook. Het was geen documentaire die je op de traditionele manier zou maken – dat ik ging zitten om ze te interviewen en ze proberen te overtuigen om me meer gegeven – maar het proces verliep natuurlijker. Ik bracht tijd met ze door en werd een soort familielid.”
Je maakte ook de beslissing om jezelf in de film te stoppen als personage. Waarom?
“Ja, omdat ik merkte dat mijn aanwezigheid invloed had op de dingen die gebeurden in het dorp. Ik was een nieuwigheid: ik was de eerste buitenlander in het dorp van 300 inwoners, zijn ouders vonden dat leuk. Vooral Yao’s vader vond het fantastisch. De buren mochten hem eerst niet – ze hadden ruzie om een stuk grond of iets – dus dat er een buitenlander bij hem thuis was voelde speciaal. En ik wandelde vaak rond met de moeder. Er was sowieso amper een afstand tot zijn ouders en zijn broer, ik hoefde ze niet te overtuigen om ze te filmen. Voor iedereen voelde het comfortabel. Ik kan dus niet alle credits krijgen voor dat het zo natuurlijk ging voor de camera.”
En met Yao? Ik moest wel een paar keer slikken wanneer hij dingen zei als dat hij zijn ouders wil beschermen en voor ze wil zorgen, maar ook zegt dat hij in die tijd heeft ontdekt dat niemand voor hém zorgt in de moeilijke tijden. Of dat Yao in de camera zegt: “Bij een familie voel je je veilig, je moet ervan genieten. Dat is de familie die ik wilde dat ik had gehad.”
“Ik denk dat hij er al zo lang over wilde praten, maar steeds een reden vond om dat niet te doen, uit bescheidenheid, uit culturele overwegingen, uit angst zijn familie pijn te doen, uit frustratie. Het is grappig want Chinees is zijn moedertaal, maar hij kan zich niet zo goed en openlijk uitdrukken in die taal. Vandaar dat we onze gesprekken op camera en zijn monologen in het Engels hebben opgenomen. Taal werd een soort ruimte, een ‘safe space’ waarin hij zichzelf openlijk kon uitdrukken.”
Waarom moet dit verhaal verteld worden?
“Ik heb het laten zien in besloten screenings, en de reactie die ik krijg van veel Chinezen is dat ze zich herkennen in dit verhaal, ook al zijn ze geen homo: dat je één keer per jaar naar je ouderlijk huis gaat tijdens de feestdagen en al die vragen over trouwen moeten pareren. Het is een bekend fenomeen hier, maar ik heb dat niet gezien in documentaires.”
“Ik vond het ook een aantrekkelijk verhaal: een kleine familie in China in een dorp dat lijkt stil te staan in de tijd: je weet op momenten niet wanneer de documentaire zich afspeelt. Dat wilde ik graag laten zien: dat de familie van Yao staat voor hoe weinig er verandert, ondanks de grote nationale veranderingen van de laatste jaren.”
The Silk and the Flame draaide op IDFA 2018 en doet een ronde langs verschillende festivals in de wereld. Volg de film hier.
