Langdurige sociale isolatie heeft bewezen effect op onze hersenen en kan je gedrag en stemming flink in de war brengen. Geen zorgen: zo keren we terug naar onze oude mentale gesteldheid.
Let op: het is de Week van Eenzaamheid onder Jongeren bij Brandpunt+ van 17 tot 21 mei 2021. Dat verdient aandacht, want recent onderzoek liet zien dat bijna zeventig procent van de mensen tussen de 18 en 24 jaar zich eenzamer voelde dan vóór de coronacrisis. De hele serie onder dit thema vind je hier.
Je niet goed kunnen concentreren, vergeetachtig zijn, gespannen, gestrest, futloos en somber… Spelen één of meer van deze klachten de laatste tijd vaker op dan vóór het uitbreken van de corona-pandemie? Dan zou je zomaar eens last kunnen hebben van wat in de neurowetenschappen ‘het eenzame brein’ heet. Langdurige sociale isolatie heeft namelijk bewezen effect op onze hersenen, en dat kan je gedrag en stemming flink in de war brengen.
Hoe werkt dat precies? En leidt de geplande ‘terugkeer naar normaal’ ook automatisch tot een terugkeer naar onze oude mentale gesteldheid? Ik vroeg het aan Peter Deschamps, kinder- en jeugdpsychiater aan het UMC Utrecht.
Poolonderzoekers
Voordat we in de werking van ons brein duiken, is het belangrijk om te benoemen dat een gebrek aan sociale interactie niet op iedereen dezelfde uitwerking heeft. Natuurlijk zijn er mensen voor wie het verplichte thuis zijn gedurende het afgelopen jaar voelde als een cadeautje: minder verplichtingen, minder prikkels, méér luieren en tijd voor jezelf. Maar uit onderzoek van I&O Research blijkt dat de meeste Nederlanders de noodgedwongen me-time helemaal niet als positief ervaren. Vooral jongvolwassenen van 18 tot 24 jaar hebben het er moeilijk mee: in november 2020 gaf 69 procent van hen al aan dat zij zich eenzamer voelen dan vóór de pandemie.
Wanneer sociale interacties voor lange tijd wegvallen, raken veel hersendelen gedeactiveerd.
Anders dan sociale isolatie, dat iedereen op een andere manier kan ervaren, is een langdurig gevoel van eenzaamheid iets dat eigenlijk nooit een positief effect heeft. “De precieze invloed van eenzaamheid op het mentale welbevinden vormt in de wetenschap een relatief nieuw onderzoeksveld”, licht Deschamps toe. “Wat de invloed is op welke gebieden in het brein is lastig te beantwoorden. We weten wel dat ons brein werkt in netwerken waarbij verschillende delen van onze hersenen uiteenlopende, specifieke functies hebben. Zo wordt je concentratie en organisatievermogen vooral aangestuurd vanuit het voorste, buitenste gedeelte achter ons voorhoofd. Emoties verwerken van jezelf en anderen hangt meer samen met het binnenste gedeelte.”
Al die hersendelen interacteren met elkaar en worden constant geprikkeld en getraind door sociale interacties. Maar wanneer die interacties voor lange tijd wegvallen, raken veel hersendelen gedeactiveerd. Denk aan auto’s die voor lange tijd met een lege tank aan de rand van de weg staan. Uit steeds meer onderzoeksgegevens blijkt dat die deactivatie onder meer de hippocampus beïnvloedt, een relatief klein maar belangrijk stukje van de hersenen waarin ons geheugen en leervermogen wordt aangestuurd. Hersenscans van een kleine groep wetenschappers die voor veertien maanden in het desolate landschap van Antarctica verbleven, laten zelfs zien dat hun hippocampus gedurende hun expeditie met gemiddeld zeven procent kromp.
Life-event
Die effecten op de hersenen, en in het bijzonder de zogeheten hersenplasticiteit, merken we aan veranderingen in stemming, gedrag en cognitief vermogen. En hoewel de meesten van ons het afgelopen jaar wellicht wat meer sociale prikkels kregen dan de eenzame poolonderzoekers, moet de impact van het plotselinge thuis zitten volgens Deschamps niet worden onderschat. “We hebben als mens veel afwisseling nodig om alle hersendelen geactiveerd te houden. Lezen, praten en schrijven via een beeldscherm is niet voldoende. Toch is dat wat veel jongeren het afgelopen jaar dag in, dag uit hebben gedaan.”
"De meeste jongeren uit een stabiele thuissituatie zullen vanzelf herstellen van psychische klachten als de samenleving weer opengaat.”
Volgens de jeugdpsychiater hebben een gebrek aan fysieke beweging en nieuwe, ongezonde eetpatronen daarop een versterkend effect. “Dat geeft een combinatie die zeker niet bevorderlijk is voor je geheugen, leer- en concentratievermogen.” De sociale interactie die we normaal gesproken hebben op school, werk en in de kroeg kan bovendien niet zomaar vervangen worden door Zoom en Whatsapp, zegt Deschamps. “Het is minder makkelijk om je via beeldbellen emotioneel verbonden te voelen met een ander. Om ons in elkaar te kunnen inleven, vangen onze hersenen allerlei signalen op die aan elkaar worden verbonden. Voor een deel van die signalen is timing en echt contact nodig, zoals hoe iemand uit zijn ogen kijkt, beweegt en ook geur speelt een rol. Via een scherm is dat moeilijker of niet op te vangen.”
Wat natuurlijk óók niet bevorderlijk is voor ons brein, is de wetenschap dat er tijdens onze eenzame opsluiting buiten een dodelijk virus rondwaart. De angst om ziek te worden, anderen te besmetten, je (bij)baan te verliezen: het levert veel mensen, soms onbewust, al ruim een jaar stress en spanning op. Leiden al die mentale tikken ertoe dat we voor de rest van ons leven collectief mentaal beschadigd zijn, of loopt het straks allemaal wel los? “Deze crisis zal voor iedereen een belangrijk life event worden”, voorspelt Deschamps. “Vooral op jonge mensen, die nog volop in ontwikkeling zijn en over het algemeen minder levenservaring hebben, kan de impact groot zijn. Maar van psychische klachten zullen de meeste jongeren uit een stabiele thuissituatie vanzelf herstellen als de samenleving weer opengaat.”
Goede conditie
Wel is er een bepaalde groep waar de jeugdpsychiater zich zorgen om maakt. “Als je op jonge leeftijd al een aantal vervelende life-events hebt meegemaakt, zoals een zieke ouder, pesterijen of huiselijk geweld, dan kunnen de sociale isolatie en verhoogde stress in deze periode een laatste druppel zijn die ervoor zorgt dat je ook op latere leeftijd psychische en lichamelijke klachten krijgt. In de psychiatrie spreken we dan van adverse-childhood experiences, of ongunstige omstandigheden in de kindertijd.”
Bouw het sociale contact rustig op als je snel overprikkeld raakt, je hoeft niet meteen in een mensenmassa op een festival te staan.
Uit onderzoek blijkt dat mensen met deze adverse-childhood experiences (ACEs) meer kans hebben op verslaving, diabetes, hartfalen, chronische stress en de ontwikkeling van psychische stoornissen. Daarom is het volgens Deschamps belangrijk dat we bij de ‘terugkeer naar normaal’ goed naar elkaar omkijken, in het bijzonder naar degenen van wie bekend is dat ze uit een al moeilijke thuissituatie komen.
Tenslotte nog wat tips van de psychiater voor als we elkaar weer zorgeloos in de armen kunnen vliegen: “Bouw het sociale contact rustig op als je snel overprikkeld raakt, je hoeft niet meteen in een mensenmassa op een festival te staan. En probeer een vast ritme op te bouwen als je dat bent kwijtgeraakt, met genoeg beweging, gezond eten en voldoende slaap op regelmatige tijden. Om je leven weer op te pakken heb je een goede conditie nodig.”
Lars Dellemann
Coördinator tekst en audio Brandpunt+
Vaker vergeetachtig, futloos of gestrest sinds de pandemie? Je bent niet de enige
Langdurige sociale isolatie heeft bewezen effect op onze hersenen en kan je gedrag en stemming flink in de war brengen. Geen zorgen: zo keren we terug naar onze oude mentale gesteldheid.
Let op: het is de Week van Eenzaamheid onder Jongeren bij Brandpunt+ van 17 tot 21 mei 2021. Dat verdient aandacht, want recent onderzoek liet zien dat bijna zeventig procent van de mensen tussen de 18 en 24 jaar zich eenzamer voelde dan vóór de coronacrisis. De hele serie onder dit thema vind je hier.
Je niet goed kunnen concentreren, vergeetachtig zijn, gespannen, gestrest, futloos en somber… Spelen één of meer van deze klachten de laatste tijd vaker op dan vóór het uitbreken van de corona-pandemie? Dan zou je zomaar eens last kunnen hebben van wat in de neurowetenschappen ‘het eenzame brein’ heet. Langdurige sociale isolatie heeft namelijk bewezen effect op onze hersenen, en dat kan je gedrag en stemming flink in de war brengen.
Hoe werkt dat precies? En leidt de geplande ‘terugkeer naar normaal’ ook automatisch tot een terugkeer naar onze oude mentale gesteldheid? Ik vroeg het aan Peter Deschamps, kinder- en jeugdpsychiater aan het UMC Utrecht.
Poolonderzoekers
Voordat we in de werking van ons brein duiken, is het belangrijk om te benoemen dat een gebrek aan sociale interactie niet op iedereen dezelfde uitwerking heeft. Natuurlijk zijn er mensen voor wie het verplichte thuis zijn gedurende het afgelopen jaar voelde als een cadeautje: minder verplichtingen, minder prikkels, méér luieren en tijd voor jezelf. Maar uit onderzoek van I&O Research blijkt dat de meeste Nederlanders de noodgedwongen me-time helemaal niet als positief ervaren. Vooral jongvolwassenen van 18 tot 24 jaar hebben het er moeilijk mee: in november 2020 gaf 69 procent van hen al aan dat zij zich eenzamer voelen dan vóór de pandemie.
Anders dan sociale isolatie, dat iedereen op een andere manier kan ervaren, is een langdurig gevoel van eenzaamheid iets dat eigenlijk nooit een positief effect heeft. “De precieze invloed van eenzaamheid op het mentale welbevinden vormt in de wetenschap een relatief nieuw onderzoeksveld”, licht Deschamps toe. “Wat de invloed is op welke gebieden in het brein is lastig te beantwoorden. We weten wel dat ons brein werkt in netwerken waarbij verschillende delen van onze hersenen uiteenlopende, specifieke functies hebben. Zo wordt je concentratie en organisatievermogen vooral aangestuurd vanuit het voorste, buitenste gedeelte achter ons voorhoofd. Emoties verwerken van jezelf en anderen hangt meer samen met het binnenste gedeelte.”
Al die hersendelen interacteren met elkaar en worden constant geprikkeld en getraind door sociale interacties. Maar wanneer die interacties voor lange tijd wegvallen, raken veel hersendelen gedeactiveerd. Denk aan auto’s die voor lange tijd met een lege tank aan de rand van de weg staan. Uit steeds meer onderzoeksgegevens blijkt dat die deactivatie onder meer de hippocampus beïnvloedt, een relatief klein maar belangrijk stukje van de hersenen waarin ons geheugen en leervermogen wordt aangestuurd. Hersenscans van een kleine groep wetenschappers die voor veertien maanden in het desolate landschap van Antarctica verbleven, laten zelfs zien dat hun hippocampus gedurende hun expeditie met gemiddeld zeven procent kromp.
Life-event
Die effecten op de hersenen, en in het bijzonder de zogeheten hersenplasticiteit, merken we aan veranderingen in stemming, gedrag en cognitief vermogen. En hoewel de meesten van ons het afgelopen jaar wellicht wat meer sociale prikkels kregen dan de eenzame poolonderzoekers, moet de impact van het plotselinge thuis zitten volgens Deschamps niet worden onderschat. “We hebben als mens veel afwisseling nodig om alle hersendelen geactiveerd te houden. Lezen, praten en schrijven via een beeldscherm is niet voldoende. Toch is dat wat veel jongeren het afgelopen jaar dag in, dag uit hebben gedaan.”
Volgens de jeugdpsychiater hebben een gebrek aan fysieke beweging en nieuwe, ongezonde eetpatronen daarop een versterkend effect. “Dat geeft een combinatie die zeker niet bevorderlijk is voor je geheugen, leer- en concentratievermogen.” De sociale interactie die we normaal gesproken hebben op school, werk en in de kroeg kan bovendien niet zomaar vervangen worden door Zoom en Whatsapp, zegt Deschamps. “Het is minder makkelijk om je via beeldbellen emotioneel verbonden te voelen met een ander. Om ons in elkaar te kunnen inleven, vangen onze hersenen allerlei signalen op die aan elkaar worden verbonden. Voor een deel van die signalen is timing en echt contact nodig, zoals hoe iemand uit zijn ogen kijkt, beweegt en ook geur speelt een rol. Via een scherm is dat moeilijker of niet op te vangen.”
Wat natuurlijk óók niet bevorderlijk is voor ons brein, is de wetenschap dat er tijdens onze eenzame opsluiting buiten een dodelijk virus rondwaart. De angst om ziek te worden, anderen te besmetten, je (bij)baan te verliezen: het levert veel mensen, soms onbewust, al ruim een jaar stress en spanning op. Leiden al die mentale tikken ertoe dat we voor de rest van ons leven collectief mentaal beschadigd zijn, of loopt het straks allemaal wel los? “Deze crisis zal voor iedereen een belangrijk life event worden”, voorspelt Deschamps. “Vooral op jonge mensen, die nog volop in ontwikkeling zijn en over het algemeen minder levenservaring hebben, kan de impact groot zijn. Maar van psychische klachten zullen de meeste jongeren uit een stabiele thuissituatie vanzelf herstellen als de samenleving weer opengaat.”
Goede conditie
Wel is er een bepaalde groep waar de jeugdpsychiater zich zorgen om maakt. “Als je op jonge leeftijd al een aantal vervelende life-events hebt meegemaakt, zoals een zieke ouder, pesterijen of huiselijk geweld, dan kunnen de sociale isolatie en verhoogde stress in deze periode een laatste druppel zijn die ervoor zorgt dat je ook op latere leeftijd psychische en lichamelijke klachten krijgt. In de psychiatrie spreken we dan van adverse-childhood experiences, of ongunstige omstandigheden in de kindertijd.”
Uit onderzoek blijkt dat mensen met deze adverse-childhood experiences (ACEs) meer kans hebben op verslaving, diabetes, hartfalen, chronische stress en de ontwikkeling van psychische stoornissen. Daarom is het volgens Deschamps belangrijk dat we bij de ‘terugkeer naar normaal’ goed naar elkaar omkijken, in het bijzonder naar degenen van wie bekend is dat ze uit een al moeilijke thuissituatie komen.
Tenslotte nog wat tips van de psychiater voor als we elkaar weer zorgeloos in de armen kunnen vliegen: “Bouw het sociale contact rustig op als je snel overprikkeld raakt, je hoeft niet meteen in een mensenmassa op een festival te staan. En probeer een vast ritme op te bouwen als je dat bent kwijtgeraakt, met genoeg beweging, gezond eten en voldoende slaap op regelmatige tijden. Om je leven weer op te pakken heb je een goede conditie nodig.”
Lars Dellemann
Coördinator tekst en audio Brandpunt+