We blikken met een seks-expert terug op een veelbewogen jaar: ‘Consent lijkt anno 2023 niet langer de heilige graal’

Een terugblik met seks-expert Belle Barbé over de staat van seksuele gezondheid in Nederland anno 2023. Een jaar met diepe dalen en hoge pieken, van de Week van de Lentekriebels tot de serie Blozende Oortjes.

“2023 was een bijzonder jaar wat betreft seks en seksualiteit in Nederland, met veel ups en ook wat downs”, zegt Belle Barbé. Zij kan dit weten: Belle is auteur, pedagoog en deskundige in seksuele opvoeding. Ook schreef ze drie boeken over het onderwerp en host ze een podcast waarin ze praat over seksualiteit. Haar doel: seksuele voorlichting op een veilige en positieve manier bespreekbaar maken voor ouders, kinderen en jongeren.

De aangewezen persoon dus, om met ons terug te blikken op een veelbewogen jaar wat betreft seksuele gezondheid. Dat wil zeggen: het lichamelijk, mentaal en sociaal welzijn rond seksualiteit. Van soa’s en onbedoelde zwangerschappen, tot seksueel grensoverschrijdend gedrag en geweld.

Het eerste waar Belle aan moet denken als ze terugdenkt aan 2023: “Pim Lammers, natuurlijk.”

DIEPTEPUNT: De ophef rondom de schrijver van het Kinderboekenweekgedicht in februari 2023
Begin februari ziet Pim Lammers af van het schrijven van het Kinderboekenweekgedicht 2023 nadat hij doodsbedreigingen ontving. Lammers wordt online uitgemaakt voor ‘pedofilie-activist’ nadat op sociale media fragmenten uit een literair verhaal voor volwassenen uit 2015 van hem zijn gedeeld over de relatie tussen een tienerjongen en zijn trainer. 

Belle: “De discussie ging nu vooral over Pim Lammers zelf terwijl we op basis van het verhaal dat hij had geschreven ook een waardevol gesprek hadden kunnen hebben over wat misbruik is en wanneer iets misbruik is.”

Belle koos dit moment uit omdat het goed weergeeft waar onze samenleving anno 2023 mee kampt: misinformatie omdat zaken uit de context worden gehaald, ook rond seksuele gezondheid. Er heerst angst in de samenleving, ziet ze. Helemaal als het gaat over kinderen en seksualiteit. Belle: “Kinderen zouden op allerlei ideeën worden gebracht waar ze zogenaamd nog niet aan toe zouden zijn. Maar het probleem is dat onze samenleving een smal begrip heeft van wat seksualiteit eigenlijk inhoudt. We denken meteen aan seks, seksuele handelingen, maar dat is écht iets heel anders dan seksualiteit.” 

“Seksualiteit op de kinderleeftijd is nog niet zoals volwassenen dat ervaren. Het gaat veel meer over het lichaam ontdekken, weten wie ze zelf zijn en wat ze fijn vinden. Kinderen hebben geen seks, maar ze ervaren seksualiteit wel op hun eigen manier. Dat we kinderen op ideeën zouden brengen is pure onzin, en misinformatie daarover verspreiden is kwalijk.”

DIEPTEPUNT: In maart ontstaat ophef rondom de Week van de Lentekriebels
Rondom de Week van de Lentekriebels was, net als bij Pim Lammers, ook sprake van misinformatie. Belle: “Dit had wederom te maken met het idee dat we kinderen niet moeten lastigvallen met gesprekken over seksualiteit, omdat we ze dan op ideeën zouden brengen. En tja, dat is gewoon écht niet waar.” 

Voor wie het gemist heeft: de Week van de Lentekriebels is een projectweek voor het speciaal- en basisonderwijs die jaarlijks wordt georganiseerd door expertisecentrum seksualiteit Rutgers in samenwerking met regionale GGD-instanties. Een week lang wordt op deelnemende scholen lesgegeven over weerbaarheid, relaties en seksualiteit. 

Belle: “Ouders lopen over het algemeen anderhalf jaar achter op de ontwikkeling van het kind. Ze wachten vaak met seksuele vorming omdat ze denken dat hun kind er nog niet aan toe is. Maar in gesprek gaan met je kinderen zorgt er juist voor dat ze beter beschermd zijn tegen bijvoorbeeld soa’s of ongewenste zwangerschap.”

Al snel ontstond er commotie. Diverse politici stelden Kamervragen, waaronder Thierry Baudet (FvD). Volgens hem stond in de lesmethodes voor deelnemende scholen dat kleuters leren wat pijpen is. 

 

Belle: “Dat kleuters zouden leren wat pijpen is in de Week van de Lentekriebels werd massaal gedeeld online. Baudet die Kamervragen stelt, dat helpt ook niet. Helemaal niet toen de inmiddels opgestapte minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs Dennis Wiersma de uitspraken niet goed wist te ontkrachten omdat hij ook niet precies wist wat in de lesmethodes stond.”

“Zulke uitspraken, gebaseerd op niks, roepen veel weerstand op. Als ouders beter betrokken worden in lesmethodes, dan weten ze ook wat wel en niet besproken wordt, kunnen ze eventuele vragen van kinderen beantwoorden en hun eigen normen en waarden meegeven.”

HOOGTEPUNT: In juli wordt een nieuwe wet seksuele misdrijven aangenomen 
Op 4 juli dit jaar werd een nieuwe wet seksuele misdrijven aangenomen door de Tweede Kamer. Door deze nieuwe wet staat ‘dwang’ niet meer centraal bij de vraag of er sprake is van seksueel geweld, maar ‘het ontbreken van wederzijdse instemming’. 

Belle: “Deze ontwikkeling is zeer positief. Door deze wet wordt het namelijk veel makkelijker voor slachtoffers om aangifte te doen. Er wordt explicieter gekeken naar consent, wederzijdse toestemming of wederzijdse instemming in plaats van een ‘nee’ vooraf.” 

Consent leek volgens Belle jaren hét toverwoord te zijn, maar in 2023 kwam daar (zeker met deze wet) meer nuance in. Belle: “Consent lijkt niet langer de heilige graal. Seks is soms wat rommelig en gaat niet altijd volgens de gebaande paden. Soms kom je pas achter je grens als iemand eroverheen gaat. Dan heb je vooraf wel toestemming gegeven, maar bleek het achteraf toch niet fijn. Waar consent alleen gaat over instemmen, moeten we eigenlijk meer met elkaar gaan afstemmen. We moeten in gesprek gaan en voortdurend blijven inchecken.” 

Een tip van Belle: dat afstemmen hoeft niet pas als je bloot naast elkaar ligt, dat kan ook als je bijvoorbeeld samen een wandeling maakt. “Het belangrijkst is positief te blijven. Zeg vooral wat je wél wilt en wat je wél lekker vindt in plaats van wat je niet wilt of wat de ander niet goed doet.” 

HOOGTEPUNT: In september werd de uitnodigende website SEGGSY gelanceerd
Deze website ondersteunt jongeren in hun persoonlijke zoektocht op het gebied van daten, relaties en seksualiteit, naar wie zij zijn, welke invloed vrienden en familie hierop hebben en hoe zij omgaan met de verwachtingen vanuit de maatschappij. Het doel: dat jongeren nu en later gezonde, veilige, vrije en gelijkwaardige (seksuele) relaties kunnen aangaan.

Belle: “Er zijn ontzettend veel websites met informatie over dit onderwerp online beschikbaar. SEGGSY is daarbinnen énorm vernieuwend omdat zij jongeren ook uitnodigt hun eigen seksualiteit te ontdekken. Dat kan bijvoorbeeld door te luisteren naar ervaringsverhalen en quizjes te maken.” 

De website is dus niet per se gericht op kennis, maar vooral op je mening vormen en vaardigheden. Als je zoekt op consent, zie je bijvoorbeeld de volgende vraag die je aan het denken zet en waarvan het antwoord voor iedereen misschien ook wel anders is:

Bij vaardigheden hebben ze een reeks illustraties die bijvoorbeeld weergeeft hoe je een vrouwencondoom gebruikt:

Belle: “Kennis is één, maar kunnen aangeven wat je fijn vindt is twee. Door kennis te combineren met meningsvormen en vaardigheden bouw je een veel completer beeld van jezelf en seksualiteit, dus dit is een zeer positieve ontwikkeling dit jaar." 

HOOGTEPUNT: De docuserie Blozende oortjes is in november te zien op tv
Belle vertelt dat de makers van de seriereeks hard hebben moeten lobbyen het programma op televisie te krijgen. Het was eerst alleen voor op YouTube bedoeld, want ‘jongeren kijken geen tv, alleen maar YouTube’. Maar de thematiek is interessant voor jong én oud, vonden de makers. Gelukkig dachten BNNVARA en de NPO er hetzelfde over. De serie is naast YouTube nu ook op televisie via NPO 3 te zien en via NPO Start terug te kijken.

Belle: “Het toffe aan Blozende oortjes is dat de makers alles behalve het perfecte plaatje schetsen. Nogmaals: seks en het ontdekken van seksualiteit is soms wat rommelig. Er gaat weleens wat mis, die eerste zoen is niet altijd even leuk. Het gebeurt allemaal, maar we bespreken het maar weinig.” 

“Als je kijkt naar seksuele voorlichting en vorming gaat het vooral over hoe het zou moeten gaan; hoe je bijvoorbeeld een condoom om een piemel doet. Maar deze serie laat ook zien hoe jongeren het beleven én dat je soms tegen bepaalde dingen aanloopt en het oké is als het allemaal niet in één keer goed gaat.” 

De belangrijkste les die we kunnen trekken uit seksuele gezondheid anno 2023: 
Als we kijken naar seksuele voorlichting, dan doen we het in Nederland veel beter dan vaak gedacht wordt. Belle: “Onze getallen van tienerzwangerschappen en -abortussen zijn in verhouding met andere landen laag omdat we al lange tijd voorlichting geven op de middelbare school. Maar die voorlichting kan nog beter, bijvoorbeeld door niet alleen te richten op het voorkomen van, en andere bangmakerij en rampenbestrijding.”

Doordat de verwachtingen van Nederlandse jongeren steeds hoger liggen, doen ze later seksuele ervaringen op. Belle: “Er ligt veel druk op dat alles zogenaamd in één keer goed moet gaan, dat je eerste keer seks met iemand moet zijn waar je verliefd op bent of dat het meteen lekker moet zijn. Daardoor experimenteren jongeren minder dan voorheen, dat is zonde. In de toekomst mag er meer gefocust worden op dat seksualiteit en seks iets leuks en moois is, dat het een plezierige beleving wordt waarbij je goed weet wat je wilt en dat kan aangeven.” 

Belle’s goede voornemen voor 2024 is dat we als maatschappij ook andere aspecten van diversiteit en inclusiviteit gaan behandelen. “Het gesprek ging lang over seksuele- en genderdiversiteit. Dat gaat voor sommige culturen, waarin het vanzelfsprekend is dat je pas seks hebt als je getrouwd bent, al ver. En dan is het te begrijpen dat het op weerstand stuit als we bijvoorbeeld wel op school Paarse Vrijdag vieren, maar niet het Suikerfeest. Je moet elkaar hierin tegemoetkomen, zodat iedereen het gevoel heeft dat ze erbij horen.”

Haar eigen wens voor het nieuwe jaar: “Met De Seksualiteitsschool (bij)scholing op allerlei seksualiteitsthema’s zo toegankelijk mogelijk maken voor iedereen die zich wil verdiepen in seksualiteit.”

Beeld in header: Maxim de Gilder

• Deel