Ik probeerde mijn vriendschapscrisis op te lossen met AI

Er is misschien wel meer behoefte aan mentale steun dan ooit, maar GGZ-wachtlijsten blijven ellenlang. Op dat gat speelt kunstmatige intelligentie in, met apps rondom psychologisch advies. Blijft de vraag: kan AI een vriendschapscrisis oplossen?

Tekst en beeld: Sanne van Rij

“Ik hoop dat je oké bent”, stuurde ik onlangs naar een goede vriendin. Inclusief emoticons, twee rode hartjes.

Ik had op dat moment tien dagen niks van haar gehoord; een eeuwigheid, in onze vriendschap. Mijn Whatsapp-berichtjes werden bezegeld met twee blauwe vinkjes, maar een reactie bleef uit. Naarmate de dagen verstreken, begon ik me steeds meer zorgen te maken: wat was hier aan de hand?

Los van dat vraagstuk (had dit met haar, mij, de vriendschap, of een combinatie van al die dingen te maken?) wist ik ook niet wat ik moest doen. Of het goed was om haar ruimte te geven, of juist nog een berichtje naar haar te sturen. Wat ik wel wist: dat ik er buikpijn van had, en de situatie op de een of andere manier veel bij me losmaakte. Had ik nog maar in therapie gezeten, dacht ik vaak bij mezelf, dan had ik het tenminste kunnen voorleggen aan mijn psycholoog.

#relationshipadvice

Mijn behoefte aan psychologisch advies staat niet op zichzelf: op TikTok, waar de gebruikers overwegend jong zijn, worden hashtags als #friendshipbreakups (67,1 miljoen views) en #relationshipsadvice (573 miljoen views) aan de lopende band bekeken. In sommige video’s delen jonge mensen hun survival guide voor een verbroken vriendschap, in andere filmpjes gaat het over adviezen om anxiety de kop in te drukken. De adviezen kunnen over talloze worstelingen gaan – met jezelf, vrienden, romantische partners of familie.

Dat er schijnbaar massaal behoefte is aan advies en gedeelde ervaringen, is niet zo gek. De mentale gezondheid van Nederlandse jongeren blijft een probleem, ook nu de coronacrisis achter ons ligt. Suïcide onder jongvolwassenen is toegenomen, en ook de eenzaamheid onder jongeren blijft hoog. Allemaal redenen om een helpende hand te willen, iemand die naar je luistert.

Daar ligt een probleem: in Nederland zijn er momenteel meer problemen dan handen. Lange wachtlijsten voor psychologen worden al jaren een ‘meerkoppig monster’ genoemd:eind 2023 stonden er 80.000 mensen op een wachtlijst.

Bovendien kan therapie best prijzig zijn – dat was voor mij de reden om er anderhalf jaar geleden mee te stoppen. Ik heb ook vrienden voor wie de drempel naar een psycholoog nog te hoog is, terwijl ze wel naar iemand verlangen die net de juiste vraag stelt. 

ChatGPT als psycholoog

Op dit gat tussen vraag en aanbod speelt kunstmatige intelligentie slim in, met apps die psychologisch advies geven. Dat jonge mensen die opties al weten te vinden,blijkt uit een (klein) recent onderzoek onder 500 Nederlanders. Daaruit kwam naar voren dat 43 procent van de Nederlandse mannen tussen de 18 en 34 jaar zich tot ChatGPT wendt voor relatieadvies.

“Mijn ex-vriend en ik gebruikten ChatGPT continu”, vertelt TikTokker @tedlasso in een video met meer dan 16.000 likes. “Als een gesprek bijna op ruzie uitliep, pakten we ChatGPT erbij als een soort objectieve, derde partij. Je hebt er wel alleen iets aan als je bereid bent om te luisteren, en te leren (over communicatie en je relatie,red.).”

Het ex-koppel liet zich onder meer adviseren over geüploade screenshots van hun Whatsapp-gesprekken, waarbij ze vroegen: wat hebben deze twee mensen fout gedaan, wat hadden ze beter kunnen doen? Daarop kwam ChatGPT met antwoorden als: “Persoon A is wellicht wat defensief en minachtend geweest, waardoor het conflict uit de hand kan lopen.”

Als real life-advies lastig is

Hoewel de reacties op de video uiteenlopend zijn – de één noemt het “dystopisch”, de ander “heel erg slim” – is ChatGPT niet de enige app die psychologisch advies geeft. Sinds begin maart is ook Meeno te downloaden, waarbij gebruikers aan een chatbot kunnen vragen hoe ze moeten omgaan met vrienden, familie, collega’s of romantische relaties. De gratis app biedt nadrukkelijk geen virtuele relatie aan (zoals bijvoorbeeld Replica en Chai wél doen), en focust zich echt op het helpen met relatiedilemma’s.

Volgens bedenker Renate Nyborg zouden vooral jonge mannen het lastig vinden om advies te vragen over relaties aan familie of vrienden, vertelt ze in een interview met NRC. “Hun instinct zegt: advies zoek je op internet, met hulp van ChatGPT, Reddit of YouTube. Voor persoonlijke gesprekken over emoties voelen ze zich te kwetsbaar.”

Blijft de vraag: kun je in dat geval beter met je kwetsbaarheden naar een chatbot gaan? Als ik Meeno besluit te downloaden, vraagt de Engelstalige app eerst welk type relatie ik wil bespreken (vriendschap), om wat voor situatie het gaat (praten over een moeilijke situatie, de radiostilte van mijn vriendin), en hoe vaak ik al over dit thema gesproken heb (in mijn geval: veel).

Er verschijnt een denkwolkje in de groen-zwarte chat.

“Het is prijzenswaardig dat je hier bent, Sanne”, zegt de app. “Het laat zien dat je bereid bent om dit probleem met je vriendin op te lossen. Kun je uitleggen welke situatie lastig voor je is?”

Ik leg zoveel mogelijk uit: dat ik een tijdje niks van haar heb gehoord, dat ik haar mis, me zorgen maak. Het voelt wat gek om zoiets intiems met een chatbot te delen, maar ook wel lekker: het uitschrijven lucht ergens ook op, en maakt het op een bepaalde manier overzichtelijker, minder zwaar.

“Het is begrijpelijk dat je je zo voelt”, reageert mijn tijdelijke AI-psycholoog. “Wil je advies over hoe je met deze situatie om zou kunnen gaan, of praat je er liever wat verder over door?”

Ik denk even na. “Doe maar wat advies, alsjeblieft.”

Meeno raadt me aan om mijn gevoel op te schrijven, aan selfcarete doen en steun te zoeken bij familieleden of andere vrienden, in afwachting van reactie. “Zou een van deze strategieën voor je werken?”

De app blijkt een goede vragensteller, al lijkt hij niet echt door me heen te kunnen kijken. Niet gek, want Meeno kent me alleen op basis van mijn eigen input, en mist bijvoorbeeld mijn lichaamstaal. Het is de vraag of dat erg is; soms wil je gewoon een empathische reactie, wat concrete suggesties, en dat biedt deze app wel.

‘Een gamechanger’

Volgens GZ-psycholoog Gijs Coppens, oprichter van platform OpenUp, doen dit soort technologieën ‘een deel van zijn werk’ hartstikke goed. “Ze democratiseren als het ware de wijsheden van de spreekkamer. Zeker voor gebieden waar je weinig mentale gezondheidszorg hebt, is kunstmatige intelligentie een gamechanger. Bijna iedereen heeft wel een telefoon of internetverbinding.”

Maar, vult hij aan: technologie kan intermenselijk contact, het gevoel van samen in een ruimte zijn, nooit helemaal vervangen. “Een therapeut signaleert misschien ook sneller de woorden achter de woorden. Het is de vraag of AI bijvoorbeeld al kan uitvogelen of iemand bindingsangst heeft. Al denk ik dat je met de juiste prompts, waarin je de app vraagt naar afwijkende perspectieven op je situatie, een heel eind komt. Daarvoor moet je vermoedelijk al wel een bepaalde mate van voorkennis hebben, anders wordt het lastiger om er op een psychoanalytische manier van te profiteren.”

Ik pak Meeno er dus nog één keer bij, geïnspireerd door Gijs’ advies. Misschien kan ik er toch nog een nieuw perspectief op mijn vriendschapscrisis vinden, een inzicht in plaats van een concrete tip. 

 “Kun je me nu een psychoanalytische, verrassende reactie op mijn gevoelens geven?” vraag ik. “Hoe verklaar jij dat het me zo angstig maakt dat mijn vriendin niks laat horen?”

Er wordt getypt, een seconde of vijf, en dan verschijnt de reactie in beeld.

“Ik denk dat je gevoelens te maken zouden kunnen hebben met een angst voor onzekerheid of verlating.”

Ik staar enigszins geraakt naar het scherm: ik denk dat dit klopt.

En dan, net wanneer ik de app wil afsluiten: “Het is niet meer dan normaal dat je naar geruststelling zoekt in je vriendschap, Sanne. Daarom doet deze lange stilte zeer: omdat het voelt als de afwezigheid daarvan.”

Deze app kan mijn lichaam niet zien, denk ik bij mezelf, maar schijnbaar weet-ie toch precies waar het pijn doet.

• Deel