Terug naar Brandpunt+
We zijn geobsedeerd door true crime omdat het onze morbide nieuwsgierigheid bevredigt
- Artikel
- 03 mei 2021
- 6 minuten leestijd
De kinderen van Ruinerwold, The Serpent, Don’t Fuck with Cats, Serial: we zijn vaak *geobsedeerd* door het idee dat een seriemoordenaar ook gewoon je buurman kan zijn. Dat heeft een doel, zegt de wetenschap.
Sinds de welbekende Making A Murderer in 2015 uitkwam op Netflix lijkt het aantal documentaires over moordzaken explosief gestegen op de streamingdienst. Toch is true crime geen nieuw genre. In de media worden afwijkende zaken altijd al groot afgemeten; denk bijvoorbeeld aan Jack The Ripper, de seriemoordenaar die in de tweede helft van 1888 in Londen prostituees verminkte en vermoordde. Maar waar we eerst het nieuws keken of spannende detectiveverhalen lazen, bingen we nu series over de meest gruwelijke moordenaars. Is het raar dat we graag kijken naar andermans gruweldaden?
Beloningsysteem
De Amerikaanse professor criminologie Scott Bonn stelt in zijn boek Why We Love Serial Killers van niet. Volgens hem is de fascinatie voor moord en gruwelijke beelden juist heel menselijk. In zijn boek legt hij uit dat we ons aangetrokken voelen tot true crime omdat het de meest krachtige emotie raakt: angst. Ook komt er volgens hem bij het zien van gruwelijke beelden adrenaline vrij. Adrenaline zorgt er normaal voor dat je lichaam klaarstaat om in actie te springen. Dit werkt zowel stimulerend als verslavend. Volgens Scott hebben gruwelijke beelden hetzelfde euforische effect op menselijke emoties als een bungeejump.
@niallmacmillan 😳 #netflix #crimedocumentaries #fyp #humour #niallmacmillan
♬ original sound - joe equality baker
Iemand anders die weet wat er in je hersenen gebeurt als je nieuwsgierig bent naar gruwelijke dingen, is Suzanne Oosterwijk (42). Zij doet onderzoek naar wat zij ‘morbide nieuwsgierigheid’ noemt en vraagt hiervoor in het lab of mensen gruwelijke beelden willen bekijken. Je kunt daarbij denken aan een foto van een soldaat die op het hoofd van een burger trapt of een plaatje van een bloederig been.
In het onderzoek merkte Suzanne op dat er iets opvallends gebeurt in je hersenen als je er bewust voor kiest om naar negatief beeld kijken: “Het beloningssysteem in je brein wordt bij zo’n bewuste keuze actief. Dat wordt ook vaak geactiveerd bij ‘gewone nieuwsgierigheid’ of als mensen opdrachten uitvoeren waarmee geld verdiend kan worden.”
Nare beelden hebben functies
Heel gek is het dus niet als je het liefst films en series over moordzaken kijkt. Sterker nog: het kijken naar nare beelden heeft mogelijk zelfs een functie. “Als het geen zorgelijke vormen aanneemt, zie ik het als iets functioneels. Een manier om de wereld te leren kennen”, legt Suzanne uit. Ze stelt drie redenen voor waarom we ons aangetrokken voelen tot gruwelijke beelden.
“Allereerst zou het te maken kunnen hebben met het verkrijgen van informatie. Door jezelf bloot te stellen aan het leed van anderen via beeld, kun je informatie verkrijgen over gevaarlijke situaties in een veilige omgeving zonder dat je de gevolgen aan de levende lijve hoeft te ondervinden.”
Het kan ook te maken hebben met het opwekken van emoties. “Mensen zijn op zoek naar sensatie en doen graag nieuwe en complexe dingen. Ik zie dat mensen die houden van verre reizen en nieuwe gerechten uitproberen ook sneller nieuwsgierig zijn naar spannende beelden.”
Tot slot speelt volgens Suzanne mogelijk ook een sociaal motief mee: “Je wilt dan meevoelen met mensen die in zo’n negatieve situatie zitten en zien wat zij hebben meegemaakt.”
Criminoloog Shanna Mehlbaum (38) sluit zich daarbij aan. Ook zij ziet dat true-crimeseries of documentaires vaak een hit wordt. “Het is een veilige manier van spanning ervaren en het maakt nieuwsgierig. Mensen zijn vaak gefascineerd door het feit dat een seriemoordenaar ook gewoon je buurjongen kan zijn.”
Verder kan zo’n documentaire of serie volgens Shanna een verdieping zijn op hetgeen dat mensen op het nieuws zien. “Een goed voorbeeld daarvan is de documentaireserie De kinderen van Ruinerwold. Het geeft mensen meer inzicht, maar ze kunnen er ook iets van leren. Hoe zou je zo’n situatie bijvoorbeeld kunnen herkennen?”
Keerzijde
Deze guilty pleasure met een zwart randje kan dus functioneel zijn, maar is er ook een keerzijde aan onze fascinatie voor true crime? Shanna geeft aan dat dit soort documentaires en series kwetsend kunnen zijn voor nabestaanden en slachtoffers. “In Amerikaanse producties zie je vaak veel foto’s met herkenbare gezichten en krijg je veel achtergrondinformatie. In Nederland zie ik dat minder vaak. Ik vind De kinderen van Ruinerwold een goed voorbeeld van een integere documentaire vanuit het oogpunt van een aantal van de slachtoffers.”
Time-journalist Melissa Chan schreef ook al eens over hoe slachtoffers en hun familie vaak worden gemarginaliseerd tijdens het maken van zo’n misdaaddocumentaire. “We besteden aandacht aan de kindertijd van de dader als manier om zijn gedrag te verklaren en focussen op de motivaties van de moordenaar. Er wordt te veel gepraat over de daders van geweldsmisdrijven en er is daarbij te weinig oog voor slachtoffers.”
Iets anders waar we volgens Shanna voor moeten waken, is het verheerlijken van daders. Online ontstond er eerder al veel discussie over dit onderwerp. Zo schreef VICE dat er een te romantisch beeld werd weggezet van Ted Bundy in de Netflix-film Extremely Wicked, Shockingly Evil and Vile. Ook bij Elle verscheen een opiniestuk over het massaal verheerlijken van mannelijke seriemoordenaars op tv en in films. “We worden constant voorgeschoteld dat mannelijke moordenaars 'slechts' onbegrepen karakters zijn, met een complex verleden. We moeten met ze meeleven, wat natuurlijk nog makkelijker gaat als er ook nog een zeer aantrekkelijke verpakking omheen zit”, schrijft journalist Gigi van der Zwaan in dat stuk.
I've seen a lot of talk about Ted Bundy’s alleged hotness and would like to gently remind everyone that there are literally THOUSANDS of hot men on the service — almost all of whom are not convicted serial murderers
— Netflix (@netflix) January 28, 2019
Kortom, het is volkomen normaal om te genieten van een goede true-crimedocumentaire of een waargebeurde dramafilm, maar het is goed om in gedachten te houden dat het geen fictie is waar je naar kijkt. Met deze kennis in je achterhoofd kun je met een gerust en nieuwsgierig hart je lijst met spannende films en series afwerken.
