Terug naar Brandpunt+
Deze eilandbewoners slepen rijke landen voor de rechter: ‘Klimaatcrisis is schending van mensenrechten’
- Artikel
- 09 nov 2022
- 6 minuten leestijd
De eilandengroep Vanuatu in de Stille Oceaan dreigt te verdwijnen en probeert op de klimaattop in Egypte deze week andere landen op hun knieën te dwingen. Het is tijd voor internationale solidariteit. Toch?
“Wij doen dit voor onze kinderen en kleinkinderen”, vertelt Bakoa Kaltongga, de klimaatgezant van eilandengroep Vanuatu in Oceanië. Hij is aanwezig op de VN-Klimaatconferentie die op zondag 6 november begon.
In de Egyptische stad Sharm-el-Sheikh vindt dit jaar de 27e editie plaats. Op deze jaarlijkse conferenties verzamelen wereldleiders, wetenschappers en het bedrijfsleven zich om de vooruitgang van klimaataanpak te bespreken. Hier maken ze nieuwe afspraken die de klimaatcrisis moeten tegengaan. Bij deze editie staan compensatiebetalingen hoog op de agenda. De deelnemers moeten het eens zien te worden of en hoeveel compensatie landen krijgen die al zware schade hebben geleden onder de klimaatcrisis.
"Als kleine eilandstaat heeft Vanuatu nauwelijks bijgedragen aan de klimaatcrisis, maar toch ondervinden zij de meeste consequenties"
Daarom staat er veel op het spel voor Vanuatu. Het land, dat even inwoners heeft als de stad Utrecht, is een van de landen die het meest lijden onder de klimaatcrisis. Als kleine eilandstaat heeft Vanuatu nauwelijks bijgedragen aan de klimaatcrisis, maar toch ondervinden zij de meeste consequenties. En dan werd vorige week ook nog bekend dat de aarde op dit moment koerst op 2,5 graden opwarming.
De zaak is urgent: met steeds heftige stormen, langere droogtes en een almaar stijgende zeespiegel is het nu of nooit voor het voortbestaan van de eilanden.
Naar de rechter
Op de klimaattop wil Kaltongga aandacht voor het leed dat zij op Vanuatu meemaken door de opwarming van de aarde. “We wachten al te lang op echte actie van wereldleiders om hun beloftes tot uitstootvermindering en compensatie, die in 2015 in Parijs zijn gemaakt, eindelijk in te lossen en om te zetten in daden.”
Dus begon de regering van Vanuatu in 2021 met het maken van een voorstel: klimaatrechtvaardigheid afdwingen bij de rechter. Vanuatu wil naar het Internationale Strafhof in Den Haag stappen om van de rechters daar een advies te krijgen over de vraag of landen wettelijk verplicht gesteld kunnen worden om hun uitstoot omlaag te brengen om de klimaatcrisis tegen te gaan.
"Mensen onderschatten het mentale aspect van de klimaatcrisis en wat het doet voor onze bewoners die wanhopig zijn, geen aanknopingspunten zien en bang zijn geen toekomst op te kunnen bouwen"
Want afspraken zijn er al gemaakt, denk aan het 1,5-gradenakkoord in Parijs, maar juridisch gezien zijn die niet bindend. Landen spreken de intentie uit zich aan afspraken te houden, maar kunnen die zonder consequenties naast zich neerleggen. Vanuatu legt zich daar niet bij neer en wil van het Strafhof in Den Haag weten of hun mensenrechten worden geschonden.
Mocht dat gebeuren, dan zou het de eerste keer zijn dat het Internationale Strafhof zich uit zou spreken over de klimaatcrisis. Zo’n advies, dat niet bindend is, kan alleen maar aangevraagd worden door de Verenigde Naties. Om dat voor mekaar te krijgen heeft Vanuatu als land een meerderheid van 97 andere VN-landen nodig die vóór dit voorstel stemmen. Deze steun probeert de klimaatgezant van Vanuatu nu dus te verzamelen op de klimaattop.
Cycloon Pam
Als oud-minister was Kaltongga getuige van een van de grootste natuurrampen in de geschiedenis van Vanuatu: cycloon Pam die in 2015 over de eilanden raasde. De schade aan het land was enorm, zegt Kaltongga: “Ruim zestig procent van onze economie werd vernietigd en meer dan 95 procent van onze gewassen werden onbruikbaar. Pam zette ons echt terug in de tijd; alles wat wij opgebouwd hadden was in een klap verdwenen.”
“We zijn nu een land in opbouw waar goede infrastructuur nog ontbreekt. De ramp zorgde voor een tekort aan drinkwater en door de verwoeste gewassen ontstond honger. Als eiland leven wij van en met de natuur, maar zij kan ook onze ondergang worden.”
“Mocht dit advies [van het Strafhof] goed voor ons uitvallen dan wordt het makkelijker om internationale wetten te maken op het gebied van mensenrechten en klimaat"
Cycloon Pam is een natuurramp die volgens het IPCC veel vaker zal voorkomen in de toekomst. Dat is echter niet de enige zorg van de archipel. De stijgende zeespiegel zorgt ervoor dat het zoete rivierwater vermengd wordt met zout zeewater, waardoor drinkwater steeds schaarser wordt op Vanuatu.
Ook draait de economie van het eiland voornamelijk om visvangst. Omdat het oceaanwater steeds warmer wordt, verdwijnen de vissen. Dat is voor Vanuatu niet alleen een financiële strop, maar het heeft ook gevolgen voor de gezondheid van jonge bewoners. Doordat zij steeds minder vis binnen krijgen, lopen zij belangrijke voedingsstoffen mis. In combinatie met het al bestaande voedseltekort vreest Unicef voor groeiproblemen en een verhoogde kans op ziekte voor de jonge eilandbewoners.
De eerste stap
Daarom komen Kaltongga en zijn landgenoten deze week in actie. De vraag blijft of hun voorstel echt wat gaat veranderen, aangezien een advies van het Internationale Strafhof niet bindend is en landen het dus gewoon kunnen negeren. Dus wat willen zij ermee bereiken?
Volgens Kaltongga is dit pas een eerste stap. “Mocht dit advies goed voor ons uitvallen dan wordt het makkelijker om internationale wetten te maken op het gebied van mensenrechten en klimaat. Denk aan financiële compensaties of betere bescherming voor onze bevolking. Ook heeft zo’n advies wel degelijk waarde, want ook op lokaal en regionaal gebied kan het door rechters gebruikt worden in uitspraken die zij doen. Ondanks dat het niet bindend is, kan het wel veel invloed uitoefenen.”
"Alleen met internationale solidariteit kunnen wij overleven"
Daarom hoopt Kaltongga deze week zoveel mogelijk landen te overtuigen zich aansluiten bij zijn plan, zodat zij voor het eind van het jaar een meerderheid hebben voor het voorstel. Zo hoopt hij ook op de steun van Nederland.
Kaltongga: “We doen dit niet alleen voor Vanuatu, maar ook voor onze buren in Oceanië, de Caraïben en Afrika. Het is tijd voor internationale solidariteit, tijd dat landen ook onze levens op waarde schatten. Mensen onderschatten het mentale aspect van de klimaatcrisis en wat het doet voor onze bewoners die wanhopig zijn, geen aanknopingspunten zien en bang zijn geen toekomst op te kunnen bouwen. We hopen dat ook in Nederland druk wordt gezet op de regering en afgevaardigden om dit voorstel te steunen. Alleen met internationale solidariteit kunnen wij overleven.”
