Arabela: “De gevolgen van de Roma genocide zijn vandaag nog steeds zichtbaar”
Docent Arabela Ichim (34) is Roma, een van oorsprong Nomadisch volk dat volgens historici oorspronkelijk uit India komt. Ze is trots op haar familiegeschiedenis en haar gemeenschap, maar ziet dat discriminatie jegens Roma vandaan de dag nog steeds voorkomt.
De Roma zijn de grootste etnische minderheid in Europa. Van oorsprong zijn de Roma een nomadisch volk, maar de meerderheid van de hedendaagse Roma wonen op een vaste plek. Ze staan vooral bekend om hun muziek. Door heel Europa zijn de invloeden van Roma muziek te herkennen zoals bijvoorbeeld het Flamenco in Spanje. In Nederland worden Roma en woonwagenbewoners soms met elkaar verward, maar de Roma zijn een diverse groep met veel subgroepen die wonen in verschillende landen, met verschillende dialecten en religies. De bekendste groep in Nederland zijn de Sinti. Naar schatting wonen er tussen de 10.000 en 44.000 Roma en Sinti in Nederland. Toch staan Roma vaak in een negatief daglicht en de associatie met criminaliteit wordt vaak gemaakt.
“Ik denk dat dat deels komt door hoe de Roma worden weergegeven in de media. De focus ligt vaak op criminele activiteiten of het hele stereotiepe beeld dat de Roma allemaal nomaden zijn die een carefreelifestyle hebben. Dat klopt gewoon niet.”
De Roma cultuur
“Ik wil dat mensen meer weten over de culturele normen in onze gemeenschap. Vrijgevigheid en solidariteit met mensen in nood zijn heel belangrijk. Dat is echt een sterke waarde bij ons. Wat ik hier in Nederland mis zijn de mensen in de gemeenschap en het bijwonen van vreugdevolle vieringen. Voor feestjes komt iedereen samen om te eten, te dansen en muziek te maken of luisteren. In onze cultuur zijn kinderen erg belangrijk, dus voor sociale bijeenkomsten worden ze niet uitgesloten. Ze zitten niet apart aan een kindertafel maar wij zitten allemaal samen. Ze worden erg aangemoedigd om mee te doen met het maken van muziek of om te gaan dansen. Ik denk dat dat echt een groot voordeel is als je opgroeit in de Roma-cultuur, omdat het het zelfvertrouwen en de waardering voor kunst bevordert. Ook is het bijvoorbeeld in de Roma cultuur heel normaal om ergens heel enthousiast over te zijn. Dat is in Nederland een beetje anders. Ik ben nog steeds wel enthousiast, maar ik houd mij wel in vooral als ik met mensen ben die ik nog niet goed ken. Als ik met andere Roma ben, dan hoef ik daar bijvoorbeeld niet over na te denken. En dat mis ik wel.”
Roma discriminatie
“Ik groeide zelf op in een gemixt omgeving in Roemenië. Ik was er altijd open over dat ik Roma ben. Op mijn basisschool waren er zowel Roma kinderen als niet Roma kinderen. Ik ervaarde zelf gelukkig geen discriminatie die persoonlijk naar mij gericht was. Maar op de middelbare school maakten enkele klasgenoten wel negatieve opmerkingen over Roma mensen. Die herhaal ik liever niet. Ik woon al sinds 2013 in Nederland. Ik weet niet of mensen in Nederland aan mij zien dat ik Roma ben, afgezien van een paar negatieve ervaringen is het ook hier positief. Maar ik ben mij ervan bewust dat dit niet zo is voor iedereen. Mensen in een kwetsbaardere positie kunnen een andere ervaring hebben.”
De vergeten holocaust
“Toen ik ongeveer 10 jaar oud was leerde ik over de Roma genocide tijdens de geschiedenis les. Naarmate ik ouder werd, kwam ik steeds meer te weten over de geschiedenis van Roma in Europa. ”
De genocide van de Roma en Sinti wordt ook wel ‘de vergeten holocaust’ genoemd. Naar schatting werden er tussen de 250.000 en 500.000 Roma en Sinti vermoord in Europa. Ook in Nederland werden Roma en Sinti vervolgd. Op 16 mei 1944 vond in Nederland de razzia tegen woonwagenbewoners en Roma en Sinti mensen plaats. Roma en Sinti uit het hele land werden gearresteerd en 576 mensen werden naar Kamp Westerbork gebracht. Daarna werd zeker de helft van de mensen gedeporteerd naar Auschwitz, waar op 30 mensen na, iedereen werd vermoord. Vanuit Roemenië werden minstens 25.000 Roma gedeporteerd naar dwangarbeiderskampen in Transnistrië, waarvan ruim de helft kinderen waren. Slechts 11.000 kwamen levend terug. Zo ook Arabela’s grootouders.
“Het was een grote schok. Ik wist niets over de genocide en ik dacht gelijk aan mijn grootouders. Zouden zij dit ook meegemaakt hebben? Ik vroeg het aan mijn ouders en zij vertelden inderdaad dat al mijn vier grootouders in kampen hebben gezeten. Kort daarna ging ik met mijn opa daarover in gesprek”
Een dierbare herinnering
“Het is misschien raar dat ik glimlach, maar het is echt een dierbare herinnering. Ik zat daar samen met een paar neven en nichten en mijn opa vertelde het verhaal aan ons op een hele mooie manier. Hij benadrukte dat zij de helden waren in het verhaal. Er is één verhaal dat echt indruk heeft gemaakt, namelijk dat op een gegeven moment alle mensen uit dat kamp naar buiten werden gebracht en in de rij stonden om te worden geëxecuteerd. Op zeer dramatische wijze reed er een witte auto voorbij die een envelop afleverde. Toen de brief werd gelezen, werd de executie stopgezet.”
“Op latere leeftijd kwam ik meer te weten over de horrors. Mijn oma was 13 jaar oud toen ze op een dag wakker werd en zag dat haar vader niet meer ademde, hij was gestorven aan tyfus. Elke dag zagen ze om hen heen mensen sterven, hetzij door kou, ziekte of executie. Toen ze uit het kamp terugkeerden, waren hun huis en al hun bezittingen verdwenen. Er was geen compensatie of erkenning van de misdaden die zij hebben geleden. Ondanks alles hebben mijn grootouders een goed leven voor zichzelf gecreëerd. En dat niet alleen, ze bleven goede mensen.”
Insititutionele discriminatie
Ook na de Tweede Wereldoorlog komt institutionele discriminatie jegens Roma en Sinti nog voor. In het voormalige Tsjecho-Slowakije en later Tsjechië en Slowakije werden Roma vrouwen jarenlang onder dwang gesteriliseerd. Een praktijk die in Tsjechië tot 2012 voortduurde. “De gedwongen sterilisaties zijn slechts één voorbeeld van de discriminatie, zo’n 14 jaar geleden vonden er bijvoorbeeld in Frankrijk ook gedwongen uitzettingen van Roma plaats naar landen zoals Roemenie en Bulgarije.”
“Nog recenter, oordeelde het Europese Hof voor de Rechten van de Mens dat de rechten van Roma kinderen op het gebied van onderwijs geschonden werden in landen zoals Hongarije en Slowakije waar Roma kinderen afgezonderd worden van andere kinderen in het onderwijs.”
Over het laatste kan Arabela uren praten. Ze is docent aan Tilburg University en zet zich door middel van haar onderzoek in voor kansengelijkheid in het onderwijs. En dat begint volgens haar onder andere bij het dromen.
“Niet ieder kind droomt vrijuit”
“Naast de toegang tot educatieve middelen is het is zo belangrijk om te kunnen dromen als kind. En ik denk dat dat echt nog steeds een probleem is in Europa. Niet ieder kind droomt vrijuit. Dat heeft niet alleen te maken met discriminatie op basis van etnische achtergrond, maar ook met hoe arm of rijk je bent. Roma kinderen hebben vaker te maken met beide vormen van discriminatie en zijn dus kwetsbaarder als het gaat om gelijke kansen in het onderwijs. Het is een groot onrecht. Kansenongelijkheid in het onderwijs kan alleen opgelost worden wanneer iedereen toegang heeft tot educatieve middelen en ook vrij is om te dromen. En ik hoop oprecht dat deze kloof wordt gedicht voor ieder kind ongeacht afkomst. ”
Lees ook
Çiğdem maakt een fotoboek over de eerste generatie Turkse vrouwen in Nederland: ‘Het stereotype beeld klopt niet’
