Çiğdem maakt een fotoboek over de eerste generatie Turkse vrouwen in Nederland: ‘Het stereotype beeld klopt niet’

Niet alleen waren ze moedig genoeg om naar een ander land te verhuizen, ze voedden hun kinderen op, werkten in fabrieken en ziekenhuizen, reden in felrode auto's, lachten en vierden feest, maar al die dingen zien we niet of nauwelijks terug in de media en in onze archieven. Zonde, vindt fotograaf Çiğdem Yüksel. Zij maakt een fotoboek om de kleurrijke ervaringen van de eerste generatie Turkse vrouwen eindelijk een podium te geven.

In 2020 deed Çiğdem Yüksel samen met zelfstandig onderzoeker Ewoud Butter een diepgaand onderzoek naar de beeldvorming van moslima's in de media. Ze analyseerden maar liefst 4500 foto's in de ANP beeldbank (de grootste beeldbank die Nederlandse media raadplegen). Onder de zoekterm 'moslima' merkten ze op dat het grootste deel van de foto's gesluierde vrouwen toonden die simpelweg boodschappen deden op de markt.

In een tweede onderzoek richtte Çiğdem zich op de beeldvorming van gesluierde vrouwen in kranten. Nogmaals bleek een eenzijdig en verkeerd beeld te worden geschetst van deze vrouwen en werden ze vaak gefotografeerd in huilende, rouwende, schreeuwende of vluchtende situaties. Deze stereotypes hebben de neiging om een vertekend beeld te schetsen, waarbij de authenticiteit en individualiteit van deze vrouwen achterwege blijft en zij niet in hun volledige identiteit worden getoond. Bijvoorbeeld wat hun interesses, ambities, bezigheden, uitdagingen en alle aspecten die hen maken tot wie ze zijn.

Dit alles inspireerde Çiğdem om haar nieuwste project aan te gaan: een fotoboek gewijd aan de eerste generatie Turkse vrouwen in Nederland, de generatie waar haar roots liggen. We spreken Çiğdem over deze generatie Turkse vrouwen, de impact van eenzijdige beeldvorming en het proces achter haar fotoboek. 

Hoi Çiğdem, waarom ben je bezig met een fotoboek over de eerste generatie Turkse vrouwen in Nederland?

“Als fotograaf ben ik altijd bezig met de vraag wat fotografie met ons doet. Wat doet beeld met een mens en wat voor effect heeft het als je constant beelden ziet waar je jezelf of je familie niet in herkent? Het maakt echt iets uit als je constant foto’s ziet van pijn en leed, die gepaard gaan met termen als integratie, inburgering, allochtonen, veiligheid, terrorisme, islamisering. Het zijn foto’s van oude vrouwtjes die mijn oma hadden kunnen zijn. Mijn oma is helaas vroeg overleden en ik vond het pijnlijk om te zien dat dit de enige beelden waren die ik terugzag van haar generatie. Terwijl er zoveel meer speelde in de levens van deze vrouwen. Toen ik de archieven doorzocht, merkte ik dat er weinig beelden te vinden waren. Daarom besloot ik zelf op zoek te gaan, met mijn camera, om de authentieke verhalen van deze vrouwen vast te leggen en het beeldarchief in Nederland op die manier te verrijken. Ik ben hier de afgelopen 2,5 jaar intensief mee bezig geweest.”

Hoe heb je de vrouwen gevonden die je hebt gefotografeerd?

“Ik plaatste een oproep op Instagram, en kreeg enthousiaste reacties van kinderen en kleinkinderen die graag wilden dat ik hun moeder of oma ontmoette. Ik reisde kriskras door Nederland met mijn camera en lampen. Bij aankomst stonden ze al klaar met thee en baklava, en hun fotoalbums lagen op tafel. Ze wilden alles delen: van hun leven voor Nederland tot liefdesverhalen, maar ook moeilijke momenten en prachtige herinneringen. De verhalen werden verteld met een lach en een traan. Ze konden erg om zichzelf lachen en hielden van zelfspot, maar er kwamen ook heftige onderwerpen voorbij. Sommige vrouwen moesten destijds hun kinderen achterlaten, worstelden met het leven in Nederland, hadden last van depressie of wilden graag terug.”

Hoe was het voor jou om deze vrouwen te spreken?

“Het verhaal van deze vrouwen gaat natuurlijk ook over mij en ons allemaal. Wie deze vrouwen waren, daar bouwen wij op voort. Wie ik zelf ben heeft ook te maken met wie mijn moeder en oma waren. Omdat mijn oma vroeg is overleden, kon ik haar deze vragen niet stellen. Het was daarom bijzonder om nu wel met vrouwen van haar generatie te kunnen praten. Alles wat ik mijn oma niet kon vragen, kon ik deze vrouwen wel vragen. Ik heb het gevoel dat ik mijn oma hiermee indirect beter heb leren kennen. Dat was heel bijzonder.”

Wat weten wij nog niet over deze vrouwen, wat we dankzij jouw boek straks wel zullen weten?

“Dat heel veel van deze vrouwen heel hard gewerkt hebben in de Nederlandse fabrieken. Zij hebben een aanzienlijke bijdrage geleverd aan de Nederlandse economie. Ze waren niet alleen maar thuis, ze werkten ook in textielfabrieken, kippenfabrieken, bij Philips, Verkade, in de schoonmaak en in ziekenhuizen. Dit wordt vaak over het hoofd gezien, en het doet deze vrouwen tekort. Er is een stereotype beeld gecreëerd dat deze vrouwen hun man achterna zijn gekomen, slecht Nederlands spreken, slecht geïntegreerd zijn en altijd ‘alleen maar’ voor de kinderen hebben gezorgd. Dat narratief is misschien deels waar, maar voor een groot deel is het incompleet en onjuist. We zijn veel meer dan alleen het verhaal van integratie.”

Is er een specifiek verhaal in jouw boek dat dit beeld tegenspreekt?

“Een verhaal dat me altijd is bijgebleven is dat van een vrouw genaamd Iclal uit Schiedam. Zij vertelde mij dat ze jong naar Nederland kwam met haar ouders. Zij was de stoere chick in de buurt. Ze had een knalrode auto waarmee ze met 100 kilometer per uur door de buurt scheurde. Ze droeg leren jacks en stoere laarzen en werd door mensen uit de buurt de ‘leeuw van Ali’ genoemd. Ali was haar vader, zij was zijn leeuwin. Als mensen een grote mond hadden of haar een vuile blik  gaven, dan zei ze er wat van of sloeg ze mannen in elkaar. Mijn mond viel open toen ik het hoorde. Als je haar nu ziet, denk je dat het zo’n vrouw is die onopvallend over de markt op straat loopt. Maar daar schuilt dus zo’n groot karakter en zo’n kleurrijk verhaal achter. Dit soort verhalen moeten verteld en gedeeld worden, zodat we verder dan onze vooroordelen kijken als we deze vrouwen op straat zien. Maar ook een completer verhaal over het leven van deze vrouwen hebben in onze archieven, waar toekomstige generaties informatie uit kunnen putten.”

Om haar fotoboek uit te kunnen brengen is Çiğdem een crowdfuning gestart om dit project te financieren. Mocht je een bijdrage willen leveren, dan kan dat via deze link.

• Deel