Fatima Mernissi (1940-2015): “Opvallend dat Europese vrouwen zo obsessief bezig zijn met diëten, sporten en denken dat ze vrij zijn”
- Artikel
- 26 maa 2024
- 4 minuten leestijd
Het is Women’s History Month en daarom zet Spot On de inspirerende Fatima Mernissi (1940-2015) in de spotlight. Ze schreef verschillende boeken over de positie van de vrouw in de islam, maar had ook kritiek op de status van de vrouw in het Westen. Een geliefde en gehate vrouw.
Het leven in de Harem
Fatima werd geboren in een Marokkaanse harem in Fez, 1940. Een harem was een afgesloten woonruimte in een huis. In deze ruimte leefden de vrouwen en vrouwelijke familieleden van de man met status/vorst of rijke zakenman samen met hun kinderen en personeel. De vrouwen mochten zo nu en dan naar buiten onder strikt toezicht van een man. Haar moeder en grootmoeder waren nooit naar school geweest, maar moedigde Fatima aan om zich buiten de harem te ontwikkelen. Zo werd de vader van Fatima overtuigd door haar moeder om Fatima te verplaatsen van een Koranschool naar een ‘echte’ school. Haar moeder was namelijk ervan overtuigd dat Marokko zich alleen kon losmaken van de Franse bezetter als de Marokkaanse jongens en meiden kritisch, intelligent en solidair met elkaar opkwamen voor een onafhankelijk Marokko. Haar vader ging akkoord en na 20 jaar trok Fatima de wereld in om politieke wetenschappen te studeren aan de universiteit in de Frankrijk en de Verenigde Staten.
Islamitisch feminisme
Op de universiteit deed Fatima veel onderzoek naar de positie van de vrouw in de islam als één van de weinige vrouwen in die tijd. Ze bestudeerde zelf de heilige islamitische teksten. Zo kwam ze erachter dat mannelijke geleerden structureel de heilige teksten manipuleerden voor hun eigen belang in islamitische gemeenschappen. Fatima concludeerde dat de profeet Mohammed juist voor gelijke rechten van de man en vrouw stond. Na jarenlang de positie van de vrouw in islamitische gemeenschappen bestuderen schreef ze een aantal bekende boeken hierover, waaronder ‘Achter de sluier’ en ‘De politieke harem’. Deze boeken werden verboden in onder andere Iran en Marokko, omdat haar kritiek op de vrouwonvriendelijke interpretaties niet werd gewaardeerd door conservatieve moslims. Fatima groeide zo uit als een van de bekendste voorvechters van het islamitisch feminisme.
De Westerse vrouw is niet zo vrij als ze denkt
Fatima had ook te maken met veel kritiek vanuit de Westerse hoek die niet vonden dat islam en feminisme hand in hand konden. Ze was ervan overtuigd dat Westerse vrouwen niet zo vrij waren als ze dachten. In een interview met Arnon Grunberg vertelt ze het volgende: “Ik kan de harem bestrijden, maar volgens mij kunnen Westerse vrouwen zich niet zo makkelijk verzetten. Westerse vrouwen zitten namelijk vast in een harem van tijd die onzichtbaar is. Bijvoorbeeld: de Europeaan zegt tegen zijn vrouw dat de man en vrouw gelijk zijn, omdat de vrouw toegang heeft tot publieke ruimtes. Als voorbeeld nemen ze dan een vrouw als parlementslid met de boodschap: kijk, vrouwen kunnen parlementsleden worden. Maar tegelijkertijd wordt er ook een andere boodschap verspreid. De Europese man gebruikt namelijk ook het schoonheidsideaal en het idee dat een vrouw altijd mooi en dun moet zijn. Zelfs als een vrouw een parlementslid is moet ze de helft van de tijd bezig zijn met haar uiterlijk terwijl een mannelijk parlementslid erg dik kan zijn en wel serieus wordt genomen. Ik vind het opvallend dat Europese vrouwen zo obsessief bezig zijn met diëten, sporten en niet doorhebben dat ze worden gemanipuleerd. Ze denken dat ze vrij zijn.”
Aan het einde van haar loopbaan keert Fatima terug naar Marokko om les te geven aan de universiteit in Rabat. Ze overleed in Marokko op 75-jarige leeftijd. Hoewel er geen vrouwen aanwezig mochten zijn bij haar begrafenis, werd haar kist omringd door allemaal vrouwen die van haar hielden. Fatima Mernissi liet zich niet tegenhouden door kritiek en ging discussies niet uit de weg. Dus, wees niet bang om je mond te openen als vrouwzijnde in een mannenwereld. Je kunt meer teweegbrengen dan je denkt. Fatima Mernissi zou zeggen: ‘Vrouwenemancipatie is geen vrouwenzaak, maar een zaak van mensenrechten.’
Bronnen:
De Groene Amsterdammer, Fatima Mernissi, 1940 - 30 november 2015, https://www.groene.nl/artikel/fatima-mernissi-1940-30-november-2015
De Groene Amsterdammer, Zelfs de dochter van mohamed weigerde de sluier,
https://www.groene.nl/artikel/zelfs-de-dochter-van-mohamed-weigerde-de-sluier
Interview van Fatima Mernissi met Arnon Grunberg, https://www.youtube.com/watch?v=NuYC75bq_5M&t=735s
De Volkskrant, Mijn eerste feministische liefde: Fatima Mernissi,
https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/mijn-eerste-feministische-liefde-fatima-mernissi~ba8e9542/
Mondiaal Nieuws, Ode aan Fatima Mernissi: de vrouw met het verenkleed,
https://www.mo.be/opinie/ode-aan-fatima-mernissi-de-vrouw-met-het-verenkleed
