Sandra groeide op met psychisch kwetsbare ouders: “Ik moest mezelf opvoeden”

Sandra (30) is een KOPP: kind van ouders met psychische problemen. Haar vader ontnam zichzelf van het leven en haar moeder kampt met een borderline persoonlijkheidsstoornis. Sandra’s platform ‘Met Zonder Ouders’ biedt een plek aan (volwassen) kinderen die zoals zij opgroeiden.

Denk je aan zelfmoord of maak je je zorgen om iemand? Praten kan anoniem via de chat op www.113.nl of telefonisch op 113 of 0800-0113.

De 6-jarige Sandra schiet in de stress als haar moeder, die eruitziet als ze heeft gehuild, onverwachts op school verschijnt met een politieagent. ”Ik was een kind en dacht: oh nee, zou er iets met mijn konijn zijn gebeurd?”, zegt ze later tijdens ons telefonisch interview.

Sandra’s vader, die kampte met angsten en een depressie, heeft zichzelf van het leven ontnomen. Haar moeder, die door haar borderline persoonlijkheidsstoornis al erg kwetsbaar is, belandt hierdoor in een zware depressie. “Ik zag hoeveel verdriet ze had en voelde vanaf toen dat ik voor haar moest zorgen”, zegt Sandra.

Maar Sandra’s jeugd is chaotisch en onvoorspelbaar. Het ene moment staat haar moeder zingend in de woonkamer, het andere moment ontploft ze om de kleinste dingen. “We verhuisden ook veel; er werd geen rekening met mij gehouden. Ik voelde me niet gezien en moest grotendeels mezelf opvoeden."

Opgroeien als kind van ouders met psychische of verslavingsproblemen (KOPP/KOV) voelt vaak eenzaam, zegt Sandra. Ze noemt dit het ‘met zonder ouders-gevoel’: haar moeder is er fysiek, maar emotioneel leven ze langs elkaar heen. Sandra komt regelmatig bij familie en ouders van vriendinnen, waar ze de steun vindt die thuis ontbreekt. “Bij hen kon ik gewoon kind zijn.”

Contact verbreken

Op haar zeventiende worden de ruzies zo heftig, dat haar moeder vindt dat Sandra op zichzelf moet gaan wonen. Sandra, die op dat moment in haar examenjaar zit, huurt noodgedwongen een kamer en onderhoudt zichzelf met een bijbaantje bij de supermarkt. “Ik voelde me enorm afgewezen. Ik wilde zo graag een band met mijn moeder, maar het ging gewoon niet.”

Na twee jaar proberen de relatie te herstellen, besluit Sandra op haar negentiende het contact te verbreken. Een moeilijke beslissing die haar loyaliteit op de proef stelt, mede door haar moeders terugkerende suïcidale gedachten. “Als kind waren er momenten waarop ik me zorgen maakte om haar leven. Weinig mensen weten hoe machteloos het voelt om zo op te groeien.”

Sandra weet dat niet iedereen haar keuze begrijpt. ”Mensen die breken met hun ouders, hebben alles al geprobeerd om de band te behouden. Ik haat mijn moeder niet, ik houd van haar. Maar ik kies ervoor om afstand te nemen, omdat ik het anders niet volhoud. Ik kan mijn moeder niet redden.”

Ze vindt eindelijk rust, maar ook wat ze een ‘levend verlies’ noemt. Op verjaardagen en feestdagen voelt ze dit extra sterk. Sandra slaat zelfs haar eigen diploma-uitreiking over, uit angst om daar in haar eentje te staan, en haalt haar diploma op bij de balie. "Ik was verdrietig, omdat ik zo trots was op mezelf dat ik ondanks alles toch was afgestudeerd.”

Erfelijkheid

Als twintiger is Sandra weleens bang dat ze dezelfde problemen zou ontwikkelen als haar ouders. Vooral wanneer ze net als haar vader last krijgt van depressie en sociale angst (een extreme angst voor afwijzing en oordeel, waardoor je sociale situaties vermijdt, red.). “Dat is erg confronterend, gezien wat hij uiteindelijk heeft gedaan. Ik herken ook dingen van mijn moeder in mezelf, zoals moeite met mijn emoties reguleren. Ik blijf het kind van mijn ouders – in hoeverre bepaalt erfelijkheid mijn lot?”

Nu ze ouder is, weet ze dat erfelijkheid niet definitief is. “Mijn moeder en ik hebben allebei trauma opgelopen in onze jeugd, maar we gaan hier ieder anders mee om. Ik heb een goede dosis zelfreflectie en werk hard om mijn oude wonden te helen. Ik bén niet mijn ouders en kan mijn eigen pad bewandelen in het leven.”

Met Zonder Ouders

Eén van de manieren waarop ze omgaat met haar verleden, is door te bloggen onder de naam Met Zonder Ouders. Dit platform is inmiddels uitgegroeid tot een online community voor andere KOPP/KOV. De leden zijn grotendeels twintigers en dertigers, maar er zitten ook vijftigers en zestigers tussen die nu pas beseffen dat er een naam is voor mensen zoals zij. 

Doordat de term KOPP/KOV zo onbekend is, hebben volwassen KOPP/KOV vaak moeite om de juiste ondersteuning te vinden. Toen Sandra als volwassene voor het eerst hulp zocht, kreeg ze exposure therapy vanwege haar sociale angstklachten. “Op werk voelde ik doodsangst tijdens presentaties of als ik iets wilde zeggen in meetings. Dit komt door de afwijzingen in mijn kindertijd. Maar de buitenwereld ziet misschien iemand die ‘gewoon’ verlegen is en vaker moet oefenen met public speaking, wat exposure therapy grotendeels is. Het was symptoombestrijding.” Sandra wist dat ze een KOPP/KOV was en bleef ze doorzoeken tot ze een passende behandeling vond – dat werd dit geval schematherapie, een vorm van psychotherapie. “Zolang KOPP/KOV-problematiek niet bij de wortels wordt aangepakt, zullen klachten steeds in een andere vorm terugkomen.”

Het lotgenotencontact op Met Zonder Ouders ziet ze niet als vervanging voor therapie, maar als een aanvulling. De connectie met anderen hielp haar door moeilijke tijden en leerde haar meer compassie te hebben voor zichzelf. Nu organiseert ze real-life meet-ups, zoals wandelingen en een jaarlijkse kerstlunch. ”Kerst kan confronterend zijn voor mensen zonder fijne familie of die het contact hebben verbroken. Ik wil een veilige omgeving creëren waarin mensen zich minder eenzaam voelen.” Bij de laatste editie kwamen vijftien mensen, onder wie iemand die drie uur met de trein reisde vanuit Antwerpen. Sandra’s droom is om met andere ervaringsdeskundigen weekendjes weg of retreats te organiseren voor KOPP/KOV.

Moederschap

Sinds vorig jaar heeft Sandra weer sporadisch contact met haar moeder. Wel voelt ze steeds aan hoeveel contact passend is: ze bellen en appen niet, maar sturen elkaar kaartjes op verjaardagen en feestdagen. “Ik voelde weer ruimte om haar te zien. Ik wilde mijn nieuwe vriend aan haar voorstellen, dus maakten we een afspraak via kaartjes. Dat bezoek ging prima, maar we lopen nu niet bij elkaar de deur plat. Het geeft me kracht dat ik mijn grenzen kan bewaken en kan zeggen: elkaar een halfuurtje per halfjaar zien voelt goed voor nu.” 

Sandra’s moeder zat sinds haar jeugd in therapie, maar liep elke keer weer vast. Sandra realiseert zich dat sommige mensen, waaronder haar moeder, niet de tools hebben om ongezonde patronen te doorbreken. “Het is geen onwil, maar onmacht. Dit besef zorgt ervoor dat ik met een zachtere blik naar mijn moeder kan kijken en niet meer hoop op erkenning, begrip of een excuus.”

Sandra wil op een dag zelf moeder worden, al roept deze gedachte ook angst op. “Ik dacht vroeger dat ik op mijn dertigste een huis en een gelukkig gezin zou hebben. Ik had niet verwacht dat mijn jeugd zoveel diepe wonden achter zou laten, dat ik ze nu nog steeds aan het verwerken ben.”

“Maar ik besef opeens: juist omdat ik kinderen wil, ben ik extra gemotiveerd om therapie te volgen. Dit patroon van problemen met mijn moeder, dat zij ook met haar moeder had, gaat al generaties lang door. Ik wil deze cyclus van transgenerationeel trauma doorbreken.”

Denk je aan zelfmoord of maak je je zorgen om iemand? Praten kan anoniem via de chat op www.113.nl of telefonisch op 113 of 0800-0113.

• Deel