Alles wat je moet weten over: slaapverlamming 

In de hoek van je kamer een zwarte schim zien en je lichaam geen centimeter kunnen bewegen. De meeste dromen zijn bedrog, maar deze droom leek wel heel echt. Het gaat om slaapverlammingen die naast mensen met de slaap-/waak-stoornis narcolepsie, ook bij gezonde mensen kunnen optreden. Wat is slaapverlamming precies en hoe werkt het? Somnoloog Cathelijne Gorter de Vries, verbonden aan het Slaap Waak expertisecentrum van het Zaans Medisch Centrum, legt het ons graag uit.

Wat is het?
“Slaapverlamming, ook wel slaapparalyse genoemd, gebeurt wanneer je nét wakker wordt of nét in slaap valt. Op dat moment kan je niet bewegen of praten. Het is dat ene moment dat tussen waken en slapen in zit. Wanneer je van je droomslaap, de zogeheten REM-slaap, naar een wakker moment gaat. In de REM-slaap zijn je spieren tijdelijk uitgeschakeld, zodat je niet echt je dromen uitvoert. Dat zou een grote chaos worden. Dit gebeurt automatisch en je merkt er niets van. Maar bij slaapverlamming werkt dit proces niet helemaal goed. Je wordt wakker, maar je spieren blijven nog even 'slapen'. Hierdoor kan je niet bewegen, hoewel je dat eigenlijk wel wil. Dat kan een beangstigend gevoel geven.”

Zijn slaapverlammingen gevaarlijk? 
“Soms zie, hoor of voel je ook dingen die er niet zijn. Het zijn hallucinaties die kunnen optreden tijdens een slaapverlamming. Een zwarte schim in de hoek van je kamer of een rare sensatie in je hoofd. Doordat je nog half droomt, kan dit van alles zijn. Ook kan je ademhaling soms worden verstoord. Het is op zo’n moment belangrijk te onthouden dat slaapverlammingen geen kwaad kunnen en vaak snel overgaan.”

Kan slaapverlamming ontstaan door middelengebruik?
“Middelengebruik heeft over het algemeen invloed op je slaap. Op de kwaliteit van je slaap en op alle slaapstadia. Als je dus een avondje flink uit de bocht bent gevlogen door te veel alcohol en drugs kan dit een trigger zijn. Slaapverlamming en middelengebruik staan dus zeker in relatie met elkaar. Los daarvan kan slaapverlamming ook spontaan voorkomen; het wordt niet altijd uitgelokt door alcohol of drugs.”

Wat is de oorzaak van slaapverlamming? 
“We denken dat het zit in ‘te snel’ schakelen tussen die twee slaapfases. Hoe dat nou komt, weten we eigenlijk niet goed. Het kan worden uitgelokt door op je rug slapen, stress, een onregelmatig slaappatroon of bijvoorbeeld koorts. Ook slaaptekort kan een trigger zijn voor slaapverlammingen. Daar zit ook weer het middelengebruik in. Te veel drankjes en te weinig dutjes kunnen zorgen voor een tekort aan droomslaap. Zo kan het zijn dat je ook weer sneller gaat schakelen tussen de twee slaapfases. En dus een slaapverlamming krijgt. “

Hoe kan je slaapverlamming voorkomen?
“Helemaal voorkomen kan helaas niet. Maar rust, regelmaat en reinheid zijn wel de key-elementen voor een gezonde slaap. Dus je algemene slaaphygiëne. Het is vooral goed om je goed over dit verschijnsel te informeren.”

Wat kan je doen bij slaapverlamming?
“Het is natuurlijk keihard schrikken wanneer dit je voor het eerst overkomt. Probeer vooral niet te bewegen, want doordat je spieren nog ‘slapen’ gaat dat niet lukken en kan het zelfs erger worden. Het beste advies is rustig blijven ademhalen en wachten tot het over gaat. Vaak duurt slaapverlamming maar een halve minuut.”

Wanneer moet je aan de bel trekken?
“Heb je vaak last van slaapverlamming in combinatie met andere ongemakken, zoals forse slaperigheid overdag? Dan is het verstandig toch even langs de huisarts te gaan, want dat kan wijzen op narcolepsie. Dit is een zeldzame ziekte waarbij je ook overdag zomaar in slaap valt.” 

Ervaar je problemen met slaap? Volg de slaaphygiëne-adviezen op die op thuisarts.nl te vinden zijn. 

• Deel