“Desinformatie bedreigt onze democratie: stevige stappen nodig”
De bescherming van onze democratie tegen de ontwrichtende werking van complottheorieën, desinformatie en online manipulatie was amper een thema in de verkiezingsdebatten in Nederland. Dat wekt verbazing. De bestorming van het Capitool in Amerika en de toegenomen coronapolarisatie in Nederland zouden een wake-upcall moeten zijn. Democratie is in een pluralistische samenleving geen rustig bezit. Het vraagt spelregels. Voor een goed maatschappelijk debat is nodig dat alle deelnemers uitgaan van dezelfde feiten, en dat opvattingen worden besproken op gemeenschappelijke podia.
Decennialang hebben westerse democratieën deze spelregels van de democratie gewaarborgd door garanties te scheppen voor een pluriform medialandschap, met een stevige rol voor publieke omroepen. Ondanks een verschuiving in het beleid in de richting van de vrije markt, vormen kranten, nieuwssites, NPO en commerciële zenders nog altijd een divers en pluriform medialandschap.
We beleven steeds minder samen
Dit is echter in korte tijd onder druk komen te staan. Er zijn talloze diensten en platforms bij gekomen, zoals Facebook, Netflix en YouTube. Het gevolg is dat we steeds minder sámen beleven. Tegelijk wordt desinformatie op grotere schaal verspreid en werken sociale media met algoritmen die mensen in een fuik zuigen van gelijksoortige informatie en polariserende inhoud.
Deepfakes zijn nu in opkomst. Steeds eenvoudiger kunnen video’s worden gemaakt van gebeurtenissen die nep zijn, maar levensecht lijken. De optelsom hiervan kan leiden tot ontwrichting van onze samenleving. Ook in Nederland gelooft een groeiend aantal mensen in complottheorieën en worden gerespecteerde media gewantrouwd en bedreigd.
Te beginnen bij strikte regulering van Big Tech. Op veel platforms waar media hun publiek tegenkomen, is een grote afhankelijkheid ontstaan van deze machtige internationale bedrijven. Het is essentieel dat media-aanbieders en publiek niet volledig afhankelijk worden van deze platforms. De nieuwe aangekondigde Europese regels schieten daarvoor tekort.
Op eigen platforms, zoals NPO Start, kunnen we context bieden, belangrijke thema’s uitlichten en mensen gidsen door alle verschillende perspectieven. Meerdere Nederlandse partijen moeten zich met eigen online diensten kunnen onderscheiden in hoe zij gebruikers in aanraking brengen met het aanbod. Dat garandeert pluriformiteit.
Inzetten op algoritmen die bijdragen aan een brede blik
Daarbij zet de NPO in op algoritmen die je niet in een filterbubbel zuigen, maar juist bijdragen aan een brede blik. Alle platforms moeten wettelijk verplicht worden transparant te zijn over de werking van hun algoritmen. Bovendien moeten gebruikers volledige controle krijgen over hun data.
Media moeten ook zelf de strijd aanbinden met fake nieuws. Met transparantie en innovatie. NPO-voorzitter Shula Rijxman organiseert binnenkort een bijeenkomst over de vraag hoe we de kracht van betrouwbare journalistiek kunnen versterken en desinformatie kunnen bestrijden. Zo moeten we nóg transparanter zijn over de totstandkoming van het nieuws. Maar vooral is innovatie noodzakelijk. Innovatie om deepfakes te herkennen. Of voor het ethisch gebruik van kunstmatige intelligentie. De NPO gaat werk maken van een ‘echtheidsstempel’: een bewijs van authenticiteit waardoor je altijd kunt controleren dat content daadwerkelijk van de publieke omroep afkomstig is.
Dit soort belangwekkende innovaties zijn moeilijk op te brengen zonder dat die ten koste gaan van programma’s of journalistiek. Een nieuw kabinet zou daarom flink moeten inzetten op innovatieve samenwerkingen in de media die bijdragen aan onze democratie.
Het begint bij het gevoel van urgentie. Daar lijkt het nu aan te ontbreken in de verkiezingscampagne. Democratie is geen rustig bezit. Een goed functionerend Nederlands medialandschap is dat allerminst. Wie op zijn handen blijft zitten, moet niet verbaasd opkijken als over tien jaar blijkt dat onze democratie ontwricht is geraakt.