Townhall-sessies over diversiteit bij de publieke omroep

Op dinsdag 24 januari 2023 is het dan zover; in Almelo de derde townhall-sessie van de NPO, samen met de Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme. Een open gesprek, onder leiding van dagvoorzitter Jörgen Tjon a Fong, met een zaal vol kijkers en luisteraars, omroepbestuurders, programmamakers en andere betrokkenen over de vraag hoe we diversiteit en inclusie voor én achter de camera en microfoon kunnen bevorderen.

Dat is voor publieke omroepen zonder meer een zoektocht, waar de inbreng uit de zaal voor nodig is, erkent Paul Doop, lid van de raad van bestuur van de NPO, aan het begin van de avond. “Wij zenden graag uit, maar hebben echt wat te leren als het gaat over luisteren en het gesprek voeren over dit onderwerp. Racisme en discriminatie kunnen ongemerkt, onbewust voorkomen. Of het kan zijn dat mensen zich onvoldoende in programma’s herkennen. Dat willen we niet laten gebeuren. Als publieke omroep willen we er voor heel het land zijn.”

Rabin Baldewsingh, de Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme, ziet de grote wil bij de publieke omroepen om te werken aan diversiteit en inclusie. Hij wijst ook op het grote belang daarvan. “De media zijn de hoeder van de democratie en zorgen ervoor dat we een dynamische samenleving zijn waarin iedereen in vrijheid zijn mening kan geven. Daarbij geldt: de belastingbetaler moet zich kunnen herkennen in de media, op de buis en achter de buis. Ik zou heel graag iemand in een rolstoel het Achtuur Journaal zien presenteren.”

Op de goede weg
Veel mensen in de zaal vinden dat de omroepen op de goede weg zijn, maar zien ook dat er nog veel moet gebeuren. Mensen noemen voorbeelden die hen raken. De verschillende beeldvorming rondom vluchtelingen uit Oekraïne enerzijds, en vluchtelingen en migranten uit andere delen van de wereld anderzijds. De laatsten “krijgen geen gezicht”, maar komen vooral als groep negatief in het nieuws. Dat is geen evenwichtig beeld, vinden velen. Een Roma-gezin dat een wijk weer moet verlaten als de buurt in opstand komt – en het lokale nieuwsblad dat daar een rol bij speelt. De gewone man of vrouw op straat, moslim, die om een reactie gevraagd wordt op een terroristische aanslag. Een presentatrice die niet ingrijpt als een commentator zich afvraagt of de ouders van een verdachte de Elfstedentocht wel hebben gereden. Een jongerenwerker geeft aan dat er in Almelo toch echt een ander type jongeren van Marokkaanse komaf rondloopt dan wat hij op tv  ziet, met petje en tasje. “Die hebben wij hier echt niet.” Hoe meer je jongeren die beeldvorming meegeeft, hoe meer ze zich ernaar gaan gedragen.

Onbedoelde vooroordelen en stereotypering
Liesbeth Hermans van Hogeschool Windesheim ziet het in onderzoeken veel terug; onbedoelde vooroordelen en stereotypering. Vaak hoort ze van journalisten en programmamakers dan dat het niet hun verantwoordelijkheid is wat een verhaal met de burger doet. Maar als negatieve berichtgeving overheerst, wat vaak het geval is volgens haar, dan zou je daar als journalist toch over moeten nadenken? Waarom niet meer aandacht voor positieve verhalen?

Succesverhalen over mensen met andere denkbeelden of die er anders uitzien, je hoort ze inderdaad te weinig, zeggen een paar mensen. Er gaat zoveel goed in een asielzoekerscentrum, maar dat horen we niet. Een raadslid uit Enschede, zelf met een biculturele achtergrond, kijkt graag naar de NPO, maar herkent zichzelf niet altijd en ze ziet te weinig succesverhalen van mensen met een biculturele achtergrond: ondernemers, mensen in de zorg, jongeren. Zij hebben het nodig om positiviteit te zien, als rolmodel. Vooroordelen worden daarmee maatschappelijk ingekleurd.

Wendy, zelf werkzaam in antidiscriminatie, vertelt over haar vooroordelen sinds 9/11. Als ze een donkere man met baard onrustig de treincoupé ziet binnenkomen, wordt zij daar zelf ongerust van. Terwijl ze weet dat het een vooroordeel is en dat niet iedere man met baard een terrorist is. Een vooroordeel dat haar voor een belangrijk deel door de media is opgelegd, vindt ze. Je wilt ook je kinderen meegeven dat iedereen gelijk is, en televisie speelt daar een belangrijke rol bij. Yasim, moslim met Turkse roots, herkent de onrust van Wendy over de man met de baard, hij heeft dat ook. De oplossing, om dit soort vooroordelen te voorkomen, zit voor hem niet primair in meer diversiteit. “Ik vertrouw witte mensen genoeg dat ze eerlijk voor mij zullen zijn, rechtvaardig. Voor mij hoeft er dan niet per se iemand met een Turkse achtergrond in de media te zijn. Het gaat om evenwichtige berichtgeving.”

Verkleuren van redactie
Het is een geluid dat meer klinkt. En redacties verkleuren ook niet zomaar. Hoofdredacteur Henk Jan Karsten van TV Oost geeft aan dat hij niet zomaar een redactie zou kunnen vervangen in het kader van diversiteit, als hij dat al zou willen. Vaste contracten voorkomen dat. “Inclusiviteit betekent voor mij niet dat alles en iedereen in een redactie is vertegenwoordigd. Het betekent wel dat je in programma’s een zo breed mogelijk perspectief wilt geven.” Niet door een transgender alleen maar te vragen over gender-vraagstukken, of een moslim over discriminatie, maar door hen te vragen als commentator over het brede scala aan actualiteiten. Een advocate uit Enschede is het met die lijn eens. “Als mensen met een allochtone afkomst deelnemen aan normale gesprekken, dan verander je echt. Als advocate van Assyrische afkomst kan ik inhoudelijk deskundig zijn en tegelijkertijd trots op mijn roots.” Brahma T. Ramsodit, lid van de Mediaraad van TV Oost en spoken word artist, verwoordt het mooi: “Het gaat om de vraag: is een redactie in staat het ongemak te omarmen? Dat wat je niet kent?”

Ook bij de NOS wordt in die lijn gedacht. De omroep wil niet te veel sturen op percentages. Mensen moeten niet het idee krijgen dat ze een target zijn in plaats van een gewaardeerde collega. Voor de omroep zit de oplossing ook in het bevorderen van inclusief denken op de redacties. Redacties worden daar met hulp van externe expertise op getraind. Brahma T. Ramsodit vult aan: “Het gaat om referentiekaders verbreden, we moeten het voor een belangrijk deel doen met de mensen die er nu zitten.”

Opvoeden van volgende generaties
En voor de lange termijn gaat het ook over hoe we volgende generaties opvoeden. De discussie gaat nu vooral over het curatief oplossen, zegt programmamaker Karim Amghar, maar er zou meer aandacht moeten zijn voor het preventief oplossen. Zorg dat je het tegengaan van vooroordelen borgt in het onderwijs. En zorg ervoor dat kinderen met een biculturele achtergrond weten dat je mediamaker kunt worden, dat er geen drempels voor je zijn. Dat werken in de media aantrekkelijk voor je is. Dat laatste betekent ook werken aan diversiteit, want als jongeren zich niet kunnen herkennen in een organisatie, willen ze er ook niet werken.

Het is inderdaad een weg van lange adem zegt een Twentse deelnemer van Turkse afkomst. We kunnen moeilijk omgaan met andersdenkenden. “Vroeger waren het de katholieken en protestanten, nu worden moslims in een hoekje gedrukt. Als ik hier binnenloop, denken mensen niet: daar komt een echte Almelo’er binnen. Maar dat ben ik wel, zo voel ik mij. Tegelijkertijd begrijp ik dat mensen dat niet meteen denken. Het is onzin om te doen alsof we blind zijn.” Het gaat juist om het waarderen van verschillen. “Als we in het onderwijs het gedrag van kinderen kunnen normaliseren, kunnen we over 15 tot 20 jaar de haat overboord gooien.”

Wettelijk vastleggen?
Een betere afspiegeling van de samenleving in de omroepen blijft tegelijkertijd belangrijk, los van het bevorderen van inclusief denken en inverteren in het voorkomen van vooroordelen in het onderwijs. Misschien moeten we het wettelijk gaan vastleggen, voor de overheid en misschien ook voor de media, zegt een aanwezige. Daphne Moussafiris, bij de NPO onder andere verantwoordelijk voor het beleid rond diversiteit en inclusie, licht het actieplan toe waar de NPO aan werkt. Met de omroepen zijn streefcijfers afgesproken, voor en achter de schermen. Dat gaat langzaam, maar het gaat vooruit. Ook een ander werving- en selectiebeleid is belangrijk. “Hoe geef je mensen het gevoel dat ze thuiskomen?” Een omroepmanager van de NTR is er helder over: “Doe het gewoon. Soms gaat het mis en dan ontsla je iemand. Maar geef mensen een kans.”

Dagvoorzitter Jörgen Tjon a Fong vat de oogst van de avond kundig samen; omarm de nuance, denk inclusief, ga het gesprek aan met het onderwijs en doe het gewoon. Het bestel is veelkleurig en om toekomstbestendig te zijn, zijn nieuwe kleuren nodig. Ook de Nationaal Coördinator kijkt terug op een vruchtbare avond. Redacties toetsen op inclusiviteit, zouden we dat vorm en inhoud kunnen geven? En de oproep ‘doe het gewoon’ omarmt hij van harte. Hij neemt de aanbevelingen mee voor zijn nationaal actieprogramma, waarin ook aanbevelingen voor de media zullen worden gegeven.

Brahma T. Randosit heeft tijdens de avond meegeschreven en deelt zijn samenvatting met de aanwezigen:

Discriminatie in de media.
Onze natie wurmt zich door het oog van de camera.
Wie voelt zich gezien?
Wat blijft er onopgemerkt?
Hoe luisteren we met empathie?
Als de sensatie is uitgewerkt?

De eerste stap in een dialoog.
Begint met een vraag.
En dan komt de vraag: Neem je de tijd om te luisteren?
Oren gespitst voor wat niet schreeuwt...
Gevoel leeft fluisterend.

Ter afronding dankt NPO-bestuurder Paul Doop de aanwezigen. De NPO is zich bewust van haar grote verantwoordelijkheid. De aanbevelingen van de drie townhall-sessies worden door de publieke omroep  gebruikt om te bouwen aan de toekomst. Een publieke omroep die er wil zijn voor heel Nederland. En dat is ook eigen belang om als NPO relevant te blijven voor nieuwe generaties . Jörgen Tjon a Fong constateert dat we vanavond geen punt zetten, maar een komma. Paul Doop beaamt dat. “We komen van ver, maar we gaan hard vooruit.”

Townhall-sessies Amsterdam en Rotterdam

Eerdere townhall-sessies over diversiteit en de publieke omroep vonden plaats in Amsterdam en Rotterdam. De verslagen zijn hier terug te vinden:
- Amsterdam (22-11-2022)
- Rotterdam (7-12-2022)