Fotograaf Çiğdem Yüksel geeft vrouwelijke migranten uit Turkije een gezicht

“Ik besefte hoezeer ik beelden mis die recht doen aan het verhaal van de eerste generatie vrouwen uit Turkije, zoals mijn oma. Als we ons visuele erfgoed niet snel aanvullen, blijft deze geschiedenis onzichtbaar.” Deze woorden van fotograaf Çiğdem Yüksel zijn één van de eerste dingen je leest als je de expositieruimte binnenloopt.  
Aan de hand van 22 persoonlijke verhalen, portretten, oude fotoalbums en nieuwe interviews wordt de geschiedenis zichtbaar gemaakt. Alle bijschriften zijn zowel in het Nederlands als Turks te lezen.  

Foto: Bertien van Manen 
 
Aan gekleurde muren hangen portretten van vrouwen die je vriendelijk aankijken. Ernaast staan teksten die hun verhalen vertellen. Eén van de geportretteerden lijkt zichtbaar geëmotioneerd, haar rechteroog is waterig. “Na jaren zwoegen was ik moe. Ik zei tegen mijn man: jij komt naar mij of ik kom naar jou. Toen heeft hij ons opgehaald”, staat er bij de foto. Al snel leer je dat zij niet de enige is met deze ervaring. Veel vrouwen kwamen naar Nederland toen hun mannen al een aantal jaar in Nederland woonden en werkten. Al die tijd moesten ze dus (grotendeels) alleen voor hun gezinnen zorgen.  

Een ander verhaal dat meteen nieuwsgierigheid opwekt, is dat van Maviye Karaman. Samen met twee vriendinnen richt zij in 1975 de eerste Turkse vrouwenvereniging van Nederland op: Hollanda Türkiye Kadinlar Birligi (HTKB). “Ik ben blij dat ik heb gestreden voor gelijkwaardigheid en rechtvaardigheid. Gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen bestaat nog nergens. Vrouwen worden onderdrukt door mannen, door regeringen, door de wet. Maar ik ben nog steeds hoopvol. Ooit zal er gelijkwaardigheid zijn.” Naast haar portretfoto vind je beelden van hun bijeenkomsten, gemaakt door de onlangs overleden documentaire-fotograaf Bertien van Manen. Deze expositie is namelijk ook een eerbetoon aan Van Manen en haar werk, waarin de verhalen van deze vrouwen uit Turkije regelmatig voorbijkomen. In 1978 legt ze bijvoorbeeld de eerste staking van Turkse vrouwen in Nederland vast. 

Foto: Çiğdem Yüksel 

Ook de geschiedenis van Çiğdem Yüksel zelf ontbreekt uiteraard niet. Aan de hand van een video-installatie vertelt ze over haar oma, die ze zelf eigenlijk niet zo goed heeft gekend. In een reis van 15 minuten neemt Yüksel je mee door haar verbeelding. De puzzelstukjes die ze wél heeft, legt ze naast haar eigen ideeën. Hardop denkt ze na: wie was mijn oma? En hoe doe ik recht aan haar verhaal? Lopend door de duinen, vraagt ze zich af of zij daar ook is geweest en hoe dat dan voor haar was. Zouden de paden nog hetzelfde zijn als toen? 

Alle verhalen in de tentoonstelling zijn verschillend, maar er zijn ook veel overeenkomsten. Iedere geportretteerde vrouw heeft ooit te maken gehad met ontheemding. Sommigen hebben een tweede thuis weten te vinden in Nederland, anderen zijn teruggekeerd naar hun geliefde Turkije. En natuurlijk zijn er kinderen en kleinkinderen, die ergens tussenin zitten. Op indrukwekkende wijze worden deze ervaringen, en daarmee het verleden en het heden, in elkaar verweven. Ondanks dat de verhalen van vrouwen uit Turkije hier centraal staan, denk ik dat Je moest eens weten een verhaal vertelt dat voor veel (kinderen van) migranten een feest van herkenning is. Voor mij, als dochter van migranten uit Indonesië en Suriname, in ieder geval wel. 

Je moest eens weten is tot en met 25 mei 2025 te zien in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam. Meer weten? Beluister dan dit interview van NPO Klassiek (AVROTROS) met fotograaf Çiğdem Yüksel.