Nooit meer, of toch weer?
Dit jaar is het dertig jaar geleden dat het Bosnisch-Servische leger de stad Srebrenica innam en genocide pleegde. In de dagen die hierop volgden werden 8372 mensen vermoord, tienduizenden mensen gedeporteerd. Als gevolg van de oorlog kwamen er zo’n vijfentwintigduizend Bosnische vluchtelingen naar Nederland. Ondanks de grote Bosnische gemeenschap, wordt de genocide vaak niet gezien als Nederlandse geschiedenis. En als er al over gesproken wordt, gaat het vooral over de rol van Nederlandse VN-militairen. Persoonlijke verhalen bleven tot nu toe vaak ongehoord. Het project ‘De 11 stemmen van Srebrenica’ brengt daar verandering in. Ik sprak met fotograaf en filmmaker Robin de Puy, die doormiddel van haar werk Bosnische Nederlanders een stem en gezicht geeft.
Het getal elf verwijst naar 11 juli 1995, de dag waarop Srebrenica viel. In de gelijknamige podcast vertellen elf Bosnische Nederlanders hun verhaal. Robin de Puy maakte hier een visuele vertaling bij. In de fototentoonstelling bij Nationaal Monument Kamp Vught toont zij de mensen achter deze verhalen, met behulp van fotografie en film. Bij FOTODOK in Utrecht maakt haar werk deel uit van een bredere tentoonstelling over de genocide. Daarnaast verscheen een selectie van haar werk ook als serie in de Volkskrant.
Eerder was Robin betrokken bij de 25-jarige herdenking. Toen ze vijf jaar later weer gevraagd werd, hoefde ze niet lang te denken. “Gezien wat er zich nu in de wereld afspeelt, voelde ik dat dit project nodig was. Genocides ontstaan niet van de ene op de andere dag. Geleidelijk ontstaan er fases die je kunt leren herkennen.” In de tentoonstelling bij FOTODOK zijn de elf stappen in het proces uitgelicht. Classificatie, ofwel mensen verdelen in ‘wij’ en ‘zij’ is nummer één op de lijst. “Het maken van een foute grap waarin “wij” tegenover “zij” staan lijkt onschuldig”, vertelt Robin. “Maar het is het beginproces van verdeling.”
Nooit had ze zo sterk de verbinding binnen een groep gevoeld tijdens het maken van een project. Online is er veel onjuiste informatie over de genocide te vinden, die door veel mensen zelfs wordt ontkend. Oorlogsmisdadigers worden zelfs verheerlijkt. Daarom moest alles wat naar buiten gebracht werd door zowel de geportretteerden als de projectleiders gecheckt worden. “Het was een enorme puzzel die we samen hebben opgelost”, vertelt Robin. “Zien wat het voor de geportretteerden betekent om hun verhaal te kunnen vertellen was het meest waardevol.”
Naast het creëren van meer begrip voor de slachtoffers van de genocide, hoopt Robin dat mensen door dit project zich bewuster worden van de fragiliteit van vrede in eigen land. “Ik hoop dat de kijker even uit zijn eigen bubbel stapt en ziet dat het om mensen gaat zoals jij en ik. Vaak denken we dat omdat we in Nederland wonen immuun zijn voor oorlog, maar dat is niet zo. Als het over de Tweede Wereldoorlog gaat, zeggen we: ‘nooit meer’ en toch gebeurt het opnieuw. De zin wordt betekenisloos als we voortdurend ons hoofd in het zand blijven steken.” Een van de geportretteerden vertelde haar: “Wanneer ik op een verjaardag ben wordt er over Palestina en Oekraïne gepraat op een manier alsof het ons niet kan overkomen, maar ik heb hetzelfde meegemaakt.” De genocide in Srebrenica is dus geen ver-van-mijn-bedshow. Robin: “We moeten onszelf erin blijven verdiepen, alleen zo kunnen we iets soortgelijks voorkomen.”
Wil je meer van Robin’s werk zien? De fototentoonstelling ‘De 11 stemmen van Srebrenica’ met werk van Robin de Puy is tot en met 26 oktober te zien bij Nationaal Monument Kamp Vught. Bij FOTODOK in Utrecht loopt tot en met 14 september een gelijknamige tentoonstelling waarin fragmenten uit de podcast tot leven komen, met onder meer portretten van Robin.
Fotobijschriften:
- Het massagraf in Tomašica (Prijedor), ontdekt in 2013. Robin de Puy: “De moordkuil blijkt zich tegenwoordig te vermommen als een sprookjesachtig meer. Geen bordje, geen vermelding, niets wijst op wat hier ooit gebeurd is.” (c) Robin de Puy
- Elma Čavčić (30) werd geboren in een van de andere VN ‘safe areas’, Žepa. Haar opa is een van de 8.372 slachtoffers van Srebrenica. (c) Robin de Puy
- In 1992 vluchtte Pamela Habibović (46), destijds 15, naar Nederland samen met haar zusje en moeder. Haar vader bleef achter in Srebrenica en is nog altijd vermist. (c) Robin de Puy
Eva Metselaar
Bezoekt graag musea maar kan zich ook helemaal verliezen in de online wereld van kunst en cultuur. Doorkruist alle uithoeken van TikTok om er vervolgens met een zelfgemaakte video weer vandaan te komen.
Vond je dit leuk?
Op de hoogte blijven?
Schrijf je in voor de NPO Cultuur nieuwsbrief en ontvang iedere vrijdag mooie, inspirerende en interessante tips. Van kunst tot film en van muziek tot theater, zo hoef je niets meer te missen!