Wanneer is een tattoo kunst?

We beginnen bij het woord ‘tattoo’. Wat betekent dat eigenlijk? Als ik de online encyclopedie raadpleeg, stuit ik op deze definitie: “Een tattoo of tatoeage is een versiering van tekens en voorstellingen op lichaamsdelen. Het Engelse woord tattoo is Polynesisch en stamt af van het Tahitiaanse tatu, dat ‘merken’ betekent.” Merken – of markeren – dus. Dat wordt al héél erg lang gedaan.  
 
In 2018 is het oudste exemplaar ter wereld ontdekt en wat blijkt: de eerste tattoo werd al ruim 5200 jaar geleden gezet in het oude Egypte. Op het lichaam van een mannelijke mummie zijn twee vervaagde dieren te zien: een stier en een geit. Wetenschappers denken dat hij voor deze tekeningen gekozen heeft, omdat de beesten kracht, mannelijkheid en vruchtbaarheid uitstraalden.  
 
Tattoos bestaan dus al eeuwenlang, maar door de tijd heen is er wel een hoop veranderd. Denk aan alle verschillende technieken. Tegenwoordig gebruiken de meeste tatoeëerders een automatisch apparaat, maar er zijn ook mensen die graag vasthouden aan traditionelere manieren. Eén van hen is de Filipijnse Apo Whang-Od, een levende legende van 107 jaar oud. Al meer dan negentig jaar is zij mambabatok: iemand die door middel van tikjes met een bamboestok of doorn tattoos zet. Inkt vervangt ze met roet en houtskool. Niet geheel verassend is deze methode enorm pijnlijk, maar toch laten mensen van over de hele wereld zich graag pijnigen voor een tatoeage van dit icoon. Wie mooi wil zijn moet pijn lijden, toch? 

Wat ook anders is dan vroeger, is de kijk op tattoos. Eerst liet je je tatoeëren vanuit een bepaalde geloofsovertuiging, traditie of zoals de Egyptische mummie: om mensen een idee te geven over wie je was. In sommige culturen, zoals de Maori (de inheemse bevolking van Nieuw-Zeeland), gebeurt dit nu nog steeds. Elke tattoo is daar niet alleen een kunstwerk, maar heeft ook een speciale betekenis die gekoppeld is aan de persoon die het met zich meedraagt. Heel bijzonder: geen enkel exemplaar is dus hetzelfde en zelfs de plek van de tatoeage heeft een doordachte reden. Een symbool op de wang kan bijvoorbeeld aangeven wat voor werk iemand doet.

In de westerse cultuur is het vandaag de dag juist heel normaal om een betekenisloze tatoeage te laten zetten. Vind je het ontwerp mooi, dan is dat voor velen voldoende. Mensen hebben er lol mee, zie ik ook in mijn eigen omgeving. Eén van mijn beste vriendinnen heeft bijvoorbeeld de woorden ‘click’ en ‘clack’ op haar scheenbenen staan. Ja, dat is inderdaad een verwijzing naar het nummer waarmee Ralf Mackenbach in 2009 het Junior Eurovisiesongfestival won. De reden ervoor? Ze vindt het grappig. Dat kan natuurlijk ook gewoon: voor ieder wat wils.

Nu rest nog steeds de vraag: zijn al deze verschillende tattoostijlen kunst? Het korte en meest eerlijke antwoord is dat dit subjectief is. Wat voor de één kunst is, hoeft dat voor de ander niet te zijn. Tatoeages zijn super persoonlijk, want jij draagt ze als enige voor de rest van je leven met je mee. Wél worden ze door musea steeds vaker erkend als officiële kunstvorm. Zo had het Wereldmuseum Amsterdam een tentoonstelling over body art, waarin allerlei vormen van lichaamsversiering te zien waren. En ook het Design Museum in Den Bosch is op de hoogte: vorig jaar was daar een expositie over tribal  tatoeages te zien.

Ben je benieuwd naar Henk Schiffmachers visie op tattoos als kunst? Luister dan naar Tussen Kunst en Katers (NTR).