Terug naar Brandpunt+
Vijf keer eerder stierf 75% van de aardbewoners uit. Dit kunnen we daarvan leren
Maken wij mensen de zesde keer mee, en kan alles kapot? Wetenschapsjournalist Peter Brannen legt uit.
Doemdenkers hebben het graag over hoe wij Moedertje Aarde naar de gallemiezen helpen met onze CO2-uitstoot. Maar om alles even in perspectief te zetten: de aarde (4540 miljoen jaar oud) heeft al ontelbaar veel massavernietigingen overleefd voordat de mens (1 miljoen jaar oud) überhaupt haar oevers opkroop, zo vertelt de Amerikaanse wetenschapsjournalist Peter Brannen (34 jaar oud) uit Boston mij.
Peter, net als ik vreselijk geïnteresseerd in dinosauriërs, maakte een geologische roadtrip door Amerika, maar ook door de tijd: uit zijn onderzoek langs verschillende fossielen en plekken ontwaart hij de vijf grootste massaextincties. Dat waren dusdanig dramatische gebeurtenissen in de geschiedenis van de aarde dat ze er voor zorgden dat minimaal 75 procent van het leven op onze dierbare planeet uitstierf. De lessen die Peter hieruit trok, vatte hij in driehonderd pagina’s, The Ends of the World.
Want hoe groot is eigenlijk de invloed van dat nietige wezen, de mens, op het naar de maan helpen van de aarde?
Ha, Peter! Je ging als wetenschapsjournalist naar allerlei opgravingen en praatte met een hele rits paleontologen, experts op het gebied van fossielen. Waar komt die interesse vandaan?
“De geschiedenis van de aarde heeft me altijd al gefascineerd. In een boek van de Amerikaanse paleontoloog Peter Ward over massaextincties las ik dat ze werden veroorzaakt door grote uitbarstingen van koolstofdioxide (CO2) en het broeikaseffect. Het viel me op dat het grote publiek nog altijd denkt dat zoiets pas gebeurt door een asteroïde-inslag. Dat is inderdaad gebeurd, maar slechts één keer, tijdens het einde van de dinosaurussen [66 miljoen jaar geleden, red.]. Maar de andere vier massaextincties die ik bespreek, zijn allemaal veroorzaakt door schommelingen in het CO2-gehalte in de lucht en in de zee. Ik denk niet dat veel mensen dit weten, dus het leek me belangrijk om te vertellen.”
Laten we even langs die vier besproken massaextincties gaan. Met welke van die vier kunnen we de invloed van de mens het beste vergelijken?
“Uit elke massaextinctie in mijn boek zie ik verbanden met wat wij nu aan het doen zijn. Tijdens de eerste massaextinctie [445 miljoen jaar geleden] had je al die eilandcontinenten die gescheiden werden door oceanen. Daardoor was het moeilijk voor diersoorten om te migreren naar plekken waar ze qua temperatuur konden overleven. Dat doen wij ook, met het kappen van oerwouden en het aanpassen van kusten.”
“We hebben het altijd over hoe mensen de boel vernietigen, maar bomen kunnen er ook wat van. De tweede massaextinctie [375 miljoen jaar geleden] werd namelijk voor een groot deel veroorzaakt door bomen. De plotse evolutie van de Archaeopteris-boom in het midden van dat tijdperk zorgde ervoor dat ze ook tot diep in het land konden groeien. Deze plotse ‘uitbraak’ van zoveel nieuwe bomen zorgde ervoor dat in totaal 90 procent van de CO2 uit de lucht werd gezogen. De verdwenen deken van broeikasgassen zorgde voor een nieuwe ijstijd.”
“En de volgende twee grootste massaextincties erna werden veroorzaakt door enorme vulkaanuitbarstingen, die zorgden voor juist veel CO2 in de lucht –vergelijkbaar met wat wij nu aan het doen zijn, kortom. Het magma van de vulkanen brandde destijds steenkool op, wij doen dat nu via gas, olie en benzine. Een wetenschapper vertelde me ooit: het maakt niet uit of het via Volvos or volcanoes gebeurt, CO2 doet hetzelfde in de atmosfeer. Dus ja, we kunnen ervan leren, of in ieder geval patronen herkennen.”
Wat heeft jou, behalve het feit dat klimaatveranderingen al eerder hebben plaatsgevonden, verrast?
“Dat de dingen die wij mensen veroorzaken, bijna op gelijke voet staan met die grootse gebeurtenissen uit het verleden.”
Maar in je boek vergelijk je de invloed van de mens met vorige massaextincties en dan blijkt die toch best klein.
“Nou ja, dat is misschien goed nieuws: alle voorgaande massaextincties zorgden ervoor dat meer dan 75 procent van het leven op aarde uitstierf, terwijl mensen tot dus ver hebben gezorgd voor het uitsterven van minder dan één procent van de diersoorten. En dat betekent dat er nog aardig wat biodiversiteit overblijft om te redden. “
Iets anders. Is de boodschap eigenlijk dat we op welke manier dan ook fucked zijn?
“Ja. Als het zo doorgaat met onze CO2-uitstoot, komen we eerst in een broeikas te zitten, en daarna weer in een diepe ijstijd. En dat gaan jij en ik niet overleven, tenzij we ervoor zorgen dat wij zelf die uitstoot zo kunnen beheren dat we de komende ijstijd uitstellen, zonder terug te gaan naar die hete dinosauriërtijd.”
Ik kan me voorstellen dat een global warming denier, iemand die niet gelooft dat klimaatverandering wordt veroorzaakt door de mens, alleen de eerste vier hoofdstukken van jouw boek leest over die vulkaanuitbarstingen, en dan zegt: zie je wel, het is allemaal oké, het is al eerder gebeurd.
“Soms hoor ik die ontkenners zeggen: de aarde was warmer dan nu en ook toen was het leven prima. Dat is waar, technisch gezien: vijftien miljoen jaar geleden was het pakweg tien graden warmer dan nu, er zwommen krokodillen in de arctische poolcirkel en er groeiden palmbomen in Alaska. Maar ik weet niet hoe zo’n wereld kan werken in de huidige tijd. De tropen zouden even warm zijn als badwater, niemand heeft vis om te eten, er zijn nergens koraalriffen meer en het is te warm om te wonen in het Midden-Oosten. Dat lijkt me geen fijne wereld voor de mens. Je hebt dan misschien wel krokodillen bij de polen, wij worden er niet gelukkiger op.”
Ben je een beetje optimistisch over de toekomst, Peter?
“[lachend] Mensen zijn tamelijk uitsterfbestendig. Het gaat niet over of we helemaal uitsterven als soort. Mensen zijn bedreven in aanpassen, beter dan andere diersoorten. Dus het bestaan op aarde wordt misschien wat minder comfortabel, maar we overleven het wel.”
“En ik denk niet dat we ooit het niveau zullen bereiken van de vijf grootste massaextincties, dat zou mijn optimistische insteek zijn. Want ik denk niet dat mensen beseffen hoe verschrikkelijk catastrofaal deze gebeurtenissen waren. Dat is goed nieuws: de aarde heeft veel erger meegemaakt dan wij haar kunnen voorschotelen. Ik weet niet of het een troost is, maar over tien miljoen jaar zal het nog steeds prima gaan met deze planeet. Hoe het tegen die tijd met ons mensen gaat, is een ander verhaal.”
De les is dus eigenlijk: kijk naar het grotere plaatje?
“Ja, zeker. Ik ben wel een voorstander van het denken in ‘diepe tijd’: kijk naar het geologische perspectief en zie de patronen. Mensen denken tegenwoordig niet eens verder dan de volgende verkiezingen. We moeten de extincties vooral zien als een waarschuwing. Rommelen aan de wereldwijde steenkoolvoorraad kan eigenlijk niet, tenzij je wilt dat het de verkeerde kant opgaat. “
Headerfoto: Matt Misisco Studios
