Hoe ik hun cultuur in leven hield na de dood van mijn ouders

Nadat journalist Janet’s moeder overleed, werd ze bang om haar Chinese identiteit te verliezen. Ze ging in gesprek met twee biculturele Nederlanders, Ameline (foto) en Jimmy, die hun beide ouders verloren, over wat zij doen om die band met hun culturele identiteit vast te houden.

Nadat mijn moeder vorig jaar werd gediagnosticeerd met kanker, ging ik weer thuis wonen. Tussen ziekenhuisbezoeken en lange dutjes door stelde ze voor om mij Chinees te leren lezen en schrijven. Toen ik vijf was, zat ik heel kort op de Chinese zaterdagschool maar dat werd niks. We wisten allebei dat onze moeder-dochter taallessen niet vaak zouden plaatsvinden, gezien haar prognose. Maar we deden het toch. 

Het had haast iets poëtisch, hoe ze haar tijd gebruikte om mij alsnog iets te leren. Elke ochtend oefende ik karakters en probeerde ik mijn klanken op peil te krijgen. Ik was niet meer de driftige kleuter die haar schriften kapot scheurde uit frustratie. Mijn moeder en ik hadden de tijd van onze leven. Deze momenten waren hartverwarmend maar deden ook pijn, omdat ik wist wat ik ging missen.

Mijn ouders zijn allebei Chinees, maar mijn vaders familie zat generaties lang in Guatemala en Suriname. Zelf groeide hij op in Amsterdam en voor zover ik mij herinner, sprak ik altijd Nederlands met hem en zijn familie. Mijn moeder, met wie ik elke zomer op familiebezoek naar China ging, was mijn sterkste link met de cultuur.

Toen ze overleed, voelde het alsof een groot deel van mijn Chinese cultuur verdween. Ik kwam erachter dat dit vaak voorkomt bij mensen van gemengde afkomst. Het is een vorm van secundair verlies: een extra schop in je schenen wanneer een dierbare overlijdt (primair verlies). 

Secundair verlies kan tastbaar zijn, zoals het verlies van inkomen of een huis na de dood van je partner. Ik ken lotgenoten die in de steek zijn gelaten door mensen omdat ze niet meer "gezellig" zijn en hierdoor vriendschappen verloren. Of ze verliezen een hechte familiedynamiek na de dood van een ouder, broer of zus. Soms is het abstracter, zoals in mijn geval: het verlies van identiteit.

Familiegeschiedenis

Ik belde met filmmaker Jimmy Tai (46), die op 26-jarige leeftijd zijn moeder verloor aan kanker. Een jaar later overleed zijn vader aan complicaties na een beroerte. Jimmy herkent het gevoel van cultuurverlies. Zijn ouders kwamen in de jaren zeventig vanuit China via Suriname naar Nederland. Thuis sprak hij met zijn ouders Hakka, een Chinees dialect.

”Opeens is dat stukje Chinese cultuur weg. Ik heb veel Nederlandse vrienden, mijn broers en zussen zijn hier opgegroeid, en we spreken onderling Nederlands. Ik ben hier geboren, maar ik ben ook Chinees. Ik dacht: dit wil ik niet verliezen, wat kan ik doen om het te behouden?”

Hij werd actiever bij de Chinese Radio & TV (CRTV), een lokale omroep die programma’s maakt voor en door Chinese Nederlanders. Hij rapporteerde aan Chinese organisaties in Nederland en leerde veel mensen kennen. Ook onderzocht hij zijn familiegeschiedenis voor het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, die verhalen over Chinezen in Nederland vastlegt. 

Jimmy nam contact op met een tante die hij normaal weinig sprak. Het leidde tot mooie gesprekken over hoe zijn familie naar Nederland was gekomen én ze gaf hem oude familiefoto’s die hij niet eerder had gezien. 

Ik besef hoe waardevol het is om te praten met (verre) familieleden en kennissen. Veel mensen die hun ouders verliezen hebben spijt dat ze niet genoeg vragen stelden. Maar onthoud andere mensen jou ook verhalen kunnen vertellen over je ouders. 

Thuisland

Schrijfster Ameline Ansu (35), die van Nederlandse en Sierra Leoonse afkomst is, vindt het belangrijk om het thuisland van haar overleden vader te bezoeken. In Nederland heeft ze geen familie van zijn kant, maar in Sierra Leone wordt ze ondergedompeld in zijn aanwezigheid: zijn foto’s hangen in het huis van familie, ze ziet zijn zussen, ze herkent trekjes van zichzelf in haar neven en nichten. ”Het is goed om te weten waar je vandaan komt”, zegt ze. “Voor mij staat Sierra Leone gelijk aan familie.”

Ameline verloor haar moeder in 2010 na een lang ziektebed. Vier jaar later overleed haar vader in zijn thuisland tijdens de ebola-epidemie. Ze schreef het boek Van harte gecondoleerd (2020), over jongvolwassenen die hun ouder(s) verliezen. Momenteel is ze bezig met Rouwrituelen, een nieuwe podcast over rouw in verschillende culturen.

Ik vertel Ameline dat ik veel druk voel om contact te behouden met familie in China, bang dat die band zou verdwijnen als ik geen initiatief neem. Ze zegt dat zij dat vlak na de dood van haar vader ook voelde. Haar familie kan niet naar Nederland komen vanwege visum-technische redenen en dure vliegtickets. Maar ze kwam erachter dat contact behouden geen eenrichtingsverkeer is en dat haar familie haar ook niet kwijt wil. ”Ik zag Sierra Leone bezoeken eerst als vakantie, maar gaandeweg heb ik voor mezelf besloten: nee, het is gewoon een primaire behoefte.” 

Ze legt uit dat als je het thuisland bezoekt, je vooral langs familie gaat en minder nieuwe dingen ziet dan in een nieuw land. Het is dan makkelijk om te besluiten niet te gaan, aangezien het geen spannende vakantie is. Door de intentie te veranderen, maak je het voor jezelf makkelijker om de reis gewoon te maken en die band sterk te houden.

Preservatie

Jimmy maakte de korte film Father and Son (2018) over de periode net na zijn moeders dood. Het is een tijdschets over een vader en zoon die hun rouw verwerken door samen Chinees eten te koken. Wat opvalt is dat het dialoog volledig in het Hakka is. Een bewuste keus van Jimmy, die zijn moedertaal wil preserveren door het op film vast te leggen. 

Hij vindt het jammer dat zijn kinderen hun Chinese opa en oma nooit hebben ontmoet. Jimmy probeert probeert zoveel mogelijk van de cultuur door te geven, waaronder dus ook de taal. ”Met mijn zoontje van acht is dat mislukt, maar met mijn dochter van vijf gaat het nog wel. Mijn vriendin is Nederlands, dus mijn kinderen zijn gemixt. Ik praat dwangmatig Hakka tegen mijn dochter.” 

Hij creëerde voor haar een YouTube-kanaal, Papa Hakka, met video’s waarop hij verhaaltjes voorleest. Het vastleggen van zijn eigen stem heeft iets heel persoonlijks. Ikzelf denk dat veel biculturelen het fijn zouden vinden om dit soort video's van hun ouders te hebben, vooral voor later.

Verder zit de cultuurbelevenis erg in het eten, vertelt Jimmy. ”Mijn kinderen vinden Chinees eten het lekkerst. Dat kook ik thuis altijd. En als we uit eten gaan komen alle soorten Chinese gerechten voorbij. Die keuken kennen ze als de beste.”

Jimmy doet samen met zijn kinderen aan Chinese voorouderverering. Thuis staat een traditioneel gedenkplekje met foto's van zijn ouders. Het is gebruikelijk om een theeset erbij in te schenken, en drie keer te buigen met wierook in je handen. In zijn korte film Ping (2006) zie je hoe het gedaan wordt. “Ik zeg tegen mijn kinderen dat de geesten van mijn ouders en voorouders over ze waken. Verder ben ik niet gelovig, maar hier geloof ik wel in.”

Verrijking

Ik heb altijd heel bang geweest dat ik niks door kan geven. Ameline zegt te hebben geaccepteerd dat de wereld blijft veranderen. Ze neemt als voorbeeld de vierde generatie Amerikanen met voorouders uit alle hoeken van de wereld. ”Die zeggen, ‘ik heb bloed van daar, mijn afkomst is een beetje van dit en dat’. Het is meer fluïde. En dat is ook oké. Om te voorkomen dat je ervan in een kramp schiet.”

Cultuurbehoud kan in de vorm van kunst, zoals Jimmy’s film, of het thuisland bezoeken, zoals Ameline. Het kan bestaan uit mensen van dezelfde afkomst ontmoeten, vragen stellen aan familieleden, het bereiden van culturele gerechten, en het uitvoeren van traditionele rituelen. Maar vooral: accepteren dat verandering oké is.

Natuurlijk ben ik bang om mijn Chinese cultuur te verliezen. Het is onlosmakelijk verbonden met mijn moeder. Toen ze me Chinees leerde lezen en schrijven, verwachtte ze niet dat ik binnen een paar weken de krant kon lezen. Ze wilde dat ik iets nieuws probeerde en niet bang was om te falen. Ik hoefde niet perfect te zijn. Maar vooral: ze wilde gewoon tijd met mij doorbrengen. En die laatste momenten samen zijn iets wat ik nooit zal verliezen.

Nu je hier onderaan bent aangekomen: kijk ook naar ons nieuwe seizoen Stereotypisch, over vooroordelen, met in de tweede aflevering: weeskinderen.

• Deel