Terug naar Brandpunt+
De Angstfabriek helpt je weerbaar te worden tegen de angst die politiek en media verspreiden
- Artikel
- 27 aug 2019
- 7 minuten leestijd
Angst is een slechte raadgever, maar een goede manier om ons dingen te verkopen. Daar lijken veel politici, media, bedrijven, lobbyisten en activisten in ieder geval naar te handelen. Biedt de Angstfabriek uitkomst?
“Wilt u ook verzekerd zijn voor als u overlijdt?”, vraagt de man aan de andere kant van de lijn. Ik twijfel en vraag hoe duur het is. “Eén euro twintig extra”, antwoordt hij nuchter. “Doe dan maar”, zeg ik. “En als u verlamd raakt of ziek wordt?”
Vlak voor mijn vakantie bel ik met mijn reisverzekering. Over verlamd raken of doodgaan in Slovenië had ik nog niet nagedacht – laat staan hoe ik daarna thuis zou komen – maar voordat ik het weet, ben ik verzekerd voor alle mogelijke vakantieproblemen. De kosten: een paar tientjes.
Eerlijk is eerlijk: dit is niet de eerste keer dat ik vanuit angst een product aanschaf. Vorige week stond ik een half uur te twijfelen in de supermarkt over mueslirepen, nadat ik had gelezen hoeveel suiker ze bevatten. Afgelopen verkiezingen stemde ik op een milieuvriendelijke partij, uit vrees dat Europa anders de planeet om zeep helpt. En tijdens de bergwandelingen op vakantie sjouw ik steevast genoeg water en zonnebrandcrème mee, uit angst voor uitdroging, een zonnesteek, of erger nog: huidkanker. Spoiler alert: van alledrie was op vakantie geen sprake, van doodgaan of verlamd raken evenmin.
Hoe kom ik zo bang? Dat is precies de vraag die Hiske Arts en Chanu Autar van Critical Mass zich stelden. Als antwoord creëerden ze een half jaar geleden de Angstfabriek: een fictieve fabriek waar je als bezoeker via theater, opdrachten en VR-installaties ervaart hoe angst wordt gemaakt. En dat niet alleen: door de ervaringen die je opdoet in de Angstfabriek, willen de makers je aan het denken zetten en je zo wapenen tegen je onbewuste angsten. Werkt dat echt zo makkelijk? Ik besluit om een avond naar de fabriek te gaan en de proef op de som te nemen.
Als bezoekers – maximaal in groepjes van zes – loop je door de fictieve fabriek heen, voer je opdrachten uit en ontdek je zo hoe angst wordt gemaakt. “Angst is letterlijk een product geworden in onze samenleving.”, vertelt Hiske, oprichter van Critical Mass en projectbegeleider van de fabriek. “Politici, bedrijven en media maken ons bang. Zodat we op ze stemmen, of hun producten kopen.”
“Pas als je erop gaat letten", zegt Chanu, publiciteitsmedewerker bij Critical Mass, “zie je hoe makkelijk die bangmakerij plaatsvindt. De ene keer zijn het e-nummers, dan weer rimpels, dan weer klimaatverandering of vluchtelingen. Dat produceren van angst willen we letterlijk maken: door het in een draaiende fabriek te laten zien.”
"Dat produceren van angst willen we letterlijk maken: door het in een draaiende fabriek te laten zien"
Wat voor angsthaas ik zelf ben, wordt opnieuw bevestigd ik als ik de fabriek – een moderne loods met geblindeerde ramen – binnenstap. Een kille receptioniste opent de deur en begeleidt me naar de wachtruimte. Daar noteer ik braaf al mijn gegevens op een formulier. Naast mij zitten nog vier lotgenoten wat ongemakkelijk te wachten: een vriendin die ik heb meegenomen, een jonge vrouw van in de twintig en een vader met zijn puberzoon.
De verlossing van ons wachten komt van een emotieloze vrouw, die ons mee de fabriek in neemt. Met een VR-bril op en sensoren aan onze vingers kijken we eerst naar spotjes over klimaatverandering. Bosbranden, hongersnoden en vallende ijsschotsen komen voorbij. “Hier begon je hartslag omhoog te gaan”, analyseert een medewerker van de Angstfabriek naderhand. “Blijkbaar vond je het daar toch enger worden.”
Beeld uit de Angstfabriek, geschoten door Julia Meenk
Daarna gaan we zelf aan de slag. Met mijn lotgenoten sta ik voor een groot scherm, waar de CEO van de Angstfabriek – een grote, dominante man van middelbare leeftijd – ons virtueel toespreekt. “Er is een terroristische aanslag geweest”, vertelt hij. “Aan jullie de taak om de zo angstaanjagend mogelijk in beeld te brengen.”
Met zijn drieën kiezen we de meest verschrikkelijke beelden uit, laten we de expert in het filmpje iets dreigends zeggen en zetten we er een spannend muziekje onder. “We moeten een verslaggever hebben die serieus kijkt”, zegt de vader naast mij. “Dan is het alleen maar geloofwaardiger.” Binnen een paar minuten hebben we een explosie, een huilende vrouw, een dramatische deskundige en een hartverscheurend verhaal van een ooggetuige achter elkaar geplakt.
Angst is goed, vertelt het reclamespotje van de fabriek mij. Je tienerdochter zou maar kwijtraken omdat je haar locatie niet kunt volgen en je land zal maar overstromen met enge mannen uit verre landen – dat wil je toch voor zijn? “Het Witte Huis is één van onze grootste klanten”, vertelt een acteur-manager van de fabriek trots. Maar dan neemt een klokkenluider ons mee, die zich duidelijk zorgen maakt over de fabriek. Geven we niet te veel vrijheid en privacy op, als slachtoffers van onze aangeprate angsten?
"Het Witte Huis is één van onze grootste klanten"
“Ons doel is niet om te zeggen: ben niet bang”, zegt Hiske. “We willen mensen vooral bewust maken. Zonder er bij stil te staan geven we veel op in ons streven naar een veilige samenleving. Niemand kijkt meer op van de veiligheidscontroles bij het vliegveld. Of van een bedrijf dat meekijkt in je computer.”
“Daarnaast zijn er ook de slachtoffers van angst”, zegt Chanu. “Dat zijn de mensen waar we bang voor worden – de man met de baard, bijvoorbeeld. Maar óók de mensen die zelf bang zijn. Zij zijn net zo goed slachtoffer: zij durven niet meer in gesprek met ‘de ander’, of zijn steeds alert in openbare ruimtes.”
Maar angst kan ons toch ook voorzichtig maken als dat nodig is? Of juist aanzetten tot actie? “Dat zegt de jonge klimaatactiviste Greta Thunberg ook: I want you to panic”, zegt Hiske. “En daar zit best wat in. Maar het hoeft niet alléén maar angst te zijn. Je moet mensen ook hoop geven. Anders focus je alleen op wat ze te verliezen hebben, in plaats van wat ze kunnen winnen.”
Foto door Julia Meenk
“Veel bezoekers lopen naar buiten met het idee dat onze ‘fake fear factory’ toch niet zo nep is als het lijkt”, zegt Chanu. “De producten die we hier zogenaamd maken – zoals drones die grote massa’s mensen in de gaten houden, of het Chinese sociaal kredietsysteem waarbij de overheid je punten geeft voor goed en slecht gedrag – zijn echt bedacht. Zulke producten zijn heus niet onschuldig. Zij laten zien hoe het verkeerd kan gaan als we te veel slachtoffers van onze angsten worden.”
Met een dubbel gevoel stappen mijn vriendin en ik de Angstfabriek uit. Is het echt zo erg gesteld met onze samenleving, vragen we ons af terwijl we naar huis fietsen. Ik denk aan mijn vakantieverzekering en obsessie met genoeg water drinken. Gelukkig ben ik nog steeds niet uitgedroogd of van een berg gevallen, maar was mijn voorzichtigheid niet precies het resultaat van die angst? Of kan ik het ook met wat minder vrees in mijn leven doen? Ik kijk achterom, naar het achterlicht van mijn fiets. Die doet het al weken niet meer. Zonder na te denken rijd ik door. Zo voorzichtig ben ik blijkbaar ook nog niet geworden.
De Angstfabriek staat van 21 augustus t/m 18 oktober op het Ketelhuisplein in Eindhoven, en van 11 november t/m 31 januari op het Anna van Buerenplein in Den Haag. Kaartjes voor de fabriek koop je via de website, waar je ook hun podcast over angst vindt.
