Deze mensen proberen dieren in oorlogsgebied te helpen

Dat oorlogen menselijke slachtoffers maken is evident. Minder zichtbaar zijn de effecten van gewapende conflicten op wilde dieren. In Oekraïne en Gaza doen hulpverleners hun best om wilde dieren te redden en de natuur te herstellen.

Beeld: Getty Images

Imad Atrash, directeur van de Palestine Wildlife Society, woont in de Westelijke Jordaanoever en hoort schrijnende verhalen van zijn collega’s in Gaza. Net als een groot deel van de bevolking hebben zij hun huizen moeten verlaten en zijn ze naar Rafah in het zuiden gevlucht, waar ze evenmin veilig zijn. Een van zijn collega’s bezocht de dierentuin in Rafah, waar ze uitgemergelde apen en leeuwen zag. Ze probeerde voedsel voor de dieren te regelen, maar de mensen die hun toevlucht hadden gezocht in de dierentuin vroegen haar waarom ze de dieren wilde helpen terwijl er ook kinderen zijn die honger lijden. Dat is een onmogelijke vraag, zegt Atrash. “Wie help je wel en wie niet?” Hij heeft er geen antwoord op.

Oorlogssituaties zijn zowel voor mensen als voor dieren desastreus. Annelyn Close, projectmanager Rampenrespons bij het International Fund for Animal Welfare (IFAW), somt de manieren op waarop dieren door conflict worden geraakt: hun leefgebieden worden verwoest, ze schrikken op van het geluid van bombardementen en raken gewond of sterven door bommen, beschietingen of landmijnen. Ook is er tijdens oorlog een toename van wat Close mens-dier-conflicten noemt: “Dieren worden uit hun leefgebieden verdreven en komen soms terecht in de buurt van mensen. Er zijn voorbeelden van herten die in dorpen op zoek gaan naar eten en drinken, beren die honing komen zoeken bij bijenhouders, of wolven die honden aanvallen.” Een ander gevaar van oorlog is dat stroperij of illegale dierenhandel toe kan nemen omdat er minder toezicht is.

Bij rampen in Europa, bijvoorbeeld overstromingen, bosbranden of oorlogen, zorgt Close er  samen met verschillende lokale teams voor dat er ook hulp op gang komt voor dieren. Vanuit Nederland houdt ze contact met die teams. Net zoals de collega’s van Atrash in de dierentuin van Rafah krijgt het IFAW ook te maken met situaties waar zowel mensen als dieren in nood zijn, bijvoorbeeld in Oekraïne. Annelyn Close zegt dat het uitgangspunt van IFAW is dat ze een gebied niet ingaan voordat humanitaire hulp op gang is gebracht. “Ons werk is daar complementair aan.”

Mopsvleermuizen in een schuilkelder
Met een doos in haar hand daalde Natalia Gozak in de winter van 2023 de trappen af van een kelder in de buurt van Kyiv. Er zouden hier een paar vleermuizen hun winterslaap houden, die zij in de doos mee wilde nemen om ergens anders op te vangen – de  bombardementen kwamen dichterbij, en deze kelder moest gebruikt worden om in te schuilen. Maar toen Gozak beneden aankwam en haar zaklamp aandeed, zag ze dat ze niet ver zou komen met haar doos. “Er hingen honderden en honderden vleermuizen!”

Gozak belde een vleermuizenreddingsgroep die de dieren (die ook nog eens zeldzame en bedreigde mopsvleermuizen bleken te zijn) vervolgens verzamelde en tijdelijk naar een dierentuin bracht, waar ze hun winterslaap voort konden zetten. Als reddingswerker van wilde dieren voor het IFAW heeft Gozak talloze andere dieren geholpen tijdens de oorlog in Oekraïne. Die begon al in 2014, benadrukt Gozak, met de illegale Russische annexatie van de Krim en de afscheiding van de zelfverklaarde volksrepublieken Donetsk en Loegansk. Maar sinds 24 februari 2022, toen Rusland Oekraïne vanuit meerdere kanten binnenviel, is die oorlog geïntensiveerd.

Kachovkadam
Een gebeurtenis die grote impact heeft gehad op mensen- en dierenlevens in Oekraïne is het instorten van de Kachovkadam op 6 juni 2023 door toedoen van Rusland. Achttien miljard kubieke meter water stroomde de Dnipro-rivier in. De impact van die ramp was enorm groot voor mensen, zegt Gozak. “Hun huizen werden verwoest en ze moesten evacueren. Het reservoir dat bedoeld was voor huishoudelijk gebruik, het opwekken van energie en irrigatie voor landbouw is ook vernietigd.”

De ramp raakte ook dierenlevens. Sommige dieren konden niet meer vluchten toen het water ze bereikte, vissen stierven massaal en de nesten van vogels zijn verwoest. “Maar ecosystemen kunnen zich redelijk snel aanpassen”, zegt Gozak. “Vogels kunnen het jaar erop terugkomen en hun populatie herstellen.” Die veerkracht blijkt ook uit het feit dat er op de bodem van het meer, dat nu zo goed als droog ligt, allerlei planten zijn gaan groeien die daar eerst niet te vinden waren.

Dat is tenminste wat Gozak en haar collega’s zien op satellietbeelden – de dam en de rivier bevinden zich aan de frontlinie, dus het is onmogelijk om erheen te gaan. Ze kunnen geen observaties of onderzoek doen naar de dier- of plantensoorten, daar of op andere plekken in Oekraïne die zich vlak bij de gevechten bevinden.

Gaza
Ook over hoe de natuur in Gaza er precies voor staat is weinig bekend. Door de illegale blokkade mogen al zestien jaar alleen door Israël goedgekeurde spullen het gebied in, en sinds 7 oktober 2023 is de blokkade nog strikter geworden. Water, elektriciteit, hulpgoederen, medicijnen, maar ook hulpverleners of onderzoekers komen er niet zomaar binnen. Atrash heeft in het verleden samen met collega’s veel projecten opgezet in Gaza. Momenteel doet hij zijn best om hulp voor dieren Gaza binnen te krijgen, zoals voedsel of een mobiele kliniek met medicijnen. Israël houdt het tegen. Geld sturen van de Westelijke Jordaanoever naar Gaza is ook niet mogelijk, zegt Atrash – hij zou daarvoor gearresteerd kunnen worden, omdat Israël die geldstromen als verdacht beschouwd.

Dat de situatie in Gaza rampzalig is, ook voor dieren, krijgen we mee via social media. Vooral de organisatie Sulala Animal Rescue, die zich inzet voor gedomesticeerde dieren, deelt veel beelden. We zien bijvoorbeeld een verlamde hond die werd aangereden door een ambulance die onderweg was naar de plek van een bominslag, of een uitgemergeld paard dat onder de wonden zit. Hoe de situatie voor wilde dieren is, is lastiger te zeggen. 

Wadi Gaza
Bij IFAW doen Annelyn Close en haar collega’s ook hun best om de situatie in Gaza te evalueren en hulp het gebied in te krijgen. “Als er een aantal vrachtwagens binnengelaten wordt, proberen we bijvoorbeeld te vragen of er ruimte is voor een paar kilo (huis)diervoeding, en of er op de terugweg plek is voor gewonde mensen of dieren.” Soms kunnen dierenhulporganisaties wat voer meegeven, maar net zoals voedsel of medicijnen voor mensen, komt er nog veel te weinig Gaza binnen om aan alle behoeften te voldoen.

Atrash maakt zich zorgen om de natuurgebieden in Gaza, zoals Wadi Gaza. Dat is een stuk moerasland ten zuiden van de stad Gaza met een grote mate van biodiversiteit. Vogels zoals eenden, reigers, ooievaars of flamingo’s die vanuit Afrika naar Europa migreren, rusten daar normaal gesproken uit. Atrash heeft geen recente beelden gezien van Wadi Gaza, maar als het gebied verwoest is heeft dat grote gevolgen voor de vogels. “Half februari begon het migratieseizoen. Ze moeten nu uitwijken naar andere plekken als Egypte of ze kunnen de overtocht niet maken.”

Over de situatie in Gaza is hij niet hoopvol: “Israël heeft alles vernietigd.” Zelfs al komt er een staakt-het-vuren, wederopbouw van het gehele land, inclusief de natuur, zal lange tijd duren. Hij herinnert zich de oorlog van 2008-2009, waar de huidige oorlog slechts een extensie van is: “Toen al vermoordde Israël mensen in Gaza en verwoestte het de natuur.” Na het staakt-het-vuren in 2009 werkte de Palestine Wildlife Society samen met internationale organisaties als het Wereld Natuur Fonds om de natuur te herstellen, bijvoorbeeld door vuilnis op te ruimen in Wadi Gaza. Dat zou nu hopelijk opnieuw kunnen gebeuren – als er tenminste geld en hulp het gebied in kan.

De mopsvleermuizen die Natalia Gozak uit de schuilkelder haalde zijn na hun winterslaap in de dierentuin weer vrijgelaten in de natuur: een geslaagde reddingsactie. Maar ook zij voorziet dat ook de impact van de oorlog in Oekraïne lang voelbaar en zichtbaar zal zijn. “Er liggen talloze landmijnen, en dan zijn er ook nog al die giftige stoffen die vrijkomen bij explosies en de zware metalen van wapens die in de grond en bijvoorbeeld de landbouw terechtkomen.” Het zal dus nog jaren duren voor de natuur zich daadwerkelijk kan herstellen, denkt ze, en voordat mensen en dieren niet meer hoeven te vrezen voor hun levens of gezondheid.

• Deel