Er is iets opvallends gaande in Nederland: we beginnen steeds later aan seks

Nederlandse jongeren gaan op steeds latere leeftijd voor het eerst van bil, en dat ligt niet alleen aan corona. Wat is er aan de hand? En moeten we ons zorgen maken?

Update 21 maart 2023: uit een nieuw CBS-rapport blijkt de afname in seksuele activiteit het sterkst onder jongeren van 16 tot 25 jaar: "van hen was in 2014 nog 63 procent seksueel actief, in 2022 was dat 56 procent." 

Hoewel het overvloedige aanbod aan datingapps misschien anders doet vermoeden, is er in ons seksueel vrijgevochten kikkerland een opvallende ontwikkeling gaande: Nederlanders beginnen steeds later aan seks. In 2012 had de helft van de jongeren tussen de 12 en 25 jaar op zijn 17e gerampetampt, vijf jaar later was die leeftijd omhoog geschoten naar 18. Ook wat betreft de eerste keer tongzoenen, aftrekken, vingeren en orale seks ging de gemiddelde leeftijd in die periode met één tot anderhalf jaar omhoog. 

Nieuwe data worden op dit moment verzameld, maar deskundigen van Rutgers, kenniscentrum seksualiteit, verwachten dat deze trend zich sindsdien niet heeft gekeerd. En dat komt niet alleen doordat corona het seks- en liefdesleven van veel jongeren al een hele poos lamlegt, of door het uitblijven van de langverwachte ‘slutty summer’. 

Wat is er aan de hand? Waarom voegen Nederlanders de geslachtsdaad steeds later bij het woord, terwijl er genoeg mogelijkheden lijken te zijn om een eerste (seks)partner te ontmoeten? En is die ontwikkeling positief, of juist iets om ons zorgen over te maken?

In de rest van de tekst gaan we uit van personen die op enig moment in hun leven een seksuele aantrekkingskracht tot een ander ervaren. Dit geldt echter niet voor iedereen: naar schatting is zo’n één procent van de bevolking aseksueel. Hierover lees je meer op de website van de Nederlandse Organisatie Aseksualiteit. 

Awkward dates

Volgens Luc Lauwers, programmamanager seksuele vorming bij Rutgers, moet er eerst uitgebreider onderzoek worden gedaan om tot heldere verklaringen voor de opgeschoven leeftijd te komen. Toch is er wel een aantal factoren te noemen waarvan bekend is dat ze invloed hebben op het seksuele gedrag van jongeren. En die lopen we natuurlijk állemaal af (nou ja, de belangrijkste dan). 

Allereerst is er de manier waarop jongeren met elkaar in contact komen: die is de afgelopen tien jaar flink verschoven van offline naar online, met name naar sociale media. “Maar een leuk online gesprek resulteert lang niet altijd in een fysieke afspraak of date”, zegt Lauwers. “Dat komt deels doordat jongeren langer de tijd nemen voordat ze die stap zetten: ze zijn over het algemeen kritischer en selectiever geworden in het uitzoeken of toezeggen van een afspraakje. Ook kan de gewenning aan digitaal contact het offline contact juist onwenniger of awkward laten voelen, waardoor de drempel groter wordt.” 

Dat jongeren elkaar minder ‘in het echt’ ontmoeten, ligt trouwens niet alleen aan het gebruik van sociale media. Nadat de leeftijdsgrens voor alcohol in 2014 werd verhoogd van 16 naar 18 jaar, kwam er juist voor de leeftijdsgroep waarin voorheen de eerste seksuele ervaringen werden opgedaan minder (aantrekkelijke) uitgaansgelegenheden. Want laten we eerlijk zijn: een frisfeest is dat niet. “Een kroeg of club blijft voor veel jongeren een belangrijke plek om nieuwe mensen te ontmoeten”, licht Lauwers toe. “En een glaasje alcohol kan helpen om bepaalde remmingen los te laten.”

"Mensen op mijn school hielden een ‘slettenlijst’ bij en zetten me op één van de hoogste posities."

Angstcultuur

Een andere factor die mogelijk verklaart waarom jongeren steeds later van bil gaan, is het toegenomen bewustzijn over allerlei potentiële risico’s die bij seks komen kijken. Als projectcoördinator van Sexmatters, een stichting die workshops en bijeenkomsten over gender en seksualiteit organiseert, spreekt Dominique Borm regelmatig over de beleving van seks met groepen tieners. Het valt haar op dat er over het onderwerp ‘consent’ veel vragen worden gesteld. “Ze lezen erover op internet en willen weten hoe ze kunnen voorkomen dat ze over grenzen van zichzelf en een ander gaan. Ik kan me voorstellen dat ze daardoor voorzichtiger worden.”

De gedigitaliseerde leefwereld van jongeren zorgt er bovendien voor dat ze meer geconfronteerd worden met zaken als exposing en de vaak bijbehorende slutshaming. “Daarbij gaat het niet alleen om het doorsturen van naaktfoto’s”, vertelt Borm. “Laatst vertelde een meisje dat ze achterop de fiets had gezeten bij een jongen, daar was een foto van gemaakt. Die foto kwam terecht bij haar ouders en die overlaadden haar met allerlei vragen: wie was die jongen? Waar nam hij haar mee naartoe? Ze heeft er zelfs straf voor gekregen.”

Volgens Borm leidt de kans dat een date, zoen of seksuele handeling vastgelegd kan worden op camera ertoe dat er in sommige groepen jongeren een angstcultuur ontstaat. “Er kan een gevoel ontstaan dat je continu in de gaten wordt gehouden en in appgroepen of op Dumpert belandt als je even niet uitkijkt. Dat zorgt ervoor dat het onderwerp seks een negatieve lading krijgt en jongeren, vooral de meiden, er minder vrij en onbevangen aan beginnen.”

Die publieke slutshaming is geen nieuw fenomeen, weet Borm uit eigen ervaring. “Ik werd rond mijn veertiende seksueel actief, ik was er vroeg bij. Mensen op mijn school hielden een ‘slettenlijst’ bij en zetten me op één van de hoogste posities toen ze daarachter kwamen.” Maar de projectcoördinator ziet ook dat het risico en de impact om op een soortgelijke lijst te belanden sindsdien is veranderd. “Door het smartphonegebruik is de kans dat je een target wordt groter. En daar waar zo’n lijst vroeger rondging op school, kan het nu online nog véél meer mensen bereiken. De angst die veel jongeren voelen is dus best reëel.”

“Het streven naar perfectie geldt ook voor de eerste keer."

Prestatiedruk

En dan is er nóg iets dat volgens deskundigen in toenemende mate invloed heeft op het seksuele gedrag van jongeren: ze ervaren steeds meer prestatiedruk. “Het is bekend dat Nederlandse jongeren op allerlei terreinen onder druk staan”, zegt Lauwers. “Bijvoorbeeld om zich online te profileren en goede cijfers te halen op school. Dat kan er bij sommigen toe leiden dat ze minder tijd en energie hebben om te daten of met seks bezig te zijn.”

Hoewel er in haar groepsgesprekken weinig over wordt gedeeld, verwacht Borm dat aan de prestatiedruk gerelateerde mentale gezondheidsproblemen invloed hebben op de behoefte aan seks. “Ik merk dat veel jongeren kampen met stress en niet lekker in hun vel zitten. Sinds corona is dat probleem alleen maar groter geworden. Seks en relaties lijden eronder als iemand last heeft van depressieve of angstige klachten.” 

Ook kan de prestatiedruk doorwerken in de hoge verwachtingen die jongeren hebben bij ‘de’ eerste keer. “Ze willen vaak dat hun eerste seksuele ervaring iets magisch en bijzonders is”, zegt Borm. “En het liefst met iemand op wie ze verliefd zijn.” Hoewel dat romantische ideaal al eeuwenoud is, ziet ook Lauwers dat het jongeren tegenwoordig veel bezighoudt. “Het streven naar perfectie geldt ook voor de eerste keer. Er wordt weinig ruimte ervaren om een beetje aan te rommelen en fouten te maken.”

"Het is heel jammer als jongeren niet meer aan dat experiment durven te beginnen vanwege angst, onzekerheid en prestatiedruk.”

Hoe leuk seks kan zijn

Redenen genoeg waarom de gemiddelde leeftijd waarop Nederlandse jongeren zich voor het eerst aan het minnespel wagen waarschijnlijk nog wel even verder zal stijgen. En dat is niet per se erg, vindt Lauwers. “Dat jongeren bewustere keuzes maken over wanneer en met wie ze seks hebben, is natuurlijk positief. Zeker als je je bedenkt dat seksueel geweld een groot maatschappelijk probleem is.” 

Toch zijn er onderliggende ontwikkelingen waar hij zich wel degelijk zorgen over maakt. “De vraag is op basis waarvan jongeren hun keuzes maken: laten ze zich daarbij niet te veel leiden door angsten en risico’s, en te weinig door het plezier dat seks kan geven?”

Daar is Borm het mee eens. “De stijging van de leeftijd vind ik op zichzelf niet problematisch. Een jaar eerder of later maakt in principe ook niets uit, zolang je je er klaar voor voelt.” Maar ze maakt zich wel zorgen over de beperkte vrijheid die sommige jongeren voelen om te experimenteren. “Juist als je jong bent is het zo belangrijk om rustig te ontdekken wat je fijn vindt en wat niet, en met wie. Het is heel jammer als jongeren niet meer aan dat experiment durven te beginnen vanwege angst, onzekerheid en prestatiedruk.”

De projectcoördinator ziet dan ook een schone taak voor zichzelf weggelegd. “We moeten óók aandacht blijven schenken aan hoe leuk seks kan zijn.”

• Deel