Ashley (26) moest leven van 25 euro per week vanwege haar schulden

Een op de vijf jongeren heeft problematische schulden. Een percentage dat de laatste jaren fors is toegenomen. De incasso-industrie verdient er “ontzettend veel geld” aan, maar “zonder oplossing.”

Dit artikel is het eerste in een tweeluik over jongeren met schulden.

Een jongeman zit in een tl-verlichte ruimte en staart naar de rij brieven die voor hem op tafel ligt. ‘A.u.b. onmiddellijk openen’, leest een van de enveloppen. Zijn gezicht vertrekt. “Waarom moet ik die 300 overmaken?” vraagt hij zich hardop af. “Dat zeggen ze er nooit bij.” Hij slikt een brok in zijn keel weg terwijl hij de brieven leest. “De hele tijd willen ze me uitbuiten met dit soort dingen. Ik doe mijn best. Ik doe mijn best!”

Het is de openingsscène van de documentaire De Schuldmachine, waarin jongeren met schulden worden gevolgd. Relevant, want één op de vijf jongvolwassenen in Nederland kampt met problematische schulden – dat zijn er meer dan 300.000. In de leeftijdsgroep tot 30 jaar zijn de betalingsachterstanden bij jongeren de afgelopen jaren “fors toegenomen”, schrijft kredietorganisatie BKR in een rapport over schulden.

Waar ligt dat aan? “Allereerst worden jongeren vanaf hun achttiende verjaardag behandeld als volwassenen, die alles weten en kunnen”, zegt Willem Los, die onder andere werkt als schuldrustcoach bij Stichting ONSbank, waar hij jongeren uit de schulden helpt. Die financiële zelfstandigheid komt volgens Los voor veel jongeren te vroeg. Je hersenen groeien immers nog door tot je vijfentwintigste.

In het diepe
En met de stijgende levenskosten, de overdaad aan (online) koopprikkels en services als Klarna of shady flitskredieten met torenhoge rente binnen handbereik is het helemaal niet gek dat de jongeren van nu meer schulden maken, zegt Los: “Voor de generatie die nu een stap probeert maken naar zelfstandigheid, is dat bijna onmogelijk. Als je ouders hebt waar je op kunt terugvallen, is dat fijn. Anders val je in het diepe.”

De nu 26-jarige Ashley uit Roermond is zo iemand die in het diepe viel. Ze groeide op in een gezin met schulden, en had dus niet meegekregen hoe ze met geld om moest gaan. “Op mijn zeventiende trok ik in bij mijn ex, en hij en mijn toenmalige vriendengroep trokken me de drugsscene in.” Wat hij gebruikte, laat ze liever in het midden. “Maar hij mishandelde me, en om de pijn te verzachten begon ik ook te gebruiken.” 

Hun drugs betaalde ze van geld dat ze leende van haar vrienden, en van betalingen die ze terugboekte. De brieven van schuldeisers liet ze ongeopend. Langzaam liepen de schulden op, tot ze uiteindelijk 6000 euro in het rood stond. Het keerpunt? “Toen hij mijn hondje dreigde te mishandelen. Ik pakte direct mijn spullen en vertrok.” 

Slapeloze nachten
Maar Ashley’s schulden waren een feit. Slapeloze nachten hield ze eraan over. Ze zag door de bomen het bos niet meer, en schakelde zelf bewindvoering in. “Eerst vroeg ik me af hoe ik in godsnaam moest leven van 25 euro per week. In het begin lukte het me niet eens om íets af te betalen.”

Nog elke dag voelt Ashley de naweeën van deze ervaring, ook al heeft ze financieel alles weer op orde. “Ik ben nog altijd bezig met geld besparen. Onlangs vroeg mijn vriend of ik een boodschappenlijst kon maken. Ik stelde voor om wat goedkopere opties te overwegen. Het blijft denk ik voor altijd in mijn achterhoofd hangen.”

Dit is hoe schulden vaak al in de kindertijd ontstaan, beaamt schuldrustcoach Willem Los. Sterker nog: jongeren kunnen op de dag van hun achttiende verjaardag opgezadeld worden met schulden die ze als kind maakten, of zelfs kosten die hun ouders maakten. “Ik ken een casus van iemand die op haar achttiende schulden opliep vanwege schoolboeken die ze gekocht had op haar twaalfde. En zo gaat het ook met tandartsrekeningen en andere zorgkosten.”

Financiële gezondheid 
Al pleiten financiële organisaties er al jaren voor, is er scholen geen verplicht vak ‘financiële gezondheid’. Dat zien we terug in de keuzes die jonge mensen maken, zegt Willem Los: “Jongeren weten vaak niet waar ze recht op hebben. Alle achttienjarigen hebben bijvoorbeeld recht op zorgtoeslag, en toch vraagt een kwart van hen dat niet aan. Dan komt de maandelijkse incasso van je zorgverzekering, en dat kun je dan niet betalen.” Ook zo ontstaat volgens Los voor veel mensen een eerste schuld.

“Nergens wordt gecheckt: ontvangt deze jongere, die zijn zorgverzekering niet betaald heeft, wel zorgtoeslag? Nergens wordt gevraagd: waarom is deze schuld er?” We hebben in Nederland een systeem dat straft, aldus Los, in plaats van te helpen. “Er wordt door de incasso-industrie ontzettend veel geld verdiend aan deze problematiek. Zonder oplossing.” 

Sneeuwbaleffect
Want door een sneeuwbaleffect kan een kleine schuld al snel veranderen in een grote, onder invloed van rentes, boetes en ‘servicekosten’ bij incassobureaus. En het kan iedereen overkomen, ook mensen die geen ‘schuldgevoelige’ achtergrond hebben. Er is maar één zogenoemd life-event voor nodig.

Het overkwam Nick (26) uit Schiedam. Hij raakte tijdens corona zoals velen zijn baan kwijt, en kon daardoor een paar verkeersboetes niet op tijd betalen. Had hij maar eerder hulp gezocht, denkt hij nu. “Het begon met die verkeersboetes, maar het breidde zich langzaam uit naar andere rekeningen. Zorgverzekering, autoverzekering, ik kon het allemaal niet meer betalen. Het werd een vicieuze cirkel die steeds moeilijker te doorbreken bleek.”

Nicks schuld groeide naar 25.000 euro voordat hij hulp zocht. Hoe hij eruit kwam? Dat lees je volgende week in het tweede artikel van deze reeks.

• Deel