Terug naar Brandpunt+
De kappersstoel van Tom is een plek vol warmte en goede vibes
- Artikel
- 12 okt 2020
- 6 minuten leestijd
Tom knipt (ex-)daklozen: “Ik kom in twee knipsessies meer van iemand te weten dan een maatschappelijk werker in zes dagen.”
Toen filmmaker Wieke Kapteijns bij barbier Tom Deux in de stoel terechtkwam, voelde hij zich meteen zó senang dat zich een plan ontwikkelde: hij filmt terwijl Tom (ex-)daklozen knipt en hen spreekt over onder meer het leven op straat.
Het resultaat van zes prachtige shorts wordt nu uitgezonden via RTV Utrecht als In de stoel van Tom. Wiekes portretten hebben iets prachtig eenvoudigs en ongedwongens. Gewoon een gesprek tussen mensen, waar alleen wel ‘heftigere’ verhalen uit komen dan het gemiddelde kappersgesprek. Tegelijkertijd wordt invoelbaar en begrijpelijk gemaakt hoe makkelijk iemand op straat kan belanden. Echtscheidingen, problemen met de belasting, een ongelukkige jeugd, het kan echt iedereen overkomen.
We spraken Tom, Wieke en ex-dakloze Martin van der Louw tijdens een verse knipbeurt in Annie’s Barbershop in Utrecht, onder meer over Toms en Wiekes missie om mensen beter te laten omgaan met dak- en thuislozen.
Ongedwongen verhalen
Vandaag, tijdens de knipbeurt, zit Martin er relaxed bij in Toms stoel. De kuif wordt door Tom natgemaakt, de sik dito, en Wieke komt aan met een paar glazen whisky. “Ik had die fles gekregen bij de première van de docureeks in een Utrechtse bioscoop, en toen had ik Martin beloofd dat we er wat van zouden drinken”, legt Wieke uit.
Het vinden van mensen die mee wilden werken had wat voeten in de aarde – Wieke heeft er aardig wat zoek- en voorbereidingswerk aan gehad – maar het resultaat is navenant, ook al door de greep om met Tom te werken.
Martin is een van de zes ex-daklozen die bij Tom in de stoel zijn komen zitten. En nu hij geknipt wordt is opnieuw duidelijk waarom Wieke hier een documentairereeks in zag. Rustig luistert Tom, af en toe een vraag stellende, soms zelf ook iets vertellende. Zo ontvouwt zich een gesprek over sociale zekerheid, over hoe het met Martins geliefde Lijda gaat, hoe hij ooit op straat terecht is gekomen, hoe hij weleens met een stukje touw en een deur zich van zijn eigen kiespijn heeft verlost, dat het nu wel wat pittiger is om op straat te leven dan voorheen.
Martin: “Het is soms oppassen met wat je allemaal tegen Wieke vertelt, haha. Als dakloze of ex-dakloze is het soms oppassen geblazen dat je geen gezeik krijgt met bijvoorbeeld de schuldhulpverlening of andere instanties. Ze kunnen genadeloos zijn.”
Wieke: “Ja, maar we hebben er goed opgelet om niemand in de problemen te brengen.”
Hoe kan het dat kapper Tom zo begaan is in het luisteren naar en de omgang met mensen dat ze zo, hup, hun ziel en zaligheid aan hem blootleggen? Een van de aspecten die daarbij meetellen is het feit dat hij er op zijn elfde achterkwam dat zijn opa, die Tom nooit heeft gekend, in diens laatste levensjaren op straat had geleefd. Sindsdien is Tom gefascineerd door hoe zoiets kan gaan, wat dat met een mens doet. Maar zijn opleiding speelt ook mee: “Ik heb culturele en maatschappelijke vorming gestudeerd, dus ik ben het gewend om zowel persoonlijk als wat sociologischer naar mensen te kijken en op die manier geïnteresseerde vragen te stellen.”
Voor die studie liep Tom ook stages, waar hij ook met organisaties werkte die dak- of thuislozen steunen. “Ik heb geleerd dat je het niet alleen over problemen moet hebben: je moet ook leuke momenten in het gesprek opzoeken. Maar toen ik na die studie in de leer ging als kapper, merkte ik pas hoe goed je als kapper met mensen kan praten. Je komt dicht bij iemand, maar laat iemand toch helemaal vrij. Ik zeg weleens: ik kom in twee knipsessies meer van iemand te weten dan een maatschappelijk werker in zes dagen.”
Beeldvorming
Maar het project gaat niet alleen over de persoonlijke interesse, maar ook om beeldvorming, legt Wieke uit: “Ik liep een keer langs Utrecht Centraal, toen Hoog Catharijne nog werd verbouwd. Een jongen lag midden op het fietspad buiten westen. Hij had een onverzorgd uiterlijk en het was een beetje een huiveringwekkend beeld om te zien. Sommige mensen stapten zowat over hem heen. Ikzelf vond dat niet kunnen, maar ik zat ook in tweestrijd: net als die honderden andere passanten gewoon maar voorbijgaan, of toch helpen? Ik durfde er eigenlijk niet heen, en daar heb ik lang over nagedacht. Waar kwam die angst vandaan? Uiteindelijk was het denk ik simpelweg omdat ik z’n verhaal niet kende. Die onbekendheid zorgt voor afstand.”
“Het is zo essentieel om de verhalen achter mensen te snappen, te zien waar ze vandaan komen. Als je als kijker een van de zes mensen die we hebben geportretteerd op straat tegenkomt dan stap je met een heel andere houding op ze af. Ik vind dus dat die verhalen verteld moeten worden.”
Martin vult aan: “Daklozen worden vaak gezien als het wegwerpputje van de maatschappij. Mensen gaan er automatisch vanuit: daar zit een verhaal achter dat wel niet pluis zal zijn, zo iemand kan niet goed zijn. Terwijl verreweg de meeste dakloze mensen proberen van straat af te komen.”
Na- en andere zorg
Kapper Tom: “Wat mij erg is bijgebleven uit een project met daklozen in Nijmegen waar ik aan had bijgedragen, is dat de daklozen die werden geholpen aan een huis eerst een tijdje intensieve begeleiding kregen, maar daarna vervolgens minimale nazorg. Terwijl er dan nog wel een stigma op je rust, omdat je op straat hebt geleefd. Die nazorg zou veel beter moeten wat mij betreft.”
Hij hoopt dat iedereen zich wat meer gaat bekommeren om mensen op straat. “Besef dat vele mensen buiten de boot vallen. Dus ik zou mensen willen vragen om in contact te blijven. Vraag je buurman hoe het met hem gaat, ook als je weet dat het echt wat minder gaat. We moeten met z’n allen proberen elkaar erbij te houden. En ik ben ervan overtuigd dat iedereen ook wat te bieden heeft. Ik heb toevallig het knippen wat ik goed kan, maar als jij een moestuin hebt, ga dan naar het Leger des Heils, neem wat mensen mee, vertel ze over de tuin, oogst samen groenten en ga daarna een pizza bakken. Het kan zo simpel zijn. Of als je accountant bent, leer anderen jouw vaardigheden. Het lijkt me geweldig als meer mensen op zo’n manier zouden helpen.”
Bekijk de uitzendingen van In de stoel van Tom hier terug.
Bekijk Wiekes andere werk hier.
Bekijk Toms knipwerk hier.
