Deze Sloveense band toerde doodleuk door Noord-Korea

Laibachs cover van The Final Countdown was de eerste keer dat Noord-Koreanen de hit uit de jaren 80 hoorde.

Je ziet er geen H&M-naveltruitjes, ze verkopen geen Big Macs en Justin Biebers wereldtournee maakt er waarschijnlijk geen tussenstop: Noord-Korea is zoals je weet best een afgesloten dictatuurtje.

Toch trad er twee jaar geleden voor het eerst een westerse rockband op. De eer was niet aan The Rolling Stones of U2, maar aan Laibach: een Sloveense art-rockgroep die bekend staat om hun potsierlijke covers van jaren 80-hits als The Final Countdown. En wiens bandleden, door hun militaire kostuums en de fascistische verwijzingen in hun songteksten, meermaals voor neonazi’s zijn uitgemaakt. Hoewel die dictatoriale uitstraling volgens fans en filosoof Slavoj Žižek duidelijk ironisch bedoeld is.

Verantwoordelijk voor deze grensoverschrijdende gebeurtenis is de Noorse filmmaker Morten Traavik, die een documentaire over de reis maakte. Hij is inmiddels zeventien keer in Noord-Korea geweest, vertelt hij ons via Skype.

Wat voor band is Laibach eigenlijk?

“Laibach is een van de raarste bands ter wereld. Hun muziek is een vreemde mix van Oost- en West-Europees. In de jaren 80 werd de band door de Joegoslavische autoriteiten al snel in de ban gedaan. Hun naam – Duits voor de stad Ljubjlana – werd een verboden woord. Voor mij is Laibach meer dan een band. Ze zijn een benadering, van hoe kunst de taal van fascisme kan gebruiken. Laibach maakt de aantrekkingskracht tot systemen als het communisme voelbaar, en legt zo bloot hoe die systemen werken.”

Was Laibach de eerste buitenlandse band die in Noord-Korea optrad?

“Nee, het New York Philharmonic Orchestra trad er in 2007 al op. Maar iets zo radicaal en heftig als Laibach hebben ze nog nooit gezien. Dat weet ik zeker.”

Laibach speelde tijdens het concert covers uit The Sound of Music. Is die film bekend in Noord-Korea?

“Iedereen in Noord-Korea kent The Sound of Music. Weinigen weten dat kinderen in Noord-Korea Engels leren op scholen. Het niveau is erg basaal, maar ze leren het wel. The Sound of Music wordt daarbij als lesmateriaal gebruikt.“

Wat vonden de Noord-Koreanen van het concert?

“Wij kunnen ons dat niet voorstellen., die mensen hadden nog nooit eerder zulke muziek gehoord. Noord-Koreanen zullen nooit openlijk zeggen dat ze iets uit het westen fantastisch vinden – dat is not done –  maar de jongeren vonden het oprecht interessant  om zoiets nieuws te horen. Veel ouderen vonden het verschrikkelijk. Eigenlijk zijn het dezelfde reacties als toen bands als de Rolling Stones voor het eerst naar Nederland kwamen.”

Hoe kwam je eigenlijk op het idee om een rare Sloveense band in Noord-Korea te laten optreden?

“Is dat niet overduidelijk? Ik dacht dat iedereen dat wilde doen.”

...?

“Geintje. Toen ik in de jaren 80 wannabe-kunstenaar was, was ik al fan van Laibach. Toen ze mij vier jaar geleden vroegen om de muziekvideo voor The Whistleblowers (zie hierboven, red.) te maken, zei ik natuurlijk ‘ja’. Daarna besloten we vaker te samenwerken. In Noord-Korea had ik al projecten gedaan, zoals North-Korea Got Talent. Daardoor voelde het eerlijk gezegd logisch om Laibach naar Noord-Korea te brengen.”

Ik zie het nog niet echt. Wat is er logisch aan?

“Er zijn veel raakvlakken tussen de uitstraling van Laibach en die van Noord-Korea.”

Maakt Laibach het fascisme niet juist belachelijk?

“Als jij beweert dat Laibach alleen een parodie is, sla je de plank mis. Laibach haalt juist de innerlijke fascist in je naar boven. Tegelijkertijd zijn ze ironisch. De serieuze kant en de grap zijn niet van elkaar te onderscheiden. Al legden we in Noord-Korea de nadruk op die serieuze kant.”

Zou het concert een blijvende invloed op de Noord-Koreaanse muziekscene kunnen hebben?

“Ik antwoord als de Chinese minister-president onder Mao in de jaren 70, die reageerde op de vraag van een westerse journalist over het effect van de Franse revolutie op China: ‘Ik denk dat het te vroeg is om dat te zeggen’.”

Hebben honderden Noord-Koreanen klassiekers als Life is Life en The Final Countdown voor het eerst in Laibach-editie gehoord

“Absoluut. De new originals, noemt Laibach ze.”

Jij bent zeventien keer in Noord-Korea geweest. Waar komt die fascinatie vandaan?

“Ik heb altijd al een fascinatie gehad met plekken die moeilijk te bereiken zijn. Noord-Korea bleek in veel opzichten niet wat ik verwachtte. Er is van alles mogelijk. Op mijn eerste reis nam ik bijvoorbeeld een discobol mee; die mocht overal mee naartoe. Ik stond twintig meter van het podium waar Kim Jong-Il zou gaan spreken bij een militaire parade. Met mijn discobol.”

Dus wij hebben veel misvattingen over Noord-Korea?

“Iedereen die zegt dat Noord-Korea een dictatuur is, dat er bepaalde delen van de bevolking hard aangepakt worden, heeft gelijk. Alleen is het een selectieve waarheid. Het grootste gedeelte van de bevolking heeft een relatief normaal leven. De meeste mensen zijn echt niet bang om opgesloten te worden om het kleinste foutje.“

In de film zegt bandlid Ivan dat Noord-Koreanen er best gelukkig uitzien.

“Nou, ze zijn denk ik minder gestrest dan wij. En ze zijn ook veel minder ‘op zoek naar zichzelf’. Ik denk dat ze binnen hun systeem gelukkig zijn. Als ze over andere mogelijkheden wisten, hadden ze die natuurlijk gewild. Misschien gaat de uitspraak ‘ignorance is bliss’ hier wel op. Onze westerse keuzevrijheid kan best vermoeiend zijn, toch?”

Hoe gelimiteerd was je filmproces?

“In de film zie je dat ze ons soms vragen ergens niet te filmen. Maar van de meer dan honderd uur die we in onze week in Noord-Korea gedraaid hebben, hebben ze nog geen minuut film gecontroleerd. Zij vroegen er niet om, wij boden het niet aan. Dat vertrouwen was er.“

“Als toerist kan je de geheime dingen die in Noord-Korea gebeuren niet filmen. There is no way. Steker nog: die mensen die zogenaamd supergeheime video’s in Noord-Korea maken; dat is fake-news. Juist in zo’n gecontroleerd land krijg je een veel beter beeld als je eerlijk bent en een vertrouwensband opbouwt.”

Laibach tijdens het concert in Pyongyang

In Liberation Day zie je de moeizame voorbereidingen op het concert van Laibach. Het podium en de apparatuur zijn van jaren ’50-kwaliteit. En omdat Noord-Koreanen worden opgevoed met het idee dat individuele keuzes gevaarlijk kunnen zijn, moet elke beslissing rond de opbouw door iedere betrokkene worden goedgekeurd. Veel teksten en projecties van Laibach worden gecensureerd. Zo mogen ze het belangrijkste popnummer uit Noord-Korea – na eindeloze repetities – toch niet coveren, omdat het Koreaans van Laibach teveel als Zuid-Koreaans klinkt. Beelden uit de ruimtenazifilm Iron Sky, waar Laibach muziek voor maakte, worden geschrapt omdat ze te heftig zijn.

Toch vinden jullie het censuur niet erg. ‘We censor ourselves all the time anyway,’ zegt Ivan in de film. Wat bedoelt hij hiermee, denk je?

“Wij westerlingen zijn heel voorzichtig met wat we zeggen, omdat we geliefd of populair willen zijn. Censuur werkt veel complexer dan een grote boze staat die je probeert te belemmeren.”

Laten jullie daarom aan het einde van de film zien dat jullie een interview met een voormalig Duits metal-icoon uit de film moest, omdat zijn advocaat dreigde jullie aan te klagen?

“You got it.”

Regisseur Morten en zijn discobal

Dit weekend draait Liberation Day op het Movies that Matter filmfestival in Den Haag. Check hier het blokkenschema.
 

• Deel

Maarten van Gestel