Het is tijd voor meer leeftijdsdiscriminatie tijdens corona, zegt deze ethicus

Als de IC volstroomt, is het verloten van een IC-bed tijdens corona dan eerlijk? Nee, stelt ethicus Eline de Jong (28). “Leeftijd is een factor die we in overweging moeten durven nemen bij het maken van bepaalde keuzes tussen mensen.”

De coronacrisis legt het taboe op leeftijdsdiscriminatie bloot. Nederlanders onder de 50 hebben de minste kans om te overlijden aan de gevolgen van corona, volgens cijfers van het RIVM. Moeten we ouderen dus binnen houden omdat zij de grootste risicogroep vormen en jongeren juist naar buiten laten? En wat te doen als er nog maar één IC-bed over is en een jong en oud persoon die nodig hebben? Maar ook niet corona-gerelateerde onderwerpen: moeten de stemmen van jongeren zwaarder wegen in het klimaatdebat? En hoe zit het met leeftijdsdiscriminatie op de arbeidsmarkt? 

“Er rust een taboe op het onderscheid maken op basis van leeftijd, omdat we vinden dat het leven van een twintiger evenveel waard is als dat van een tachtigjarige,” vertelt ethicus Eline de Jong (28). Zij onderzocht of een leeftijdscriterium in de zorg wenselijk is. “We maken al een onderscheid op basis van leeftijd als het gaat over pensioen en de prijs van treinkaartjes. Daar vinden we het heel normaal, maar bij andere keuzes stuit het ons tegen de borst.” 

Is een IC-bed verloten eerlijker?

Zoals in de eerste golf toen we bijna te weinig IC-bedden hadden voor het aantal mensen dat intensieve zorg nodig had; artsen stelden toen het protocol ‘code zwart’ op voor als het echt zover komt. Wanneer nog één IC-bed te vergeven is en twee mensen die nodig hebben, kijken artsen in eerste instantie naar hoe groot iemands overlevingskans is en hoe snel diegene naar verwachting weer van de IC af kan zodat andere mensen hier terecht kunnen. Als zij op basis daarvan geen keuze kunnen maken, kijken zij pas naar leeftijd. Maar dat is niet voor iedereen een legitiem criterium. Volgens filosoof Fleur Jongepier zouden we eerder moeten loten dan naar leeftijd kijken. 

Leeftijd is een factor die we in overweging moeten durven nemen bij het maken van bepaalde keuzes tussen mensen

Eline is het niet met haar eens: "In deze situatie is het goed verdedigbaar waarom een jonger persoon het IC-bed zou moeten krijgen. Een argument daarvoor binnen de medische ethiek is het fair innings principe. Volgens dit principe zou iedereen een eerlijke kans moeten krijgen op een normale levensduur. Een ouder persoon heeft een groter deel van het leven genoten  en daarom is het in dat geval eerlijker om een jonger persoon het IC-bed te geven zodat die ook de kans krijgt op een langer leven. Maar het verschil tussen jong en oud moet niet arbitrair worden. Iemand van 35 heeft niet significant langer geleefd dan iemand van 30. Het gaat niet om de absolute leeftijd, maar om het verschil in leeftijd.”

Een 50-min-samenleving de oplossing?

Leeftijd is een factor die we in overweging moeten durven nemen bij het maken van bepaalde keuzes tussen mensen, volgens Eline. “Het is wezenlijk iets anders dan als het gaat om discriminatie op basis van sekse of ras, omdat in principe iedereen alle leeftijdsfases doorloopt. Iedereen krijgt dus vroeg of laat te maken met de voordelen en nadelen van leeftijdsdiscriminatie. Over een heel leven bezien wordt iedereen dus gelijk behandelt.”

Hoe zit het met een tijdelijke ‘50-min samenleving’, is dat een vorm van onderscheid in leeftijd die geoorloofd is? Jongeren wordt op het hart gedrukt uit solidariteit voor hun oorlogsoverlevende landgenoten binnen te blijven, terwijl zij veel minder risico lopen dan ouderen en het hardst worden geraakt door de coronamaatregelen. Naast dat zij veel last hebben van mentale klachten, zoals eenzaamheid en depressie, heeft de gedeeltelijke lockdown geen gunstig effect op de positie van jongeren op de arbeidsmarkt, volgens onderzoek van het Cultureel Plan Bureau. Tijdelijke en nulurencontracten zijn het makkelijkst te ontbinden, zzp-klussen vallen weg, het is moeilijk om aan een stageplek te komen en er zijn minder banen in het verschiet door een wankelende economie. 

Tijd voor onderscheid in leeftijdsfases

Dat het beleid jongeren onevenredig hard raakt wordt volgens Eline nauwelijks erkend - en dat is niet eerlijk. “Het is belangrijk om een onderscheid te maken in leeftijdsfases en meer ruimte te maken voor het verschil tussen leeftijdsgroepen. Dat betekent niet dat je een harde leeftijdsgrens moet trekken en eisen dat mensen boven de 50 thuisblijven, maar wel om meer differentiatie aan te brengen in de maatregelen en meer uitzonderingen te maken voor jongeren.” 

Jongeren hadden al niet een ijzersterke plek op de arbeidsmarkt, laat onderzoek van de Sociaal-Economische Raad (SER) zien. Ze hebben een grote studieschuld, veel onzekerheid op werkgebied en betaalbare woningen zijn schaars. De coronacrisis verdiept deze problemen, waardoor de jeugdwerkloosheid toeneemt. Zouden zij op grond van hun achtergestelde positie mogen genieten van positieve discriminatie op de arbeidsmarkt? Dat ‘te weinig ervaring’ bijvoorbeeld geen legitieme reden meer mag zijn om een jong persoon niet aan te nemen? 

Positieve discriminatie geen goed idee

Zo ziet Eline dat niet. Op de arbeidsmarkt is leeftijdsdiscriminatie juist al langer een probleem. Uit onderzoek van Intermediar en Nationale Vacaturebank blijkt dat 66 procent van de ondervraagden gediscrimineerd is tijdens een sollicitatieprocedure. Meer dan de helft geeft aan dat dit op basis van leeftijd was. Zowel ouderen als jongeren hebben hier mee te maken. Eline: “Dit is een voorbeeld van een situatie waarin leeftijd een rol speelt waar het geen rol zou moeten spelen. En dus geen situatie waarin leeftijd geen rol speelt terwijl daar wél reden voor is.” Positieve discriminatie op basis van leeftijd op de arbeidsmarkt zou daarom geen goed idee zijn. 

Iemand van twintig zal meer last hebben van de gevolgen van klimaatverandering dan een tachtigjarige

Eline: “Wel zouden jongeren meer zekerheid moeten krijgen in de vorm van een vast contract.” Volgens haar gaat het dan niet om positief discrimineren en een quota voor het aantal jongeren dat aangenomen moet worden, maar eerder om structurele veranderingen in het beleid. Dat betekent dat de flexcontracten en zzp-contracten, zoals bij bedrijven als Deliveroo, moeilijker gemaakt moeten worden door de regering.

Gelijk voor de wet

Een ander groot probleem van nu is klimaatverandering. Iemand van twintig zal meer last hebben van de gevolgen van klimaatverandering dan een tachtigjarige. En dat is terug te zien in hun stemgedrag. Uit cijfers van het verkiezingsonderzoek van Ipsos blijkt dat de helft van de jongeren (18-24) vindt dat Nederland meer moet doen aan klimaatbeleid. Onder ouderen (65+) is dat 16 procent. Door de vergrijzing zijn er nogal wat babyboomers en veel van hen stemmen dus niet in het voordeel van een groene toekomst. Zouden de stemmen van jongeren in zulke kwesties daarom zwaarder moeten wegen? 

“In plaats van alleen solidariteit van jongeren af te dwingen, zouden we ook solidair moeten zijn naar jongere generaties”

“Op dit moment richt beleidsdiscussies zich te veel op nu en te weinig op de volgende generatie,” zegt Eline. “Voor de wet zijn we allemaal gelijk en de regering moet rekening houden met alle generaties. Het zou niet te verantwoorden zijn aan het hele volk als jongeren meer zeggenschap krijgen. Daarbij hoop ik dat kiezers ook nadenken over de consequenties voor hun kinderen. En dat de regering meer rekening gaat houden met volgende generaties.” 

“Wat nou als ik zelf oud ben?” vraagt Eline zichzelf weleens af. Dan nog vindt ze dat in sommige gevallen keuzes op basis van leeftijd te rechtvaardigen zijn. “Mensen zijn gelijk, maar niet hetzelfde. We zouden kunnen beginnen met het verschil zien tussen verschillende levensfasen. En in plaats van alleen solidariteit van jongeren af te dwingen, ook solidair zijn naar jongere generaties.” 

• Deel