Surfkampioen en activist Anne (26) woont naast Tata Steel: "Opgroeien in een gezonde omgeving, dat kan hier niet"

Anne Albers (26) woont in Wijk aan Zee en bindt de strijd aan met Tata Steel, zodat de inwoners kunnen leven in schone lucht. Hoe is het om te leven naast de giftige uitstoot? “Ik laat me niet wegpesten.”

Anne Albers (26) groeide op naast de zee en werd in 2018 Nederlands kampioen longboard. Dat klinkt als een gezond leven, maar aan andere kant van de hoge duinen staat een fabriek die allerlei kankerverwekkende stoffen uitstoot. Als de wind net verkeerd staat, daalt er een regen aan giftige stoffen neer op het dorp. Anne woont al haar hele leven naast Tata Steel en is tegenwoordig onder andere actief voor Stichting Frisse Wind, die actie voert voor een gezonde leefomgeving in Wijk aan Zee. Ze wil dat Tata verantwoordelijk wordt gehouden voor de schadelijke uitstoot: “Opgroeien in een gezonde omgeving, dat kan niet hier.”

Wijk aan Zee is een dorp in Noord-Holland met zo’n tweeduizend inwoners. Een gemoedelijk dorp waar iedereen elkaar nog gedag zegt als ze elkaar passeren. Aan de andere kant van de duinen, die zijn opgespoten zodat je geen zicht hebt op de fabriek, ligt Tata Steel. Een grote staalfabriek met ongeveer achtduizend werknemers. Hier wordt jaarlijks zeven miljoen ton staal geproduceerd. Staal dat onder andere gebruikt wordt voor gebouwen, spoorrails, auto’s en nog veel meer producten.

Bij de productie van staal wordt door Tata Steel ontzettend veel uitgestoten en dat beperkt zich niet tot C0₂: ook lood, graniet, vanadium en PAKS (polycyclische aromatische koolwaterstoffen) worden de lucht in geslingerd; allemaal schadelijke stoffen die kankerverwekkend zijn. En dat is niet zonder gevolgen voor de bewoners.

Onbezorgde jeugd

Op de duin met uitzicht op de fabriek en zijn hoge torens met dikke stofwolken vertelt Anne hoe het is om op te groeien naast Tata: “Ik was altijd veel buiten aan het spelen op het strand. De basisschool hier ligt ook midden in de duinen dus daar werd veel gespeeld. Ik was veel in de zee te vinden. Mijn eerste stappen op mijn longboard heb ik hier gezet. Ik ging lekker surfen bij de Noordpier langs het strand.  Eigenlijk een hele mooie plek om op te groeien, totdat je later beseft wat er gaande is.”

Want als kind kreeg Anne niet veel mee van de staalfabriek. “Tuurlijk, je rook het soms wel. Maar het hoorde er gewoon bij. Die fabriek was daar en als kind ben je daar totaal niet mee bezig. Het is gewoon onderdeel van het dorp waar je bij hoort. Andere mensen maakten zich niet druk, of wilden zich niet druk maken. Dus dan zal het wel goed zijn denk je.”

Tijdens haar studie veranderde dat beeld. Anne studeerde op gebied van natuurbehoud en milieubeleid en toen ging het echt voor haar leven. Ze besloot haar ogen niet meer te sluiten voor ‘de grote uitstoottorens’, ging in gesprek met experts en kreeg steeds meer kennis. Ze besloot zich in te gaan zetten voor haar gezondheid en die van haar dorpsgenoten.

Staal aan Zee

Want Tata Steel is geen nieuw fenomeen. In 1918 werd het bedrijf opgericht als Koninklijke Hoogovens. Het idee was een eigen Nederlandse staalproducent zodat Nederland minder afhankelijk zou worden van de import. De locatie aan zee en bij het Noordzeekanaal werd gekozen omdat schepen dan de grondstoffen makkelijker konden aanleveren en het staal weer konden ophalen.

In de decennia die daarop volgden, groeide Koninklijke Hoogovens uit tot een van de grootste staalproducten ter wereld. Na een aantal fusies werd het bedrijf in 2007 overgenomen door het Indiase Tata, en ging het bedrijf verder als Tata Steel Europe.

Maar met het groeiende bewustzijn over het klimaat groeide onder meer ook de zorgen om de uitstoot van Tata Steel. Sinds 2008 monitort de RIVM de gezondheid van de regio, maar pas sinds 2019 wordt er echt regelmatig onderzoek gedaan naar Tata Steel – tot schrik van de bewoners, die te horen kregen wat voor gezondheidsrisico’s zij eigenlijk lopen. Eerder ontkende of bagatelliseerde Tata en de overheid dit altijd.

Ziekmakende uitstoot

In 2020 verzamelde het RIVM een aantal stofmonsters van Wijk aan Zee en vergeleek die met stofmonsters uit andere steden in de omgeving. Wat bleek: in de stofmonsters van Wijk aan Zee zit 900 keer zo veel vanadium, 150 keer zo veel ijzer, 100 keer zo veel lood en 160 keer zo veel mangaan.

In de directe omgeving van Tata Steel komt longkanker tot 51 procent vaker voor dan in de rest van Nederland.

Dat heeft consequenties voor de inwoners. In de directe omgeving van Tata Steel komt longkanker tot 51 procent vaker voor dan in de rest van Nederland. Dat niet alleen: uit onderzoek van het RIVM bleek dat omwonenden vaker last hebben van misselijkheid, hoofdpijn, oogirritatie, jeuk en benauwdheid dan in andere gebieden in Nederland. Ook chronische aandoeningen aan het hart, diabetes en de longziekte COPD komen vaker voor. In 2021 werd ook Stichting FrisseWind.nu, waar Anne actief voor is, opgericht.

Het blijft echter niet alleen bij uitstoot. De incidenten stapelen zich de laatste tijd op. Uit onderzoek van het Noord-Hollands Dagblad blijkt dat de bemanning van kolenboten die bij Tata aanmeren om grondstoffen voor het staal te leveren, duizenden kilo’s gemorste grondstoffen de zee in vegen – buiten het zicht van de inspectie om. Officieel moet Tata Steel ervoor zorgen dat schepen schoon vertrekken uit de haven, maar zij zouden schippers contant betalen om de troep na vertrek stiekem in zee te vegen. Dat scheelt namelijk tijd en geld. Tata Steel liet weten hier zelf intern onderzoek naar te doen.

Gezondheidsproblemen

Terwijl we op de duin naar de fabriekstorens kijken vertelt Anne verder: “Die uitstoot is gewoon ziekmakend. Je voelt het gewoon drukken op je longen. Helemaal als de wind over het dorp waait. Het voelt dan alsof je niet naar buiten kan. Alsof je opgesloten zit in je eigen huis. Want je weet als je naar buiten gaat om te sporten dat je al die uitstoot gaat inademen. Dan is buiten sporten niet meer gezond. Als je dan ook leest wat ze in de zee voor troep lozen. Dat is een zee waar ik vaak in zwem, waar ik vaak ga surfen. Ik schrik daar erg van.”

"Als ik hier blijf wonen weet ik dat ik een grotere kans heb op kanker en andere ziektes."

Anne ziet in haar omgeving wat dat met mensen doet: “Jonge mensen, soms zelfs ouders die gewoon kanker hebben. Mijn beide opa’s zijn eraan overleden, mijn oma heeft het nu. Die hebben hier vijftig jaar gewoond. Dat maakt mij zorgen. Ik leef gezond en sport veel, maar als ik hier blijf wonen weet ik dat ik een grotere kans heb op kanker en andere ziektes.”

“Dat doet mij heel erg twijfelen of ik hier nog wel wil leven. Of ik hier later kinderen wil krijgen. Met wat ik nu weet zou ik niet hier later mijn kinderen willen laten opgroeien. Je wil zorgen dat ze in een gezonde omgeving kunnen opgroeien. Dat kan niet hier.”

Frisse wind

Dus besloot Anne zich aan te sluiten bij Stichting FrisseWind.nu, een stichting van bezorgde ouders uit de omgeving die zich hard maakt voor een gezonde leefomgeving en meer aandacht wil voor de negatieve impact van de staalindustrie. Anne: “Ik wilde heel graag de stem van jongeren laten horen. Want het gaat om onze toekomst. De kinderen die hier nu leven weten mijn god niet wat Tata Steel allemaal doet. Ik zie mijzelf als iemand die hun stem kan laten horen en daardoor actie kan ondernemen.”

De stichting werkt samen met de bekende strafrechtadvocaat Bénédicte Ficq. Zij klaagt namens vele bezorgde burgers en stichtingen de bedrijven Tata Steel en Harsco Metals (die de restproducten van Tata verwerkt) aan voor het moedwillig schaden van de gezondheid van mens en dier. Anne: “Het is heel vet dat iemand met zo’n groot hart voor de leefomgeving zich, voor een gereduceerd tarief, voor ons inzet. We hebben samen met haar heel veel aangiftes uit de omgeving kunnen verzamelen en bundelen. Dat sterkt niet alleen onze zaak, maar ook onze overtuiging. Als de overheid ons niet beschermt, als Tata Steel ons niet beschermt, dan hebben we gelukkig nog het recht waar we op terug kunnen vallen.” Het OM heeft het onderzoek inmiddels opgepakt.

Dorp tegen fabriek

Toch is het lastig om het hele dorp hiertegen te verenigen. Tata Steel zorgt in Wijk aan Zee voor werkgelegenheid en is al decennialang verbonden met het dorp. Ook Anne kent genoeg mensen die bij Tata werken. “De meningen zijn soms verdeeld. Dan hoor je: ja, maar die fabriek is er toch eenmaal, dan had je hier maar niet moeten gaan wonen. Maar ik denk dat sommige mensen niet eens weten hoe schadelijk het is, omdat het nog maar zo kort bekend is. Je vecht ook tegen machtige instanties die vaak weigeren om goed onderzoek te doen. Daardoor sluiten mensen hun ogen ervoor. Dat vind ik heel erg, want uiteindelijk gaat het ook om de gezondheid van die mensen.”

Tata Steel probeert wel de problemen ‘op te lossen’. Zo kun je de fabriek bellen als je ramen vies zijn, waarna Tata glazenwassers stuurt op hun kosten. Ook wordt het speeltuintje in de duinen elke dag schoongemaakt door Tata Steel. Anne: “Maar dat is symptoombestrijding, het lost niet daadwerkelijk iets op. Als uiteindelijk dan zo’n rapport van het RIVM naar voren komt dan hoor je ze wel, omdat ze naar een reactie gevraagd worden. Maar uit zichzelf zullen ze nooit met informatie komen over wat ze gaan doen. Ook onze klachten worden vaak gewoon genegeerd.”

Hoe verder?

De vraagt rijst of Tata Steel eigenlijk nog wel een toekomst heeft op deze plek? Anne: “Tata Steel hoeft voor mij niet weg, maar ze moeten wel compleet gaan veranderen zodat onze gezondheid gewaarborgd wordt. Het gaat er echt om wat ze nu doen. Tata Steel heeft het over een plan voor 2030-2050. Dat is echt veel te laat. Wij zitten al honderd jaar in deze shitzooi. Het moet echt nu binnen een paar jaar gebeuren. Er moet echt groen geïnvesteerd gaan worden. Niet die 300 miljoen die Tata beloofd heeft om uit te geven aan oplossingen zoals één fabriek sluiten, want dat is een druppel op een gloeiende plaat.”

“Ook landelijk zou er best wat meer aandacht mogen zijn. Nu is het vooral dat kleine Wijk aan Zee dat klaagt. Maar het gaat om de hele omgeving: Alkmaar, Beverwijk en Heemskerk. Ook zij ondervinden de negatieve gevolgen van de uitstoot. Het zou mooi zijn als meer mensen zich aansluiten, zodat we sterker een vuist kunnen maken.”

En of zij zelf in Wijk aan Zee blijft wonen? Anne: “Ik twijfel daar nog over. Als ik bijvoorbeeld in het buitenland in de zee lig, merk ik dat ik echt veel schonere lucht aan het inademen ben. Daardoor heb ik veel minder stress. Maar voor mij is Wijk aan Zee ook gewoon mijn thuisbasis. Ik heb hier mijn vrienden, familie en het is mijn ‘surfparadijsje’. Ik wil ook niet moeten vluchten voor Tata Steel, dat is ook niet de oplossing: dat heel Wijk aan Zee maar moet vluchten voor de uitstoot. Wij hebben ook recht op een gezonde leefomgeving. Ik laat me niet wegpesten.”

• Deel