Terug naar Brandpunt+
Zo kan lezen je depressie verlichten
- Artikel
- 04 maa 2020
- 5 minuten leestijd
Alsof je überhaupt púf hebt om iets te lezen als je down bent. Maar laat bepaalde boeken en verhaallijnen nu net datgene zijn wat kan helpen, zegt deze letterkundige.
Of het nou romans, non-fictieboeken of iets ingewikkelder dingen op het internet zijn, dat maakt niet uit: een van de irritantste gevolgen van een dip of depressie hebben vind ik het gegeven dat ik dan amper nog concentreren op en daarmee te genieten van het lezen.
Maar waarom kan je je zo moeilijk op lezen concentreren als je depressief of somber bent? Die vraag werd laatst op Reddit gesteld en toen ik het las dacht ik: JA, ZO IS DAT, DAT HEB IK OOK!, want zo gaat dat met herkenbare dingen. Gebruiker Vanilla_Princess plaatste een bericht waarin ze anderen om tips vroeg, waarop honderden reacties met bijval volgden.
“My friend committed suicide in December. I haven’t been able to finish a book since. I just can’t focus or stay awake long enough to read, or do anything else I enjoy. If there was a way to move on, I would love to hear it”, schrijft Wanttoplay.
Nog één herkenbare, van BurtonOIlCanGuster: “When I have anxiety about anything the only thing I can’t do is read. Watch TV, Listen to Podcast/Audiobook, Lift Weights, YouTube, Yoga all put me at ease to an extent. Reading? Can’t do it, just makes me more anxious.”
Dat gevoel is niet vreemd, zegt letterkundige Anne-Fleur van der Meer. Volgens haar is mijn link tussen depressie en lezen (net als die van honderden Redditors) een bekend fenomeen. Voor haar proefschrift Ladders naar het licht onderzocht Anne-Fleur autobiografieën van mensen die leden aan klinische depressies, onder meer van cabaretier Mike Boddé en hoogleraar Maarten van Buuren. Wat bleek? In die boeken ontdekte Anne-Fleur dat lezen eigenlijk altijd een belangrijke plek inneemt binnen de depressie.
Anne-Fleur: “Bijna iedereen schrijft over het feit dat ze niet meer konden lezen. Mensen kunnen zich niet meer verbinden met personages in boeken, maar ook het gevoel iets met woorden en zinnen te hebben valt weg. Maarten van Buuren, bijvoorbeeld, schrijft in Kikker gaat fietsen dat hij niet meer kon doordringen in de wereld van de personages. Het was voor hem alsof er een muur zat tussen die werelden.”
Toch zit in het verlies aan betekenis die bij een depressie hoort ook de sleutel tot waarom lezen kan helpen. Anne-Fleur ontdekte in haar proefschrift over de relatie tussen lezen en depressie, dat lezen óver depressie juist helpt bij het geven van betekenis aan die somberheid.
Anne-Fleur: “Mensen die over hun klinische depressie schrijven geven aan lotgenoten te vinden in de personages waar ze over lezen; personages die hen helpen zichzelf te begrijpen. Een voorbeeld waar mensen in autobiografieën over depressie vaak naar verwijzen is de verteller in De goddelijke komedie van Dante. In dat verhaal legt de ik-figuur een reis af van de hel naar de hemel. Daar herkennen mensen zich in. Maarten van Buuren vindt dan weer een lotgenoot in het boek Walging van Jean-Paul Sartre: hij herkent zich in de hoofdpersoon.”
Andere voorbeelden van boeken waarin die specifieke herkenning vaak terugkomt, zegt Anne-Fleur, zijn bijvoorbeeld werken van Sartre en Dante, maar ook Camus, Nader tot U van Gerard Reve en Waterland van Graham Swift.
Volgens Anne-Fleur is het gevolg van die herkenning tweeledig: “Mensen voelen zich enerzijds niet meer zo afgesloten, doordat ze zich herkennen in andere personages, maar krijgen tegelijkertijd een gevoel van betekenis: dat hun ziekte er wel toedoet, omdat ze zich herkennen in het leed van anderen.”
“Mensen met depressies geven vaak aan niet goed onder woorden te kunnen brengen waaraan zij lijden. Als ze dan dichtregels vinden, of regels in de literatuur die uitdrukken wat zij voelen, dan geeft dat waarde aan hun eigen leed.”
Ook geestig is het dat in herkenning dan ook een klein beetje ijdelheid zit te zitten, of in ieder geval een flinke focus op wie je zelf bent. Anne-Fleur zegt namelijk: “Als je een depressie kunt omschrijven in de taal van Dante, dan waardeer je het ineens niet meer als rommelig of incoherent, maar juist op gestileerde wijze. Het voelt goed om te zeggen: waaraan ik lijd, had Sartre ook.”
Ook op Reddit regent het tips, alleen gaan die niet altijd over herkenbaarheid of identificatie. “Probeer luisterboeken”, geven meerdere mensen als tip. Of: ga luchtige, Young Adult-fictieboeken lezen. Of: probeer Terry Pratchett’s Discworld, omdat je er om kunt lachen.
In ieder geval lijkt gehoord te worden op Reddit voor gebruiker Vanilla_Princess al genoeg, blijkens de reacties op mensen die tips geven. “Such a thoughtful response”, schrijft ze. “Thank you.”
Voor depressieve mensen betekent uit de depressie raken vaak dat de boekenkast geen plek van ellende meer is, maar juist weer een van plezier. “Lezen is een vorm van je verbinden met anderen, met mensen,” zegt Anne-Fleur. “Dat is in brede zin onmogelijk in depressie. Het interessante is: het eerste wat mensen doen zodra ze zich weer beter beginnen te voelen, is dat ze weer gaan lezen. Een boek pakken, de letters weer iets laten betekenen.”
