Deze moderne flagellant denkt dat het goed is als je jezelf afranselt en je leven overdenkt

Veel parallellen met de Middeleeuwen zijn de afgelopen coronaweken aan bod gekomen: quarantaine, zondebokken, angst, grote sterftecijfers. Maar schrijver Jan had niet gedacht een herhaling van flagellantisme aan te treffen, oftewel: jezelf afranselen.

Een van de fascinerende aspecten van de middeleeuwse pestepidemie die tussen 1347 en 1351 in Europa woedde, waren de flagellanten. Deze zelfgeselaars sloten zich 33 dagen aan bij grote optochten waarin ze van plek naar plek liepen, onder leiding van een meester. Gehuld in witte gewaden hielden ze dan drie keer daags een speciale ceremonie waarin ze zich met een zweepje afranselden.

Waarom? Historici zeggen: met hun gedrag deden de flagellanten boete, en imiteerden ze het lijden van Christus die, voor Hij werd gekruisigd natuurlijk ook werd afgeranseld. Maar Christus zorgde er met zijn offer wél voor dat de mens daarna in een nieuwe wereld leefde. Ook veel Middeleeuwse flagellanten dachten volgens sommige historici dat ze, door hun eigen lichaam en leed in de strijd te gooien, een radicale en mystieke omwenteling van de gang van zaken op aarde konden bewerkstelligen. Die mystieke revolutie vond niet plaats; het Koninrijk Gods is nog steeds niet op aarde geweest. 

Aan deze zaken moest ik denken toen een vriend me wees op het bestaan van de praktijk van de 58-jarige advocaat Erik de Vos, die zich ook Mag Ela noemt. Mag Ela houdt in zijn praktijk sessies waarin hij meditatief geselt: vrij zachtjes met touwen, zwepen of stokken op het lichaam kloppen, tot je in een andere staat van zijn komt (het Parool publiceerde in februari 2020, vóór de Nederlandse corona-uitbraak, een mooie reportage over hoe dat voelt).

In tegenstelling tot die middeleeuwse geselaars heeft deze praktijk volgens Erik niets met boetedoening en leed te maken, maar het heeft wel degelijk te maken met het bereiken van een nieuwe wereld. Wie is deze mysticus en waarom denkt hij dat geselen voor iedereen een waardevolle ervaring zou zijn? Daarover vertelde hij me aan de telefoon:

Hoe werkt het slaan?

“Ik ontvang allerlei mensen in mijn praktijk, van halverwege de twintig tot in de zestig jaar oud. We beginnen de sessie met zoveel of weinig kleren aan als degene die geslagen wordt maar wil - hoewel ik nog maar eens benadruk dat dit niet om seksualiteit draait. Ik begin dan met het lichaam van de ander een beetje vast te houden, ik breng het lichaam in stelling. Dan begin ik met het slaan en het kloppen met touwen en de zweepjes. Dat gaat in golven, van heel zacht tot stevig, en dan weer terug naar zacht. Ik ga door totdat ik het gevoel heb dat iemand in een meditatieve, woordeloze staat is gekomen. Wanneer het klaar is zwijgen we, en neemt de ander die ervaringen mee terug de wereld in, terug naar haar of zijn eigen leven.”

“Wat mij betreft is deze methode niet behouden voor mijn praktijk. Iedereen kan dit thuis doen. Wat je doet is: je neemt een touw, legt er een knoop in, zodat het een bal wordt en een beetje gewicht heeft, en die zwaai je om je heen zodat je voortdurend op je rug klopt. Dat hou je een tijd vol. Zie het als een vorm van bidden, van mediteren. Dit is een manier om jezelf naar een extatische staat te kloppen. Zie het als de dansende derwisjen; die bereiken een langdurige staat van extase door alsmaar rond te tollen. En als je jezelf dan zo slaat, denk dan bijvoorbeeld na of je werkelijk het leven leidt dat je wilt leiden.”

De goddelijkheid in de mens

“Ik ben altijd op zoek geweest naar een meer betekenisvolle manier van leven. Ik heb aan de Rietveld Academie gestudeerd, en toen een tijd als fotograaf en filmer gewerkt. Vervolgens heb ik de studie rechten gedaan, waarna ik advocaat werd. Maar waar de kunst me te versplinterd was, was het recht me te rechtlijnig. Ik zocht naar meer.” 

“Het enige wat de mensheid traditioneel gezien bij elkaar hield is denk ik het geloof. Maar de oude religies hebben ons gefaald en het huidige heersende geloof nu is het kapitalisme. Ook dat heeft zeer problematische kanten: dat voortdurende werken is zo’n pretje niet, en dat eindeloze, gedachteloze verzamelen van al die spullen leidt ook nergens toe. We hebben iets nieuws nodig. Eerst dacht ik voor de grap dat ik zelf een nieuwe religie moest stichten, maar toen ik ging nadenken en erover ging lezen en schrijven, kwam ik erachter dat veel van mijn ideeën regelrecht aansloten bij de Gnostiek en mystiek.” 

“Kort gezegd geloof ik het volgende: wat ons mens maakt is ons lichaam. Het goddelijke zit in alles om ons heen, in de hele kosmos. En omdat we tegelijkertijd onderdeel uitmaken van die kosmos, zijn de goddelijkheid en het menselijk lichaam onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het lichaam is het machtige instrument dat ons wordt gegeven. En door meditatief Flogging kunnen we die verbinding met het goddelijke weer voelen.” 

Mystieke traditie

“Wat je ziet in de mystieke traditie is dat het doorgronden van die samenhang wordt gezien als het verenigen van tegenstellingen. Wat leeft in mystieke literatuur en poëzie is dat als je de goddelijkheid wilt ervaren, weet dan: het is niet dit of dat. Het is juist het zwart én het wit. Het is de zee en het is de droogte. In de vereniging van die tegenstelling tref je die goddelijkheid.”

“Jouw vraag – wat is het verband tussen het kapitalisme, religie, en jezelf geselen? – duidt op een versplinterde wereld, waar ik juist van af wil. Ik wil tegenstellingen opheffen, ik wil tegelijkertijd in het nu zijn én verbonden zijn met de eeuwigheid. Daarvoor hebben we dit machtige instrument: dit lichaam. Het lichaam biedt de toegangspoort naar die goddelijke ervaring”

Een zijn met het geheel

“Wij voelen wel bij onszelf dat we verbonden zijn met het geheel, maar we raken ook vaak verloren in de chaos van het leven. Wat je juist op ieder moment wil ervaren, is wat de samenhang is tussen die volstrekte nietigheid en de grootsheid van het mysterie. Ik vind het een troostend geloof: ik ben niets, een atoom in het geheel. Maar zonder dat atoom is het geheel er niet.”

“In meditatief flogging is de pijn geen pijn, het doet gewoon geen pijn. Door de voorzichtige, langzame opbouw, merk je dat je enorm veel fysieke ervaring aan kunt. Je kunt veel krachten ondergaan. In plaats van een kortstondige pijnervaring wordt het een langdurige ervaring van de energie om je heen.”

“Je gebruikt het lichaam om het lichaam te vergeten. Ik kan me heel goed voorstellen dat juist nu de perfecte tijd is, nu iedereen toch binnen zit, en de noodzakelijke tijd heeft om zich te bezinnen op zaken als: wat wil je als mens en wat willen wij als mensheid?”

De crisis als begin

Aan historische parallellen heb je natuurlijk niet al te veel in termen van lessen, maar het interessante aan Mag Ela’s boodschap is dat hij via iets subversiefs – zelfgeseling – mensen wil laten nadenken over de status quo. Hij is verre van de enige nu: artikel na artikel verschijnt waarin mensen oproepen tot goed nadenken over de mogelijkheid de wereld te herscheppen als een minder ongelijke, rechtvaardigere plek. En nu kun je je serieus afvragen of mystieke zelfgeseling daartoe bijdraagt, feit is wel dat dit een kans is. 

De middeleeuwse flagellanten werden uiteindelijk door de paus verboden en door het volk en historici als hypocriete onruststokers gezien. Dat neemt niet weg dat na de pest de levensverwachting steeg, en dat de crisis, die uiteindelijk ook werd gezien als een opmaat voor de Renaissance, zorgde voor minder ongelijkheid, vernieuwing in kunst en wetenschap en andere prettige zaken. Hoopvolle gedachte in bange tijden. Ligt ons ook dat in het verschiet?

• Deel