Terug naar Brandpunt+
Bye-lingual: wanneer je je moedertaal verliest
Janet Lie merkt dat haar Kantonees steeds gebrekkiger wordt. Zij is niet de enige biculturele Nederlander die dit verlies voelt. Is het al te laat voor Janet (en andere ‘bye-linguals’) om haar moedertaal te herleren? We vroegen het aan een onderzoeker neurolinguïstiek.
Ergens in mijn garage liggen oude cassettes waarop de 4-jarige ik Kantonese kinderliedjes zingt. Af en toe hoor je mij tegen mijn opa en oma brabbelen. De meeste mensen vinden het gênant om dit soort tapes terug te horen, maar ik sta juist versteld dat ik als kleuter beter Kantonees spreek dan nu.
Toentertijd ging ik elke zaterdag naar een Chinese taalschool, waar ik Chinees leerde lezen en schrijven. Maar omdat ik een hekel had aan school en huiswerk (hallo, ongediagnosticeerde ADHD), was zes dagen school per week gedoemd te mislukken. Ik ging er na een jaar van af.
Mijn ouders spreken allebei Nederlands en ik groeide op in witte buurten waar geen andere Chinezen waren. Ik maakte mezelf wijs dat het niet ‘nodig’ was om Kantonees te kunnen. Maar diep van binnen wilde ik niet toegeven dat ik ‘faalde’ in het leren van mijn moedertaal.
Toen ik als tiener familie in China bezocht, werd me pijnlijk duidelijk hoe erg ik mijn moedertaal verwaarloosd had. Als mijn moeder er niet was om tolk te spelen, kwamen de gesprekken met mijn grootouders niet verder dan “Heb je al gegeten?” en “Wat wil je eten?”. Het gaf me niet alleen het gevoel dat ik verder afstond van mijn familie, maar ook van mijn cultuur.
Bye-lingual
Mijn verhaal is niet uniek. Het vergeten van je eerste taal heet language attrition (‘taalafslijting’) en komt ongelooflijk vaak voor bij kinderen van migranten, en kinderen die op jonge leeftijd migreren.
Om hier meer over te leren, Skypete ik met Seckin Arslan, onderzoeker neurolinguïstiek aan de Rijksuniversiteit Groningen. Volgens hem wordt de ontwikkeling van de eerste taal vroegtijdig afgebroken bij veel biculturele kinderen, wanneer ze de dominante taal – het Nederlands – leren. “Veel kinderen zijn eentalig opgevoed in hun heritage language (oftewel ‘erftaal’, de taal die ze thuis met hun ouders spreken en die anders is dan de dominante taal). Maar als ze op vier- of vijfjarige leeftijd met de basisschool beginnen, horen ze opeens overal Nederlands om zich heen. De input van hun heritage language verkleint en wordt alleen nog thuis gesproken."
Ik vraag Seckin of het te laat is voor mij – en andere ‘bye-linguals’ – om mijn moedertaal te herleren. “Zeker niet,” zegt hij meteen. “Het zal nooit helemaal verloren gaan. Je hebt al een basis waar je op voort kan bouwen, dus het is niet hetzelfde als een volwassen tweede taal leren.”
Tweetaligheid is niet zwart-wit
Seckin zegt dat het idee van native speaker sowieso een vaag concept is. Veel mensen – waaronder ikzelf – zijn passief tweetalig: we kunnen het verstaan, maar niet spreken. “Tweetaligheid is niet zwart-wit.”
Taalbehoud hangt sterk af van jouw attitude. Onderzoek toont aan dat hoe positiever jij je voelt over een taal, hoe gemotiveerder je bent om het te blijven spreken. Klinkt logisch, toch?
Maar bij kinderen, die nog de wereld aan het ontdekken zijn, wordt deze attitude gevormd door de buitenwereld. Seckin: “Leren ouders hun kind het belang van hun taal? Als de ouders geen Nederlands spreken, is de kans groter dat het kind de moedertaal behoudt.En komt het kind veel in aanraking met mensen van hun eigen afkomst? Sommige gemeenschappen – zoals Turken – zijn onderling meer verbonden en hechten veel belang aan taalbehoud.”
Tot slot: de maatschappij. Wat voor boodschap krijg jij als bicultureel kind mee over jouw taal en afkomst?
Het omarmen van je anders-zijn
Nadat Noga Yaron (35) op zesjarige leeftijd van Tel Aviv naar Groningen migreerde, leerde ze razendsnel Nederlands. Maar als een van de weinige kinderen uit het buitenland vond ze het moeilijk om telkens op te vallen. Dus wanneer haar ouders tegen haar praatten in het Hebreeuws, antwoordde ze steeds vaker terug in het Nederlands. Nu kan Noga wel Hebreeuws verstaan, maar spreken gaat gebrekkig. “Ik wilde niet anders zijn dan de andere kinderen. Nu vind ik het jammer dat ik mijn andersheid toentertijd niet kon omarmen.”
Wanneer ze zegt dat haar zus wel goed Hebreeuws spreekt, vraag ik waarom ze zo verschillen. “Ze is vier jaar ouder, en kon al lezen en schrijven. En misschien had ze ook minder last van anders-zijn.” Haar zus ziet er Europeser uit, maar Noga weet niet in hoeverre dat bijdroeg aan anders durven zijn. “Mijn zus was sowieso minder verlegen dan ik als kind.”
Een extra poort naar je identiteit
Iemand die besloot haar moedertaal te herleren, is de Chinees-Nederlandse Sioejeng Tsao (29). Sinds twee maanden neemt ze privé-lessen Mandarijn via Zoom. Net als ik vindt ze het jammer dat ze als kind zo snel stopte met de Chinese zaterdagschool.
“Ik heb spijt dat ik het nu opnieuw moet doen, omdat ik veel betaal. Maar ik ben wel nu op een leeftijd waar ik er zelf voor kies. Hoe meer ik me inlees over culturele assimilatie, hoe meer ik besef dat ik mezelf heb gehaat om de dingen die mij anders maakten dan de norm.”
Dat is nu wel anders: Sioejeng kijkt en luistert dagelijks drie uur lang Mandarijnse YouTube-filmpjes en series. Seckin heeft gelijk: je heritage language herlerenis niet hetzelfde als een tweede volwassen taal leren. Alles wat Sioejeng nu leert, opent een extra poort naar haar identiteit. “Mensen hebben echt niet door hoeveel dit los kan maken. Ik voel me nu veel trotser. Het brengt me niet alleen dichter bij mezelf, maar ook mijn moeder. Ik kan nu dingen tegen haar zeggen in onze moedertaal.”
Schaamte loslaten
Het verliezen en herleren van je moedertaal is extreem persoonlijk. Zelf wil ik uiteindelijk Kantonees herleren, maar ik weet dat niet alle biculturelen deze mening delen. Tijdens het maken van dit artikel kwam één emotie steeds terug bij mezelf en biculturelen die ik on en off the record sprak: schaamte. Schaamte om onze afkomst toen we kinderen waren; schaamte omdat we onze moedertaal vergeten; schaamte als we er níet voor kiezen het te herleren.
Ik wil dat lezers weten dat schaamte de meest nutteloze emotie is wat dit betreft. Wat andere mensen zeggen over jouw taalvaardigheid is in wezen onbelangrijk. Zodra je dat los kan laten, kun je openstaan voor het idee dat de relatie met jouw moedertaal – vergeten of niet – ook positief kan veranderen.
