Deze Russische journalist vluchtte weg uit Moskou. Nu zet ze haar werk voort in Amsterdam

In 2022 verplaatste de redactie van The Moscow Times zich noodgedwongen naar onze hoofdstad. Twee jaar later spreken we een van de gevluchte journalisten: “Op een dag hoop ik weer terug te keren naar mijn thuisland, want ondanks alles mis ik het ook.”

Aleksej Navalny, door velen gezien als het laatste sprankje hoop in het Russische verzet tegen het autocratische regime van president Poetin, overleed op 16 februari 2024. Sinds zijn terugkeer naar Rusland in 2021 werd hij verplaatst van strafkolonie naar strafkolonie, om uiteindelijk, op een plek in de buurt van de poolcirkel, zijn laatste adem uit te blazen. Volgens de directie van strafkolonie IK-3 raakte hij spontaan bewusteloos tijdens een wandeling, maar waarschijnlijker is dat hij met voorbedachte rade is gedood in opdracht van het Russische regime.

Zouden journalisten in Rusland serieus en openlijk over dit scenario schrijven, dan zouden ook zij zomaar eens in een strafkolonie kunnen eindigen. Maar in hartje Amsterdam kan het wél: daar probeert een groep Russische journalisten in ballingschap onvermoeibaar zo objectief mogelijk verslag te doen van de ontwikkelingen in hun thuisland. Sinds 2022 opereert de redactie van The Moscow Times vanuit een kantoor in onze hoofdstad.

En dat is niet zonder risico’s: ook in Nederland zijn Russische spionnen actief, en The Committee to Protect Journalists meldde vorig jaar nog dat twee uit Rusland gevluchte journalisten die hun werk voortzetten in Praag werden gestalkt, bedreigd en geïntimideerd door anonieme Russische afzenders.

Hoe is het om als Russische journalist in ballingschap te werken? We vroegen het aan een van de redactieleden van The Moscow Times die in 2022 mee vluchtte en om veiligheidsredenen anoniem wil blijven.

"Ik probeer niet ver vooruit te denken. De toekomst is onzeker, daar heb ik me bij neergelegd"

Wat was voor jou het moment dat je wist: het is tijd om Rusland te verlaten?
“Door het uitbreken van de oorlog in Oekraïne, in februari 2022, werd het heel moeilijk om mijn werk nog goed uit te kunnen voeren. Rusland voerde een wet door waarmee het verboden werd om ‘nepnieuws’ over het leger te verspreiden - alles wat door de overheid als ‘nep’ wordt aangemerkt kan sindsdien leiden tot een boete of gevangenisstraf."

"Daarop besloten verschillende nieuwsredacties waaronder die van The Moscow Times zich te verplaatsen. Ik probeerde mijn werk nog een tijdlang voort te zetten in Rusland, maar op een gegeven moment zag ik geen andere optie dan mijn koffers te pakken en mijn collega’s achterna te reizen.”

Ken je vakgenoten die wel zijn gebleven?
“Ja, er zijn gelukkig nog altijd onafhankelijke journalisten die in Rusland wonen en werken, ondanks het gevaar. En dat is heel belangrijk, want ter plekke verzamel je andere verhalen dan op afstand.”

Toen het nieuws naar buiten kwam dat Navalny dood is, was je ook aan het werk. Hoe was dat moment voor jou?
“Heel verdrietig natuurlijk, maar als journalist moet je op zo’n dag je emoties tijdelijk uitschakelen, want je moet door. En ergens was ik er al een beetje op voorbereid: Ik wist dat er een risico was dat hij zou sterven, omdat de omstandigheden waarin hij gevangen zat extreem zwaar waren. Maar natuurlijk had ik zelfs als journalist dit niet verwacht."

"Zijn dood markeerde een historisch moment voor Rusland. Sinds zijn overlijden praten meer Russen over hoe het land een nieuw tijdperk is ingegaan - sommige mensen hebben hun hoop op een betere toekomst verloren, terwijl anderen zeggen dat mensen geen recht hebben om op te geven. Voor veel mensen was Navalny het grootste symbool van verzet tegen onderdrukking."

Een van de lastigste dingen aan de verslaggeving in Rusland lijkt mij dat je niet zeker weet of de Russen die je spreekt in gevaar zijn gebracht. Heb je ooit meegemaakt dat iemand werd opgepakt na een interview met jou?
“Bij ieder artikel dat ik schrijf probeer ik mijn bronnen maximaal te beschermen. Soms zegt iemand het prima te vinden om met voor- en achternaam in een stuk te verschijnen, maar dan vertel ik over de risico’s. En als iemand het dan nog steeds oké vindt, kies ik er soms toch voor om de naam niet te vermelden. Alleen al kritiek op de oorlog in Oekraïne is een risico: dat kan je een gevangenisstraf opleveren vanwege het ‘schaden van het imago van het Russische leger’. Dat iemand dat zou overkomen door mijn interview, dat wil ik niet op mijn geweten hebben. Het is gelukkig nog nooit gebeurd.”

Wat zijn nog meer redenen waarom Russen die interviews geven kunnen worden opgepakt?
"Het spreken met een medium dat wordt bestempeld als een 'ongewenste organisatie', kan theoretisch gezien een reden zijn voor een boete of een strafzaak, als het een herhaalde overtreding betreft. Het is onduidelijk of het verstrekken van een citaat zou kunnen worden beschouwd als samenwerking met zo'n organisatie, maar er zitten zeker risico's aan."

Voel je je, ondanks dat je je werk nu kunt doen vanuit Nederland, zelf nog weleens onveilig? Er zijn namelijk verhalen over Russische spionnen op het nieuws geweest.
“Ik heb wel verhalen gehoord over Russische spionnen die letten op wat journalisten in het buitenland schrijven over Rusland, maar daar heb ik zelf nooit iets van gemerkt.”

Het is bekend dat Russische autoriteiten soms zelfs familie en vrienden van journalisten intimideren of bedreigen om ze het zwijgen op te leggen. Hoe is het contact met jouw naasten in Rusland?
“Ik heb goed contact met ze, al denk ik natuurlijk ook aan hun veiligheid en mogelijke bedreigingen. Met die zorgen leer je leven. Als je je werk wilt doen, heb je geen andere keus.”

Hoe kijk je naar je eigen toekomst, verwacht je te blijven werken vanuit Nederland?
"Op een dag hoop ik weer terug te keren naar mijn thuisland, want ondanks alles mis ik het ook. Maar of en wanneer dat kan, hangt af van de politieke ontwikkelingen. Zolang Poetin aan de macht is, zal de situatie niet verbeteren. Dat kan nog jaren duren. En als hij wordt opgevolgd, is het nog maar de vraag door wie. Daarom probeer ik niet te ver vooruit te denken. De toekomst is onzeker, daar heb ik me bij neergelegd.”

Beeld in header: © Jorm Sangsorn

• Deel