‘Het waterkanon voelde als een marteling’. Activist Nick blokkeerde de A12

Samen zingen, blokkeren en een waterkanon: afgelopen zaterdag voerde journalist Nick van Santen samen met zo’n 2000 klimaatactivisten van Extinction Rebellion actie op de A12 in Den Haag. Nick: "Er waren momenten waarop ik me afvroeg waar ik het voor doe."

Als ik om tien uur ’s ochtends het perron van Utrecht Centraal oploop weet ik direct: deze blokkade wordt groter dan alle voorgaande blokkades. Actievoerders staan met rijen dik te wachten op de trein richting Den Haag. Nadat ik mij ertussen heb weten te wurmen en als een sardientje in de coupé sta vertrekken we.

Om elf uur heb ik afgesproken met mijn mede-activisten bij een café in Den Haag. De activisten die de A12 willen blokkeren zijn van tevoren onderverdeeld in subgroepjes, ook wel een ‘vinger’ genoemd (meerdere vingers vormen een hand is de gedachte). Deze vingers spreken af op verschillende locaties in Den Haag om zo uit verschillende richtingen naar de A12 te lopen. Dat is lastiger en verwarrender voor de politie.

Eenmaal aangekomen bij het café staan er al zo’n dertig vingerleden op mij te wachten. Sommige leden ken ik nog van de vorige blokkade in januari. We praten even snel bij en drinken nog een kop koffie. Voordat we vertrekken wil ik nog even snel naar de wc, maar ik ben niet de enige die zo denkt. Er staan tien mannen voor mij in de rij. De spanning slaat bij iedereen blijkbaar op de blaas. Als ik klaar ben, moet ik een klein sprintje trekken. De groep heeft de pas richting de A12 alvast ingezet.

Fossiele subsidies

We gaan demonstreren tegen fossiele subsidies. Geld dat naar vervuilende fossiele bedrijven gaat. Dat gaat om een bedrag van 17,3 miljard euro per jaar, zo berekende onderzoeker Alman Metten.

Het is niet zo dat dat geld direct aan bedrijven wordt gegeven. Het gaat om bijvoorbeeld kerosine dat belastingvrij is, of om een ‘degressief tarief energiebelasting’. Dat wil zeggen: als een bedrijf als Tata Steel meer energie verbruikt, betalen ze daar minder belasting over. Tel al deze ‘voordeeltjes’ bij elkaar op en je komt volgens Metten op het bedrag van 17,3 miljard per jaar.

Dat terwijl het totale klimaatbudget van Nederland zo’n zes miljard is. Nederland geeft dus drie keer zoveel uit aan fossiele subsidies dan aan maatregelen om de klimaatcrisis tegen te gaan. De Verenigde Naties heeft eerder opgeroepen om te stoppen met dit soort subsidies. Het voelt alsof we de klimaatcrisis aan de ene kant willen blussen met een plantenspuit, terwijl we er vanaf de andere kant een fles spiritus overheen kieperen.

Het doet mij ertoe bewegen om vandaag de A12 te blokkeren. Sommige activisten doen het voor hun kinderen en kleinkinderen. Hoewel dat ook een rol voor mij speelt, blokkeer ik vooral voor mensen die nu al lijden onder de klimaatcrisis.

Ik sprak voor Brandpunt+ al eerder met Vanessa, een klimaatactivist uit Kenia, en met bewoners van Vanuatu. Zij vertelden me hoe hun landgenoten moeten vluchten omdat hun oogsten vaker mislukken. Hoe cyclonen, die door de klimaatcrisis steeds heftiger worden, hun land vernietigt en mensen in de armoede stopt. Hoe mensen verhongeren. Het voelt machteloos om zoiets te horen, en meedoen met een blokkade geeft me een klein beetje het gevoel dat ik er iets tegen doe en niet lijdzaam toekijk hoe de klimaatcrisis hun levens verwoest.

Showtime

Terug in Den Haag loop ik inmiddels met mijn medevingers in het Haagse Bos. In de verte zien we een ME-busje parallel aan ons rijden. Omdat we bang zijn om afgesneden te worden, trekken we een sprintje om ze voor te blijven. Na een wandeling van tien minuten komen we op het centrale verzamelpunt aan de rand van de A12. We voegen ons samen met andere vingers en tellen langzaam af. Nog vijf minuten voordat we de weg opgaan.

Om twaalf uur komt het startsein. Vanuit verschillende richtingen komen de groepen de weg op en lopen we in een grote colonne richting de A12. We schreeuwen leuzen: “What do we want? Climate justice! When do we want it? Now!”

Maar op het moment dat we de beoogde demonstratieplek naderen, de tunnelbak in de A12, stuiten we op een politieblokkade. Met paarden en een linie van agenten worden we tegengehouden op zo’n vijftig meter van die tunnelbak. Iedereen kijkt om zich heen. Wat doen we nu? Door de politieblokkade breken hoort niet bij het geweldloze en vreedzame karakter dat Extinction Rebellion heeft, dus we besluiten voor de blokkade te gaan zitten.

We wachten af. “Gaan ze ons zo arresteren? Of gaat de ME-linie ons zo terugduwen?”, hoor ik een mede-activist zeggen. Na een verwarrende vijf minuten komen in de verte twee gigantische blauwe wagens aanrijden: waterkanonnen.

Mensen om mij heen doen hun capuchon op of trekken een poncho aan. Ik realiseer me dat ik hier niet op voorbereid ben. Het zou immers een zonnige dag worden. Ik doe mijn capuchon op en draai mijn rug richting het waterkanon. We maken ons klaar voor impact, voor een nat pak. Maar dan staat een groep activisten op en loopt richting het waterkanon. Ze gaan voor het kanon zitten om die zo de weg te versperren. Het kanon rijdt niet verder en schiet ook niet met water. Er klinkt gejuich en gejoel. Langzaam ontspannen we wat meer en gaan de poncho’s uit. We schreeuwen leuzen en de speeches beginnen. De lach is bij veel activisten weer terug op het gezicht.

Waarom blokkeer je?

Hoewel we niet op de beoogde plek zitten, voelt het toch alsof de blokkade is gelukt. De A12 is immers wel afgesloten. De beoogde locatie heeft een symbolische waarde. De tunnelbak waar we eigenlijk willen zitten ligt precies tussen de Tweede Kamer en het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat, die over de fossiele subsidies gaan.

Online en vanuit vrienden en familie krijg ik vaak de vraag: ‘Waarom gaan jullie niet gewoon naar het Malieveld?’ Buiten dat de tunnelbak bij de A12 dus een symbolische waarde heeft, is mijn antwoord vaak: dat hebben we al gedaan.

Klimaatmarsen, petities en brieven naar de overheid: het is allemaal geprobeerd. Toch heeft het weinig veranderd. De klimaatcrisis duurt voort en de klimaatdoelen lijken niet gehaald te worden, Een blokkade is een van de uiterste manieren om hier blijvender aandacht voor te vragen: na de vorige blokkade in januari ging het nog dagen in het nieuws over fossiele subsidies.

Dat deed mij besluiten om burgerlijk ongehoorzaam te zijn, met het risico dat ik word gearresteerd. Mijn lichaam is het enige dat ik nog in de strijd voor klimaatrechtvaardigheid kan gooien.

Wachten in de zon

Nadat de eerste spanningen van het waterkanon voorbij zijn begint een lange middag in de zon. Tussen de demonstranten staat een orkest dat Symfonie nr. 7 van Beethoven speelt. Later komt ook het lied van de Titanic voorbij – over symboliek gesproken.

Speeches volgen elkaar op. Ik loop een rondje om de rest van het protest te bekijken, zit op het asfalt, maak een sudoku en lees een boek van Jason Hickel: Less is More. We praten over hoe het gaat op werk en volgen Twitter om te kijken hoe er over de blokkade gesproken wordt en er klinkt muziek. De sfeer heeft wat weg van een festivalmiddag.

Mijn mooiste moment was gek genoeg een moment van stilte. Tijdens een van de speeches wordt gevraagd om een minuut stilte voor de slachtoffers van de klimaatcrisis. Ineens zijn tweeduizend mensen doodstil en horen we alleen nog wat vogels fluiten. Ik denk aan de gesprekken die ik had met Vanessa en de bewoners op Vanuatu. 

De middag duurt voort. Een uur wordt twee uur wordt drie uur, totdat we om half vijf horen dat de politie bijna gaat beginnen met het ontbinden van de demonstratie. Mede-activisten die niet opgepakt willen worden vertrekken. Ik krijg een knuffel en ons wordt succes gewenst. We gaan bij elkaar op het asfalt zitten en maken ons klaar voor de arrestatie.

Actietraining

Twee maanden geleden werd ik voorbereid op zo’n arrestatie bij een actietraining van Extinction Rebellion. Op een regenachtige zaterdag zat ik samen met veertig anderen in een zaal op een industrieterrein aan de rand van Amsterdam. We kregen uitleg over legale consequenties. Wat doe je als je verhoord wordt en welke gevolgen heeft een arrestatie voor het aanvragen van een VOG, een Verklaring Omtrent het Gedrag?

Je krijgt uitleg hoe je moet omgaan met boze omstanders. Hoe treed je deëscalerend op? Ook de arrestaties komen aanbod. We gaan naar buiten en leren hoe je jezelf goed moet inhaken aan elkaar, zodat de politie lastiger je blokkade doorbreekt. Ik leer hoe je jezelf slap kan houden tijdens je arrestatie (‘floppy’ gaan), dan kost het de politie meer mankracht om je weg te dragen en kan je uiteindelijk langer de weg blokkeren. Bij elke actie wordt benadrukt om geweldloos en vreedzaam te blijven, een van de kernwaarden van Extinction Rebellion.

Aan het eind van de dag maken we groepjes, een affinity-group, waarmee je naar acties gaat en met wie je goed contact hebt tijdens acties. Het zijn je maatjes tijdens een protest die elkaar in de gaten houden en vragen of je je goed voelt.

Waterkanon en knuppels

Dus zit ik met mijn affinity-group op het asfalt te wachten op de arrestaties, met mijn gezicht richting de arrestatiebussen van de politie die naar voren zijn gereden. Maar ineens klinkt er gejoel achter me. Ik draai me om en zie dat het waterkanon is gaan spuiten. Het is vijf uur geweest en de politie heeft aangegeven voor het donker de weg leeg te willen hebben. De dag erna lees ik dat de Haagse politie koos om te ‘vernevelen’, dat in hun ogen de minst geweldloze vorm is om ons actievoerders weg te krijgen.

De activisten die nog steeds voor het waterkanon zitten krijgen de volle laag. Een enorme stroom aan water wordt minstens een minuut lang gedropt op de vreedzame activisten. Ook het tweede waterkanon richt zijn vizier op een groep activisten die nog op de weg zitten.

Ik besluit mijn plek te verlaten en ga dichterbij kijken. Op het moment dat ik er sta, stormt een peloton agenten vanuit een busje naar buiten. Ze omsingelen de groep die het waterkanon blokkeert en iedereen die in hun buurt staat, krijgt een harde zet.

Er breekt een chaotische periode aan met veel politiegeweld. Het waterkanon rijdt nu om de omsingelde groep heen richting andere activisten. Ik zie hoe mensen die in het bos staan, op zo’n twintig meter van de weg, nog steeds worden beschoten door het waterkanon.

Een nieuwe groep rent naar het waterkanon en gaat ervoor staan om deze tegen te houden. Dit lukt voor een minuut, maar dan verschijnen achter het kanon zo’n tien agenten die deze groep hardhandig naar de grond werkt. Ik zie mensen vallen en agenten daaroverheen duikelen. Ik zie wapenstokken op activisten neerkletteren. Iedereen die nog in de buurt van deze groep staat krijgt een volle lading water over zich heen. Journalisten en fotografen moeten rennen om hun apparatuur heel te houden.

Ik ben inmiddels redelijk nat en ga terug naar mijn affinity-group om weer te gaan zitten. Een derde waterkanon is inmiddels gearriveerd en staat op dertig meter afstand. Het kanon kijkt me recht aan. Ik draai mijn rug ernaartoe en doe mijn capuchon op. Dan volgen drie minuten waarin ik en mijn groepje aan de beurt zijn: lading na lading water wordt over ons heen gespoten. Het voelt alsof iemand om de twintig seconden een emmer met ijskoud water over me heen gooit. Elke lading voelt zwaarder. Mijn kleding is tot aan mijn onderbroek doorweekt. In mijn tas, waar mijn mobiel, powerbank en boek inzitten, staat een laag van tien centimeter water. Het voelt als een marteling.

De zon is inmiddels zo goed als onder en ik heb het koud. Ik tril helemaal en begin sneller naar adem te happen. Inmiddels omsingelen agenten met schilden en wapenstokken ons. Ik loop weg om mijn tas aan de zijkant af te geven aan activisten die buiten de omsingeling staan toe te kijken, in de hoop mijn mobiel te kunnen redden. Als ik de tas afgeef voel ik snel daarna een slag op mijn schouder en hoor ik een agent schreeuwen: 'Wegwezen hier!'

Onderkoeling

Omdat ik het inmiddels zo koud heb ga ik twijfelen: moet ik niet weg hier en voor mijn gezondheid kiezen? Ik zie hoe activisten inmiddels weggedragen worden en buiten de omsingeling worden gegooid. Dat verbaast me, want ik dacht dat we gearresteerd zouden worden. De combinatie van de kou en het onvermijdelijke lot dat ook ik buiten de omsingeling gezet zou worden, doen me besluiten om de omsingeling te verlaten en de warmte op te zoeken.

Aan de andere zijde van de omsingeling staan activisten me op te wachten en ik krijg een isoleerdeken om me heen. Ik blijf kijken en zie hoe activisten een voor een buiten de omsingeling worden gezet. Ik zie een vrouw van rond de zestig samen met een agente naar ons toelopen. Op het moment dat ze bijna buiten de omsingeling is, geeft de agente een tik met haar schild op het gezicht van de vrouw. Ik schrik. De vrouw loopt me geëmotioneerd voorbij. Als ik even later naar achter loop, zie ik de vrouw weer. In de armen van een andere activiste, huilend.

De temperatuur blijft dalen en het is inmiddels volledig donker. Op het moment dat naar schat ik tweehonderd demonstranten buiten de omsingeling zijn gegooid, worden toch ineens de arrestantenbussen naar voren gereden en worden de overgebleven activisten gearresteerd en gesleept naar de bussen. Heel even baal ik, want ik heb het gevoel dat ik mijn mede-activisten in de steek heb gelaten. Maar al vrij snel realiseer ik me dat ik onderkoelingsverschijnselen heb en dat het voor mijn gezondheid misschien beter is om niet nog naar het politiebureau te moeten.

Waar doe je het voor?

Ik zie twee bussen vertrekken en wil eigenlijk blijven. Maar mede-activisten dringen erop aan dat ik beter de warmte op kan zoeken. Ik begin door de kou steeds meer te trillen en kan amper mijn kopje thee nog vasthouden. Ook voelt het steeds zwaarder om op mijn benen te staan. Samen met twee anderen van mijn affinity-group lopen we richting Den Haag Centraal waar we afscheid van elkaar nemen. De hele terugreis ril ik van de kou en baal ik dat ik geen medische hulp heb opgezocht.

Thuis open ik mijn laptop om mijn groepsleden te informeren dat ik veilig ben. Mijn telefoon heeft het door al dat water begeven. Ik kijk op Twitter en zie #teamwaterkanon trending staan. De volgende ochtend zie ik premier Rutte zeggen dat het ‘eigen schuld, dikke bult’ is wat de klimaatactivisten is overkomen. Ik lees over een tent waar mensen die onderkoeld zijn geraakt heen konden gaan, maar zag zelf hoe mensen die daarheen wilden werden teruggeduwd door agenten.

Het zijn momenten waarop je jezelf afvraagt waar je het voor doet. Maar op zo’n moment denk ik weer aan Vanessa, aan de bewoners van Vanuatu. Aan hoe mijn avond afzien niet in verhouding staat met wat zij meemaken. Ik denk aan alle mede-activisten en de saamhorigheid. Dat je met mensen bent die zich net zo’n zorgen maken over de klimaatcrisis als jij. Die voor je klaarstaan met een kopje thee als je net bent geslagen en natgespoten. Dat je bij hen niet hoeft uit te leggen waarom je dit doet. 

De volgende blokkade ben ik er weer bij.

• Deel