We spreken een heks, een bekeerde moslim en een boeddhist over de zin van het leven

Voor het eerst in de geschiedenis noemen meer Nederlanders zichzelf ongelovig dan religieus, blijkt uit een rapport van het SCP. Maar de vragen over dood, ziekte en leven blijven – evenals de drang ergens bij te horen. Deze twintigers en dertigers vinden nieuwe antwoorden.

Op mijn twaalfde raakte ik de zin van het leven kwijt. Waarschijnlijk door de combinatie van Grote Veranderingen – van woonplaats, gezinssamenstelling en school – en de beginfase van de puberteit. Waar komen we vandaan, waar gaan we naartoe als we doodgaan en heeft het leven eigenlijk überhaupt wel zin? Plotseling werd ik geconfronteerd met tal van existentiële vragen.

Tijdens mijn middelbare schooltijd vond ik zin in vriendschappen en uitgaan. Ik studeerde humanistiek en onderzocht ‘de zin van het leven’. Begon met werken en leerde zingeving uit schrijven te halen. Maar iets bleef knagen en de grote vragen over leven en dood bleven onbeantwoord. 

Waarschijnlijk ben ik daarin niet de enige. Sinds de jaren zestig lopen de kerken leeg, volgens een recent rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau noemen meer Nederlanders zich inmiddels ongelovig dan religieus. Maar als we niet in de hemel komen als we doodgaan, ziektes geen straf van God zijn en Jezus niet meer ons voorbeeld is, waar gaan we dan heen, waarom worden we dan wel ziek en hoe moeten we leven?

“Het idee dat we ons leven zelf kunnen ‘maken’ en geen verbinding met iets buiten onszelf nodig hebben, daar komen steeds meer mensen op terug."

Vrijheid versus verbondenheid

De vraag naar zingeving is in onze tijd erg belangrijk, vertelt hoogleraar filosofie en religiewetenschap aan de Universiteit voor Humanistiek Laurens ten Kate aan de telefoon. Ontkerkelijking heeft ons de vrijheid gegeven om autonoom, zonder religie, te kunnen bepalen wat we doen met ons leven. 

Aan die vrijheid zitten echter grenzen, stelt Laurens. En daar worden we als moderne mens in toenemende mate mee geconfronteerd. “Het marktdenken dat hoort bij ons kapitalistisch-economische systeem gaat uit van een ongebreidelde vrijheid voor iedereen om te ondernemen”, vertelt de hoogleraar. “Maar dat marktdenken staat meer en meer onder druk, want vernietigt de vrije markt niet de aarde? En hebben we niet juist een sterke overheid nodig om de huidige maatschappelijke problemen het hoofd te bieden?”

Iets wat ons kapitalistisch-economische systeem volgens Laurens ook kenmerkt, is een sterke nadruk op het individu en de overtuiging dat het leven maakbaar is. Ook die overtuiging is niet meer zo rotsvast, ziet de hoogleraar. “Het idee dat we ons leven zelf kunnen ‘maken’ en geen verbinding met iets buiten onszelf nodig hebben -zoals medemensen, de samenleving en de planeet- daar komen steeds meer mensen op terug.” 

Sommige jonge volwassenen gaan in deze context op zoek naar nieuwe vormen om zin te geven aan hun leven, vertelt Laurens. Dat ziet hij onder meer terug in de populariteit van filosofie, religie en humanistiek als studiekeuze. Zelf brak Laurens met de traditie van zijn protestantse familie om dominee te worden. Hij vond zin in een meer ‘vrijzinnige interpretatie van religie’. “Het verlangen naar vrijheid zit in onze ‘culturele genen’, maar even sterk is de behoefte om ergens bij te horen. Jongeren zijn op zoek naar manieren om zowel vrij als verbonden te zijn.”

Hoe vinden mijn leeftijdsgenoten zingeving in de wereld van vandaag de dag? Ik ging in gesprek met twintigers en dertigers die hun levensvragen beantwoord zien worden in hekserij, de islam en het boeddhisme. 

De natuur als kerk

“In de natuur vind ik dezelfde rust als in de kerk van mijn opa en oma. Een heilige ruimte kun je overal creëren”, vertelt Yalou van der Heijden (26). Ze is praktiserend heks. Dat doet ze door jaarfeesten te vieren, rituelen uit te voeren tijdens volle maan, samen te komen met andere vrouwen in ‘vrouwencirkels’ en door haar eigen menstruatiecyclus te volgen. Ook doet ze ademhalingsoefeningen en maakt ze mini-altaren. Daardoor voelt Yalou meer verbinding met zichzelf, anderen en de natuur.

Dit bericht op Instagram bekijken

Een bericht gedeeld door We are the Earth || Yalou (@wearetheearth.nl)

Yalou in een vrouwencirkel

Als baby werd Yalou gedoopt. Haar communie wees ze af omdat ze bang was dat ze de hostie (een stukje brood dat het lichaam van Jezus representeert) niet zou lusten. Het gevoel dat er ‘meer’ was bleef. Op reis leerde ze andere religies en levensbeschouwingen kennen en ze besloot de studie culturele antropologie te doen. Daar leerde ze meer over natuurreligies en hekserij, dat intrigeerde haar. Yalou: “In eerste instantie vond ik de feministische kant van hekserij interessant, maar nu gaat het mij meer om de verbinding met de natuur.”

Waar hekserij aan het eind van de middeleeuwen door het christendom verboden en bestraft werd, ziet Yalou de meerwaarde van hekserij in onze tijd. “Veel jonge mensen zijn ongelukkig in een kapitalistisch systeem waarbij we mee moeten gaan in een stijgende lijn van succes. Leven met de cyclus van de natuur geeft rust: je kan niet altijd sneller, beter en meer. Je kunt niet altijd in de piek van de zomer zitten of oogsten in de lente. Je moet ook ruimte maken voor de verstilling van de winter. Van de natuur leer ik dat leven en dood bij de cyclus van het leven hoort en dat na rouw weer ruimte komt voor nieuwe energie.” 

Geen vaderlijke god, maar een gevoel van eenheid

Voordat Jamie Assendorp (32) in aanraking kwam met de islam, studeerde hij filosofie om antwoorden te krijgen op existentiële vragen als ‘waarom zijn we op de aarde?’ en ‘wat betekent het om hier te zijn?’. Maar de veelheid aan antwoorden en de vrijheid om elk antwoord te kunnen kiezen, gaf hem een leeg, vrijblijvend en grenzeloos gevoel.

Jamie

Na zijn afstuderen en een paar jaar reizen ging Jamie aan de slag als filosofiedocent. In zijn klas zaten veel islamitische leerlingen en uit solidariteit en nieuwsgierigheid deed hij met ze mee aan de ramadan. Jamie: “Tijdens de ramadan ben ik een weekend gaan stiltekamperen. Ik deed een specifieke meditatie waarbij je een wens formuleert voor een naaste, de gehele mensheid en voor jezelf. Deze wensen sprak ik hardop uit en het voelde alsof ik gehoord werd. De wens voor mezelf was dat ik er klaar voor was om mijn liefde met iemand te delen.” 

Door een collega werd hij uitgenodigd voor het Suikerfeest. Hij ervoer tijdens het feest een gemeenschapszin die hij niet eerder had ervaren én hij ontmoette er zijn toekomstige vrouw. Naderhand verdiepte Jamie zich verder in het geloof. In januari dit jaar heeft hij zich tot de islam bekeerd. 

“Het voelt alsof ik in kleine stapjes de juiste kant op ben geleid”, zegt Jamie. “Sindsdien ervaar ik meer betekenis in het leven, en heb ik het gevoel dat ik deel uitmaak van een groter geheel.” Hij heeft een begin van een antwoord op grote vragen rondom zingeving: “We zijn hier om een goed leven te leiden, en daarvoor worden we uiteindelijk – in het hiernamaals – verantwoordelijk gehouden.”

“Ik ben mijn ‘ik’ wat minder belangrijk gaan vinden, dat geeft veel vrijheid om te kunnen doen wat ik wil.”

Kritische gedachten loslaten

“Ik was over veel dingen in mijn leven ontevreden,” vertelt Ilse Krabben (32) aan de andere kant van de lijn. Ze kwam het boek Stilte van Thich Nhat Hanh tegen en de boeddhistische boodschap van mindfulness sprak haar aan. Ze sloot zich aan bij de jongerenbeweging Wake Up, die de lessen van Thich Nhat Hanh praktiseert. 

Ilse

“Als jong kind konden we niet voor onszelf zorgen en de ervaringen die we toen hebben opgedaan kunnen nog steeds ons leven beïnvloeden”, vertelt Ilse. Van het boeddhisme leerde ze onder andere om haar kritiek voor het ‘innerlijke kind’ los te laten en milder naar zichzelf te zijn. 

“Eigenlijk is er niet heel veel veranderd, ik geloof nu alleen mijn kritische gedachten niet meer,” zegt Ilse. Voor de laatste prinsjesdagviering, een levensbeschouwelijke bijeenkomst in Den Haag op de gelijknamige dag, werd ze uitgenodigd om een tekst van Thich Nhat Hanh voor te dragen. De negatieve gedachte dat ze hier niet thuis hoorde liet ze los.In plaats daarvan focuste ze op haar ademhaling, haar voeten op de grond, de vreugde die ze voelde om de tekst voor te lezen.

Ilse: “Ik besefte dat het eigenlijk helemaal niet om mij ging, of ik het goed ging doen of niet, maar om de mooie boodschap die ik wilde delen met het publiek. “Ik ben mijn ‘ik’ wat minder belangrijk gaan vinden, dat geeft veel vrijheid om te kunnen doen wat ik wil.” 

Door het boeddhisme kijkt Ilse inmiddels ook anders naar de dood: “Ik geloof dat we allemaal verbonden zijn in één groter bewustzijn. Niks gaat dood, maar alles transformeert continu. Tijdens meditaties heb ik soms een ervaring waarin er geen tijd of ruimte meer is. Toen mijn oma overleed voelde het bijna grappig om te denken dat ze er niet meer was. Want ze heeft alleen een andere vorm aangenomen.” 

Vrij en verbonden

In een ontkerkelijkte samenleving, missen veel van ons het gevoel verbonden te zijn met iets groters dan onszelf.Zestien jaar na mijn eerste existentiële crisis, voel ik me met elk gesprek dat ik over zingeving heb minder alleen. En misschien is dat wel de manier om zowel vrij als verbonden te zijn: praten over de grote vragen van het leven. Want ook al hebben we niet gelijk de antwoorden, door het met elkaar te hebben over ‘zin’ voelen we ons meer verbonden in een door individualiteit geregeerde samenleving.

Beeld in header boven dit artikel: Yalou, gemaakt door Daniiwolf Photography

• Deel