Queer, vluchteling en in een azc: 'Ik eet al 14 dagen niet'

“Het is mijn eerste en mijn laatste hongerstaking. Niet omdat ik doodga, hoop ik.”

Waarschuwing: in dit artikel komen beschrijvingen van geweld, grensoverschrijdend gedrag en suïcide voor.

“Ben jij man of ben jij vrouw?” stond er op de briefjes die onder haar deur door werden geschoven. 

Angel kwam op haar twintigste in 2017 naar Nederland en verbleef in een azc in Limburg. Ze ontvluchtte China omdat ze er gefolterd werd vanwege haar transgender identiteit en elektroshock- en conversietherapie moest ondergaan. Maar het azc waar ze in Nederland terechtkwam bood haar amper meer veiligheid.

De dagen van de Chinese Angel in het azc werden namelijk gekleurd door onveiligheid, schaamte en wantrouwen. Ze worstelde mentaal. Ondanks de signalen die de COA (Centraal Opvang Asielzoekers, die de azc’s beheren) al opving over haar onveiligheid, kon die haar niet beschermen.

Er kwamen meer dreigende briefjes. De druppel, zou haar advocaat later zeggen, was dat ze verkracht werd in 2019, ook in het azc. De daders, twee mannen, werden niet overgeplaatst en daarom durfde Angel geen aangifte te doen. Op 26 februari 2021 stapte ze op 24-jarige leeftijd uit het leven.

Brandbrief
De locatiemanager van de locatie waar Angel op dat moment verbleef, zal later aan De Limburger verklaren: “Kwetsbare bewoners krijgen extra aandacht, maar onze medewerkers zijn geen psychologen. Soms wordt van ons verwacht dat we de hele dag bij iemand kunnen blijven, maar dat kan niet.”

En dat terwijl er al in 2020 twee verpletterende rapporten zijn gepubliceerd over de onveiligheid van lhbti-asielzoekers. De conclusie: de meeste lhbti-asielzoekers worden gediscrimineerd, een groot deel van hen kan dit niet kwijt bij de lhbti-vertrouwenspersoon, en met meldingen van discriminatie wordt in veel gevallen niks gedaan. Veertig procent van de ondervraagden gaf zelfs aan dat hen gevraagd is om “terug de kast” in te gaan.

De dood van Angel was aanleiding voor LGBT Asylum Support, een vooraanstaande Nederlandse belangenorganisatie voor queer vluchtelingen, om een brandbrief te schrijven aan (dan demissionair) staatssecretaris Broekers-Knol van Asiel en Migratie en minister-president Rutte: “Volgens ons ontbreekt in de praktijk de menselijke maat, in alle opzichten.”

De dood van deze jongetrans vrouw was de eerste zelfdoding van een queer persoon in een azc, maar niet de laatste. Alleen dit jaar zijn er al twee zelfdodingen geweest in verschillende azc’s, de meest recente die van de 21-jarige Russin Khina Zakharova in februari. Vorig jaar kreeg LGBT Asylum Support meer dan 500 meldingen over onveilige situaties – tegenover 70 meldingen in 2020.

Navalny
Het is genoeg geweest, besluit een groep lhbti-asielzoekers. Sommigen verenigen zich in activistengroepen, anderen kiezen voor andere oplossingen. Daniel (21), en Sergei (34) zijn sinds deze maand in hongerstaking. Daniel sinds 16 april, Sergei al sinds 2 april.

Willekeurige arrestaties waren het eerste intimidatiemiddel dat de Russische politie tegen Sergei gebruikte. Hij was voordat hij vluchtte vrijwilliger bij de partij van Navalny, de grootste politieke opponent van Poetin. Een aantal keer zat Sergei uren vast in een politiecel zonder te weten waarom hij daar was. Ze noemden hem tijdens zijn arrestaties ‘flikker’, zeiden dat hij verkracht zou worden in de gevangenis. “Dat zeggen ze niet zo maar. De politie heeft de macht om te zorgen dat dat gebeurt.”

Na zijn arrestaties kwamen de sms’jes. “Sergei, je moet stoppen waar je mee bezig bent, je geeft ons veel problemen. Sergei, als je nu niet stopt, spannen we een rechtszaak tegen je aan”, doet Sergei met een piepstemmetje de Russische politie na. Hij wist: als ik nu niet vlucht, kan ik misschien nooit meer weggaan.

Gay Pride
Hij vluchtte naar Georgië. In Tbilisi ervaarde hij voor het eerst hoe het is om te zijn wie hij is. Zijn stem trilt terwijl hij het verhaal vertelt van zijn eerste Gay Pride: “Het was een piepkleine Pride, maar het was geweldig.” Maar het veilige eilandje waar ze aan het feesten waren werd omsingeld door tienduizend mensen. Ze gooiden met stenen, maakten het lhbti-kantoortje kapot en vermoordden een journalist. 

“Ik houd van Georgië”, vertelt Sergei, “Maar ik heb vrijheid nodig.” Hij wist dat hij in Nederland veiliger zou zijn, en de wachttijden bij de IND waren op dat moment korter. Dus boekte hij vliegtickets naar Servië, via een overstap in Amsterdam. Maar de overstap maakte hij niet; dat was ook nooit zijn plan. 

Op Schiphol benaderde hij direct de politie. Na vijf dagen in detentie werd hij geplaatst in een azc in Drachten.Hij rekende op twee maanden wachttijd – als homo en politieke activist dacht hij dat hij snel aan de beurt zou komen. Maar die twee maanden werden er vijf, zes, negen.

‘Niet gay genoeg’
Queer mensen als Sergei en Daniel kunnen niet terug naar hun land van herkomst, omdat hun veiligheid daar niet zeker is. De IND neemt daarom de geaardheid van deze vluchtelingen mee in de beoordeling van asielaanvragen. Daarvoor doet de instantie een onderzoek om vast te stellen of de vluchteling inderdaad queer is. Want, zo valt te lezen op de website van de IND: “Het komt voor dat een asielzoeker dit motief enkel gebruikt om een verblijfsvergunning te krijgen.” Hoe vaak dit voorkomt, kan de IND na vragen van Brandpunt+ niet zeggen.

Recenter werd in zo’n traject het asielverzoek van een Iraanse man afgewezen, ondanks herhaaldelijk oordeel van een rechter dat hij inderdaad homoseksueel zou zijn. Sandro Kortekaas, frontman van LGBT Asylum Support, begon vanwege de tekortkomingen omtrent deze procedure bij de IND de campagne Niet gay genoeg.

Als Sergei vraagt hoe het staat met zijn asielaanvraag, hoort hij van de IND dat er te veel asielaanvragen zijn. “Maar ik vraag niet om een huis, of een status. Het enige wat ik vraag is uitzicht. Ik wil dat ze me uitleggen wat er aan de hand is. Ze communiceren niet, er is geen wachtlijst. Ik zie andere mensen weggaan, en ik zit hier. Ik kan niet meer wachten.”

Mensen die tegelijkertijd of zelfs na hem aankwamen, kregen al wel een besluit van de IND. Toen zijn vriendin Khina zichzelf eind februari van het leven beroofde, besloot hij in hongerstaking te gaan. “Het was dit of zelfmoord. Zij koos die weg. Ik kies deze weg.”

Intimidatie
Het vluchtverhaal van de Russische Daniel (21) begon met een mooie dag met zijn familie. Zijn plan was om na een kort bezoek aan zijn moederland weer terug te gaan naar Polen, waar hij op dat moment woonde. “Ik ging picknicken met mijn ooms en mijn vader. We visten samen, hielden een bbq. Op dat moment besloot ik uit de kast te komen. Ik wilde het kwijt. Ik wist niet dat het zo’n groot probleem was.” 

Wat er precies gebeurd is, wil hij niet vertellen. Wat hij wel kwijt wil, is dat hij er Rusland voor moest ontvluchten.

Een jaar lang reisde hij ongedocumenteerd rond tussen Polen, Finland, Zwitserland en Nederland. Uiteindelijk kwam hij in een azc in Drachten. Daar kreeg hij te maken met homofobie van de lokale bevolking. “Er waren mensen die ons volgden, naar ons schreeuwden en vuurwerk afstaken in onze buurt, om ons te intimideren.”

Dus vroeg hij om een transfer naar de stad – waar een grotere lhbti-community in de kampen is en mensen over het algemeen toleranter zijn richting homo’s. Er waren te veel aanvragen, zeiden ze ook tegen Daniel. “Terwijl ik hier gewoon gevaar loop. Mijn prela ziet eruit als Lady GaGa. Wat denk je dat er gebeurt als wij samen rondlopen?”

Niet iedereen kon zich verzetten tegen anti-homogeweld, zag ook Sergei. Al helemaal niet in de acz’s, waar 85% van de lhbti-asielzoekers wordt gediscrimineerd blijkt uit een enquête van LGBT Asylum Support. In de meldingen die de organisatie registreerde lezen we talloze verhalen van bedreiging, pesterijen en fysiek geweld.

60% van de gesproken lhbti-asielzoekers meldt daarnaast dat geen vervolg wordt gegeven aan meldingen van discriminatie, lezen we in datzelfde rapport. Zelf heeft Sergei maar een enkele keer te maken gehad met anti-homogeweld in het kamp. “Ik ben zo iemand… ik zet dan mijn Russische gezicht op, loop naar ze toe, en zeg: zeg dat eens in m’n gezicht.” 

“Iedereen is gelijk”
Nederlandse instanties zoals de IND en het COA komen met veel weg, zegt Sergei, omdat de meeste mensen niet tegen ze opgewassen zijn. “Ze zijn bang, komen uit een ander land, lopen rond met diepe trauma’s. En veel van hen zijn niet zoals ik; de meeste mensen zullen niet klagen over hun situatie.”

De IND kampt al jaren met schrijnende personeelstekorten. De wettelijke beslistermijn voor de instantie werd dit jaar, net als voorgaande jaren, verlengd van zes tot vijftien maanden. Ook queer asielzoekers hebben last van de langere wachttijden, terwijl zij aantoonbaar een kwetsbare groep binnen de azc’s vormen. Uitzonderingen kan de IND niet maken voor deze groep “omdat veel asielzoekers – en dus niet alleen lhbti – als kwetsbaar kunnen worden aangemerkt,” schrijft IND in een mail naar Brandpunt+.

Sergei belt iedere dag met Khina’s ouders. Na haar dood werd hij tolk tussen hen en de IND. Ze wachten nog op Khina’s as. “Ze zijn ermee bezig, hoor ik steeds van IND. Waarom moeten haar ouders iedere dag schrijven naar de COA om het as van hun kind te ontvangen?”

Lhbti-units
De oplossing voor het geweld tegen lhbti’ers in azc’s, daar zijn de asielzoekers unaniem over: er moeten lhbti-units komen. Daar pleit bijna 90% van de mensen die LGBT Asylum Support in een onderzoeksenquête ondervroeg voor. 

De COA mailt dat speciale lhbti-units op dit moment niet standaard zijn. Alle bewoners in hun opvanglocaties zijn in zekere zin kwetsbaar, schrijven ze, en iedereen is voor hen gelijk. “In overeenstemming met Artikel 1 van de Grondwet is het uitgangspunt dat iedereen elkaars cultuur, geloof en seksuele gerichtheid respecteert. Mensen moeten met elkaar kunnen samenleven, ook in een azc.”

Het aanpakken van de tekorten in de asielopvang en behandeling van asielaanvragen, gaat niet over een nacht ijs. Het Ministerie van Justitie en Veiligheid, opdrachtgever van de IND en de COA, is aan zet om beleid te veranderen en de druk op deze instanties te verlichten.

Voorbereid op alle eindes
Sergei is “op alle eindes voorbereid”. Hij is nu twee weken gestopt met eten. “Het is mijn eerste en mijn laatste hongerstaking. Niet omdat ik doodga, hoop ik. Het is moeilijk, ik maak me zorgen om mijn hart, maar ik heb wel veel adrenaline. Ik wil nu echt het verschil maken.” 

Daniel is veel aan het niksen. De depressie neemt bij hem de overhand. “We spelen met tarotkaarten, en ik lees soms.” Af en toe maken hij en zijn vrienden samen uitjes.

Hij laat een video zien van een Porsche waarin hij met zijn vrienden voor de lol een proefrit nam. Vorige week was hij in Den Haag om naar appartementen te kijken. Hoewel hij er op dit moment niks mee kan, geeft het hem kracht. “Dat is geweldig. Het laat me zien dat ik ergens naartoe kan werken.”

• Deel