Wat voor macht heeft schattigheid eigenlijk?

1. Cute is ook monsterlijk

Als je aan schattigheid denkt, denk je gauw aan het zoete, onschuldige, zoals het hondje in de headerfoto. Volgens May is schattigheid echter een spectrum. Aan de ene kant heb je het zoete, onschuldige: het hondje voor alle leeftijden. Aan de andere kant heb je de vreemdere kenmerken van ‘cute’: het ondefinieerbare, de ambiguïteit over het geslacht, of zelfs het bizarre, monsterlijke. Neem Hello Kitty. Dat figuurtje ziet er in eerste instantie lief uit, maar dan valt op dat het geen mond en geen vingers heeft. Kan Hello Kitty schreeuwen als het nodig is? Kan het eten? En als het al deze functies niet heeft, is Hello Kitty dan een onsterfelijke zombie, een die voor eeuwig naar kinderen zwaait? Volgens May zijn het juist dit soort ambivalenties, deze ondefinieerbare aspecten die ‘cute’ haar grote culturele wisselgeld geven. En ook haar economische wat dat betreft: Hello Kitty is op jaarbasis goed voor 50 miljard dollar winst. Overigens is het ondefinieerbare van cuteness de reden dat May ook president Trump als onderdeel van cute noemt: die man kan je ook niet echt vastpinnen.

2. De geschiedenis van cute reikt verder terug dan ik dacht

De huidige vorm waarin we de term ‘cute’ gebruiken ontstond niet door kattenfilmpjes en het internet, maar werd al vanaf halverwege de 19e eeuw breder gebruikt. De grote show- en marketingman (en oplichter) P.T. Barnum gebruikte de term voor babyshows die hij organiseerde. Op die shows toonden moeders hun schattige baby’s aan de tienduizenden bezoekers. De baby’s werden ook beoordeeld en gejureerd (de ‘beste’ en ‘schattigste’ won een prijs), wat in die tijd ook al controversieel was. Barnum zag het potentieel in het tonen van ‘schattige’ wezens. En toerde daarna met een show waarin hij het vierjarige jongetje Charles Stratton aan het publiek toonde, omdat Charles maar 50 centimeter lang was. Toen Barnum jaren later - Charles was inmiddels 24 jaar oud geworden - een huwelijk regelde tussen Stratton en een eveneens kleine vrouw, Lavinia Warren, was dat in heel Amerika groot nieuws. Zelfs president Lincoln stuurde het schattige echtpaar cadeaus, wat in ieder geval duidelijk maakt dat ‘cute’ ook destijds al goed was in aandacht trekken.

3. Schattigheid is met een bepaalde macht verbonden (en atoombommen spelen er een rol in)

Iets wat ‘cute’ is, wordt vaak als kwetsbaar gezien. Als je ooit de wat morbide gedachte hebt gehad dat je zo’n schattig dier iets zou willen aandoen is dat niet gek: schattigheid plaatst de toeschouwer in een vreemde machtspositie ten aanzien van datgene dat zich als cute aandient, schrijft May. Maar het gaat verder dan dat. In Japan, waar zoals je misschien weet ‘cute’ ‘kawaii’ heet, is schattigheid nog inniger met de nationale cultuur verbonden dan elders in de wereld. Behalve dat Pokémon en een kunstenaar als Takashi Murakami er vandaan komen, is het ook een land waarvan het leger anime-meisjes op tanks en gevechtshelikopters zet. May herleidt dit tot de atoombombardementen op Hiroshima en Nagasaki. De redenering is dat Japan zich na verslagen te zijn ‘cute’ opstelde, om te signaleren deels gevaarloos te zijn, hoewel die vorm van schattigheid het geweld dat eraan ten grondslag ligt nog steeds uitdrukt. En wat macht betreft, op een meer persoonlijke noot: de eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat ik ‘The Power of Cute’ deels wilde bespreken omdat ik ‘schattigheid’ wilde inzetten om gelezen te worden. “O ja, iets over dit boek, en dan allemaal beelden erbij van superschattige dingen, zodat de mensen klikken!”

4. Het feit dat we schattige dingen leuk vinden en ons ‘cute’ gedragen is een teken dat we in grimmige tijden leven…

In tijden van internet en drukte en mensen die zeggen dat we dingen moeten doen. En dingen die we vinden dat we zelf zouden moeten doen, is ironie niet echt meer het antwoord, maar complete ernst en oprechtheid de hele tijd is ook slopend. Cute gedrag is een van de mechanismen die May aanwijst als een min of meer zinnige reactie op wat er om ons heen gebeurt, omdat het buiten de tegenstelling ernstig - niet-ernstig stapt. Cute is namelijk iets wat niet per se onoprecht is, of een leugen, maar het heeft ook niet de ernst van oprechtheid. Het is ambiguer, minder aanwijsbaar. Als je het allemaal niet meer weet, kleed je dan aan als een poes en zet een selfie online. Schrijf artikelen over serieuze onderwerpen in de vorm van genummerde lijstjes op het internet. Het is een manier om met alles om te gaan. Alleen niet echt bijzonder effectief om een betere wereld te maken. Of toch wel?

5 … maar ook een teken dat we dromen van een betere wereld

Als activistische activiteit werkt cute niet per se, omdat het van cute-personages, neem bijvoorbeeld nogmaals Hello Kitty, volstrekt onduidelijk is wat ze willen, waar ze naar streven. Maar het is juist dat gebrek aan willen dat May als iets licht-radicaals ziet: door dat verlangen, het streven uit te schakelen, kan je je misschien een wereld voorstellen waarin niet alle relaties op macht zijn gebaseerd. En kan je je zo ook een wereld voorstellen waarin niet elke menselijke interactie uiteindelijk draait om het domineren van het gesprek, zoals dat in de beste vriendschappen het geval is.

The Power of Cute is niet het makkelijkste boek, en om ‘cute’ als cultureel concept beter te begrijpen kan je eigenlijk ook niet om Sianne Ngai’s ‘Our Aesthetic Categories - Zany, Cute, Interesting’ heen. Maar als je als ik een entry-level cute-bestudeerder bent, is het een prima boek om mee te beginnen.

The Power of Cute (Princeton Press) is nu verkrijgbaar in selecte boekhandels.