Terug naar Brandpunt+
Deze sprekende varkensogen willen met je praten over vlees eten
- Artikel
- 06 feb 2020
- 5 minuten leestijd
"Mensen die deze varkensogen zien, denken bijna altijd dat ze op weg zijn naar de slacht."
Kunstenaar Tineke Schuurmans bezocht een jaar lang een varkensboerderij in Deurne. Daar fotografeerde ze het hele boerenbedrijf, maar ook de ogen van 350 moedervarkens. Ik spreek haar over de beelden, omdat de omgang met varkens veel in het nieuws is. We vragen ons af: hoeveel impact kan een beeld hebben? Als je in de ogen van deze varkens kijkt is het bijna onmogelijk om niet iets te voelen. Ze zijn zo sprekend, zo vol leven, vol treurnis en andere schijnbaar intens gevoelde emoties.
“Mensen die mijn foto’s van die varkensogen zien denken eigenlijk allemaal dat het varkens zijn die op weg zijn naar de slacht”, zegt Tineke. “Mensen zien hun eigen idee bevestigd in die foto’s. Dat kan alle kanten op gaan. Sommige mensen vinden het heel zielig, anderen heel mooi, anderen zeggen: zie je wel.”
Het is daarom bijna bevreemdend dat zij als kunstenaar niet tegen de slacht van varkens is, niet tegen het houden van varkens voor vlees an sich is. “Laat vooropstaan dat ik net als iedereen tegen die afschuwelijke behandeling van varkens ben zoals je die de laatste tijd in de media ziet”, zegt ze. “Maar ik zie gewoonweg ook de andere kant van de medaille.”
De natuur heeft altijd een rol gespeeld in haar werk. Ze hield zich bezig met leven en dood en het gegeven dat we altijd doden om te leven. “Maar het liefst hebben we hier geen weet van”, zegt ze.
Ze besloot zelf boeren, jagers en slachters op te gaan zoeken om uit de eerste hand op te kunnen tekenen en te kunnen ervaren wat dat voor mensen zijn en hoe het kan dat zij doen wat ze doen. “Als vleeseter lag daar ook nog een heel basale vraag aan ten grondslag: als ik vlees eet moet ik ook willen weten waar het vandaan komt.”
Zo kwam ze uiteindelijk ook bij de boerderij van Henk Kuijpers en zijn vrouw Horry Gouvernante in Deurne, een dorp in de Peel, terecht. Voor het project Foodlab Peel, een initiatief van de Zuidelijke Land en Tuinbouw Organisatie en KunstLoc Brabant, werkten vijf koppels van boeren uit de Peel en kunstenaars een jaar lang samen aan creatieve concepten. Een belangrijk doel voor de boeren was om opnieuw in contact te komen met hun naaste omgeving en consumenten te laten ervaren waar hun voedsel vandaan komt.
“Het klikte meteen met Henk, ook doordat hij zei: ‘Als boer leer je hoe te leven en hoe te sterven’. Een jaar lang bezocht ik de boerderij die Henk met zijn vrouw Horry runt. Ik fotografeerde en filmde het hele werkproces daar op de boerderij, van voeren tot geboorte van de varkens en het laden van de varkens voor de slacht.”
Voor Tineke is de omgang van Henk met de varkens dan ook een belangrijke reden om het te willen hebben over de verschillende aspecten van vlees. “Henk vond dat hij en andere boeren een rentmeesterschap te vervullen hebben. Het streven van de boer is toch om die varkens zo goed en gezond mogelijk en met zo weinig mogelijk stress groot te brengen. Het vlees van hun varkens wordt verkocht via supermarkten in eigen regio. Dat is wat ik daar heb meegekregen. Het zijn vaak alleen de misstanden die naar buiten werden gebracht en waar mensen hun oordeel op baseren. Ook dat is een eenzijdig beeld.”
Tineke wil mensen niet vertellen of ze wel of geen vlees moeten eten, maar wil juist een gesprek op gang krijgen over wat varkensvlees eten betekent, wat er allemaal aan vooraf gaat. “Ik heb zelf een varken naar de slacht geleid. Je ziet een individu dat dan opeens vlees wordt. Dat je daarna nog van dat vlees kunt genieten ook is moeilijk uit te leggen, maar het is wel zo.”
“Ik blijf struikelen in mijn hoofd, omdat ik geen oplossing zie”, zegt ze. “Wij mensen eigenen onszelf een macht toe, een hiërarchie, die uiteindelijk niet houdbaar is. We plaatsen ons boven de natuur. Ik erger me dood aan allerlei tv reclames waarin de één nog goedkopere levensmiddelen aanbiedt dan de ander. Vaak ook vlees! Voedsel heeft geen intrinsieke waarde meer terwijl ons bestaan ervan afhangt. Er is binnen dit kader totaal geen bewustzijn ten opzichte van de herkomst en betekenis van ons voedsel, geen bewustzijn van wat het leven betekent. in korte tijd hebben we enorme technische en industriële ontwikkelingen doorgemaakt die we als vooruitgang ervaren, waar we nu de andere kant van de medaille zien. Klimaat, natuurverandering, leven gaat verloren, ook ons leven.”
“Het is misschien heel tegenstrijdig wat ik allemaal zeg”, verzucht ze. “Maar dit is wat ik hoop te communiceren: dat het moeilijk is om er een eenduidig oordeel in te hebben. Ik wil met mijn werk een spiegel voorhouden, maar hoop aan te zetten tot denken en dialoog. Met de serie ‘Oog in oog’ kijken we de varkens in de ogen en via de varkens naar onszelf.”
Henk Kuijpers is onlangs overleden, en met Horry is Tineke nu aan het werk aan een fotoserie en een film over hun boerderij, die inmiddels is overgenomen door de zoon van Henk. Het boek komt als alles volgens plan verloopt in april 2020 uit, samen met een boekje met de foto’s van de varkensogen. De film staat gepland voor eind dit jaar.
