De springplank van Zihni Özdil

In de rubriek Springplank vertellen bekende en minder bekende Nederlanders wie de bepalende personen in hun carrière of leven zijn geweest. Ditmaal: Zihni Özdil (1981), historicus, nerd, en Tweede Kamerlid voor GroenLinks.

Aan de muur, in de kamer van Zihni Özdil en GroenLinks-collega Lisa Westerveld hangen twee splinternieuwe posters van stokoude politieke campagnes. Hij grist een kartonnen koker uit de hoek en rolt nog een poster uit. "Kijk! Het is onze geschiedenis!"

Obelix viel in de toverdrank, Zihni in de geschiedenis. Hij vond haar als kleine jongen, middenin Lombardijen, in Rotterdam. "Een arm wijkje, maar de openbare bibliotheek stond om de hoek. Ik kon mezelf verliezen in verhalen over reizen, verre landen, en geschiedenis. Ik leerde er dromen. Dat de wereld groter was dan ik dacht."

Op de basisschool viel de kleine Zihni op, als nerd in de dop. Hij deed zijn best, las veel. "Als je klein bent is alles vanzelfsprekend. Maar nu weet ik: we waren heel arm en op school kwam het niet eens bij leerkrachten of bij ouders op dat hun kind wel eens naar het VWO zou kunnen gaan." Nou, wel bij vader Özdil: "Toen ik in groep acht begon, zei mijn vader: 'En nu ga je je best doen. Jij gaat het VWO halen!' Hij was heel streng, mijn vader. 'Ik moest vroeger in Turkije vijf kilometer door de sneeuw naar school lopen!', zei hij dan. 'Als je je best doet, Zihni, kun je vooruit komen.' Kijk, eigenlijk was onze wijk maar een shitwijk, met overal kleine flats en enkel glas, maar mijn vader zag een palet aan kansen. Daardoor voelde ik dat het belangrijk was dat ik niet zat te lapzwansen."

Zihni haalde het VWO met gemak, en sloot het af met een 10 voor, je raadt het niet, geschiedenis. "Toen ik aan mijn vader vertelde dat ik ermee verder wilde, gaf hij me voor het eerst in mijn leven verkeerd advies. ‘Je bent gek!’, zei hij." Zihni koos voor Rechten ("zo droog, zo droog!"), een jaartje, en Geneeskunde ("nog suffer!"), nog niet eens een paar maanden.

Schade en schande zijn een mooie springplank. Of nog beter, trial and error

Toen viel het kwartje. "Fuck it." Je hebt altijd iemand nodig die je op kansen wijst, maar niet elke kans is er een die je hoeft te grijpen. "Ik dacht: en nu ga ik doen wat ik leuk vind, en ik zie wel waar het schip strandt." Zijn vader was de aanloop, die beslissing was de springplank: "Die realisatie heeft me uiteindelijk hier gebracht. Schade en schande zijn een mooie springplank. Of nog beter, trial and error."

Als student literatuurwetenschappen in Turkije hoopte Zihni’s vader zijn brood te kunnen verdienen als schrijver en dichter. Het liep anders, hij liet zijn dromen achter in Turkije en verruilde ze in Nederland voor een bescheidener streven. "Doodsbang dat ik dezelfde fouten zou maken." Zihni’s ouders wonen inmiddels weer in Turkije, waar zijn vader de hele dag debatten in de Tweede Kamer volgt op televisie. “'Zihni, via jou kon ik mijn dromen toch waarmaken,' zei hij. Dat raakt me. Het was niet hoe hij het had in gedachten had, maar hij is zo, zo trots."

Ik bedank de politicus voor het gesprek. Zihni slaat met z’n hand op tafel. "Ik wilde het eigenlijk hebben over Paul Scheffer! Dat is een springplank!" Toen Zihni’s boek Nederland mijn Vaderland (2015) uitkwam, leek het de uitgever leuk om Scheffer uit te nodigen voor de boekpresentatie. De publicist werd in datzelfde boek hard aangepakt, en in de hoek van de PVV geparkeerd. "Ja, ik ging best ver met mijn kritiek op Scheffer. Kijk, ik ben het voor een deel eens met wat hij beschreef in zijn eigen boek Het multiculturele drama (2000), maar ik blijf erbij: hoe achterlijk je je ook gedraagt: als je Nederlander bent, dan ben je dat." Tegen de verwachtingen in ging Scheffer in op de uitnodiging, en wilde hij zelfs van te voren met Zihni uit eten. "Hij zei: 'Zihni, wat ik zo aan je waardeer; jij begrijpt het on-Nederlandse idee dat je het keihard oneens kunt zijn met iemand, dat je keihard met elkaar kunt debatteren, maar dat dit niet betekent dat je niet samen een biertje kunt drinken. Het is me een eer om jouw boek straks in ontvangst te nemen.’ Ja, dat was echt een veer in mijn reet."

Nu zijn ze vrienden, Scheffer en Özdil. En het was de ene vriend, die de ander de politiek in hielp: "Ik vroeg Scheffer om raad toen ik overwoog de politiek in te gaan. 'Ik zou je aanraden het niet te doen', zei Scheffer. 'Ik zie jou als een soort Hemingway: je moet achterover gaan zitten en schrijven, de boel beschouwen, leren begrijpen, en wijn drinken. Maar! Toch moet je de politiek in: want in jou zit wel die inherente ambitie om politiek actief te worden.'" Dat was het laatste zetje. "Iemand die ik in mijn boek zowat heb uitgescholden, bleek mijn springplank."

Het doet Zihni denken aan een adagium van Evelyn Bryce, die het werk van Voltaire als volgt samenvat: ik ben het niet eens met wat je zegt, maar ik zal jouw recht om het te zeggen tot de dood toe verdedigen. Hij denkt nog wel eens aan Scheffer, als het knettert tijdens het debat in de Kamer. "Thanks voor je zetje, Paul. We moeten weer eens een wijntje gaan drinken."

• Deel

Hannah Vischer

Roos van Tongerloo