De teek gaat voor deze kunstenaar over meer dan alleen de ziekte van Lyme

Onlangs werd een nieuwe sculptuur gepresenteerd in het Van Abbemuseum in Eindhoven: het was een meer dan levensgrote teek, die je mag aanraken, waar je zelfs op mag zitten. De kunstenares, de in Amsterdam wonende Zweedse Josefin Arnell, heeft het werk kunnen maken omdat ze de Theodora Niemeijer Prijs 2018 had gewonnen, een stimuleringsprijs voor vrouwelijke beeldend kunstenaars. 

Voor mij is de teek de oergriezel: het ding dat stil in de bosjes en in het gras ligt te wachten, klaar om toe te slaan, om jou een slechte tijd te bezorgen. Een eeuwige dreiging die elk natuurschoon, elk bosje, elk grasveld een sinister randje geeft. Ik ben nog nooit gebeten door een teek, maar dit lijkt me wel een van de verschrikkelijkste dingen die er kunnen gebeuren. Het bijt zich vast en graaft de kop in onder je huid. De gruwel! De verschrikkelijke, onmenselijke gruwel! Los van dat het dier mij de particuliere fobische kriebels geeft is er natuurlijk veel meer mis met de teek: het verspreidt de ziekte van Lyme en andere infecties. In zeldzame gevallen kan je hersenontsteking oplopen, als gevolg van het door sommige teken verspreidde ‘tickborne-encephalitisvirus’ (TBEV). 

Waarom koos Josefin ervoor dit monster uit te vergroten? Wat wilde ze hiermee zeggen? En wat voor metafoor is de teek voor de tijd waarin we leven?

“Ik vind veel dingen interessant aan de teek, maar ik heb geen enkele liefde voor het beest. Het is een lelijk beest, er zijn veel te veel verschillende soorten van en het zijn gewoonweg parasieten. Mijn fascinatie voor teken stamt van vorig jaar, toen ik te maken kreeg met gezondheidsproblemen: pijn, vermoeidheid, infecties. Ik was jaren terug in Zweden gebeten door een teek. Toen ik die klachten kreeg freakte uit en ging alles opzoeken over de bacteriën die teken verspreiden, over de ziekte van Lyme, over andere ziektes die worden verspreid. Ik denk dat ik lijd aan chronische Lyme. Binnen de medische wereld is er verdeeldheid over dat ziektebeeld: omdat het zo moeilijk kan worden vastgesteld, is onenigheid over de vraag of de ziekte überhaupt bestaat. Ik geloof daar zelf overigens wel in, maar sommige medische professionals zien het anders."

"Er zit een uitgesproken politieke component aan de ziekte: jezelf laten testen op chronische Lyme is ontzettend duur en het wordt vaak niet vergoed. Het is een ziekte die daarmee gaat over klasse en privileges. In ieder geval is er geen regulier geneesmiddel voor de ziekte. Om van deze klachten af te komen eigenlijk een soort perfecte lifestyle aanhangen: je moet genoeg slapen, gezond - en daarmee duur - eten, de winter doorbrengen op andere plekken, zodat je gewrichten kunnen herstellen. Wie kan dat betalen?"

"Mijn gezondheidsklachten speelden op in de periode dat ik een voorstel indiende voor de Theodora Niemeijer Prijs. Zo ontstond het idee om een gigantische teek te maken. In mijn werk speel ik met een combinatie van gegronde research en fictie. In de fictie die ik bij de teek bedacht zijn teken een soort gemuteerde monsters, die in de nabije toekomst door Moeder Aarde zijn losgelaten op de mensheid, om ze te straffen voor hun roekeloosheid. De mensheid is in mijn fictie een ras van obstinate tieners, vervelende jongeren die het allemaal niks uitmaakt."

"Ergens staat dit horrorscenario niet zo gek ver van ons af. Het is voor mij een reflectie op klimaatopwarming. Iedereen weet dat er iets moet gebeuren, dat we iets moeten doen, maar we blijven die ongeïnteresseerde tieners die doen wat ze willen. De horrorteek die in mijn werk centraal staat is een soort straffend figuur, de belichaming van onze zelfdestructie." 

"Om me voor te bereiden op het maken van dit werk las ik heel veel over teken. Ik leerde over de tekenepidimie die meer en meer plekken teistert. Dit heeft te maken met het opwarmen van de aarde: steeds meer teken overleven de winter, en doordat het op steeds noordelijkere plekken op aarde warmer wordt trekt de teek daarheen. De teek zelf staat overigens ook niet stil: ik las dat er soorten aan het ontstaan zijn die niet rustig afwachten tot ze er een keer toevallig een prooi langsloopt, maar die eerder als spinnen te werk gaan: ze rennen en jagen. Dat vind ik zo griezelig." 

"De teek is een bijtend, zuigend dier. Het is een dier dat drijft op geweld, als een vampier. Vette, walgelijke beesten die zich volzuigen tot de laatste druppel en dan doorgaan naar het volgende slachtoffer. Zoveel pakken als je kunt. Dus ja, dat is een goede metafoor voor het kapitalisme, haha." 

"Tijdens het maken van deze teek heb ik ook beseft dat een groot deel van mijn werk gaat over verslaving. Eerder maakte ik een documentaire over mijn moeder die alcoholist is. Ik maakte het samen met mijn moeder en werk nog altijd met haar. Wat de teek en Lyme met het verhaal van mijn moeder verbindt is denk ik dat het allebei op een bepaalde manier onzichtbare ziektes zijn. Drugsverslaving, alcoholisme, de schaamte die erbij horen, de relatie tussen moeder en dochter, het stigma waardoor het allemaal onbesproken blijft. Net als bij alcoholisme krijg je bij chronische Lyme zelden de hulp die nodig is. Moeder natuur zendt de teek naar de mensheid om ze levend op te eten, om zich te voeden met hun vlees, allemaal omdat de moeder zelf ook lijdt." 

"Klimaatverandering zelf zie ik eigenlijk ook als een vorm van verslaving: mensen blijven maar dingen doen die ongezond voor ze zijn. De teek gaat ook over onze gefaalde aspiraties om samen te leven op deze planeet."

De foto van Josefin Arnell is gemaakt door Peter Cox. The Tick is nog tot 8 september 2019 te zien in het Van Abbemuseum.