’Wat als ik weer een burn-out krijg?’: Lisa vreest voor het tekort van haar ADHD-medicatie

Het groeiende tekort aan ADHD-medicatie dreigt de mentale stabiliteit van Lisa te verstoren. Waar komt dat tekort eigenlijk vandaan? En wat als Lisa op een dag écht met lege handen terugkeert van de apotheek? “Een stukje ontrafeling is niet te voorkomen.”

‘Uw bestelde medicijnen zijn helaas voorlopig niet leverbaar.’ Lichte paniek bekruipt me als ik de geautomatiseerde sms van mijn apotheek lees. Zonder mijn ADHD-medicatie vrees ik voor ontrafeling: ongeopende post, niet betaalde rekeningen, aanmaningen, gemiste afspraken, vergeten pincodes en verloren sleutels.

Voor degenen die niet weten wat het hebben van ADHD betekent, volgt hier een kleine spoedcursus:ADHD is een afkorting voor Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Heb je ADHD, dan heb je een tekort aan de neurotransmitters dopamine of noradrenaline en kunnen je hersencellen niet goed met elkaar communiceren. Daardoor is je brein minder goed in staat tot het uitvoeren van ‘executieve functies’, zoals concentratie, emotieregulatie en tijdsmanagement. Medicatie zoals ritalin vult de tekorten van dopamine en noradrenaline aan, waardoor je concentratie en innerlijke rust kunnen toenemen. 

Die positieve effecten merkte ik ook toen ik zes jaar geleden voor het eerst medicatie voorgeschreven kreeg. Hoewel ik vóór die tijd een ogenschijnlijk stabiel leven had, met een hbo-diploma op zak en een redelijk succesvolle carrière als zzp’er, rommelde het achter gesloten deuren. Ik was constant bezig met het blussen van brandjes en kreeg vooral last van de schaamte omdat het mij schijnbaar niet lukte om alledaagse zaken voor elkaar te krijgen.

Het leidde tot de hardnekkige overtuiging dat ik niet goed genoeg was en uiteindelijk tot een zware burn-out. Het bewijs van mijn gebrek aan discipline, wilskracht en luiheid leek overweldigend. Gelukkig bracht mijn ADHD-diagnose daar in 2018 verandering in: mede dankzij medicatie wist ik mijn dagelijkse taken makkelijker te volbrengen en kreeg ik veel meer voor elkaar. Zo kreeg ik ook het zelfvertrouwen weer terug dat ik langzaam maar zeker was verloren.

Geluk
Die stabiliteit dreigt nu verstoord te raken. Sinds eind vorig jaar ontvang ik regelmatig een alarmistisch bericht over leveringsproblemen van mijn apotheek, en ik ben niet de enige. Apothekersorganisatie KNMP Farmanco kreeg vorig jaar 2.292 meldingen over een tekort aan medicijnen. In 2022 waren dat er nog 1.514. In een interview met Nu.nl noemt KNMP-voorzitter Aris Prins ADHD-medicatie als een van de middelen waarvan de tekorten het grootst zijn.

Sinds mijn diagnose slik ik bijna dagelijks dexamfetamine. Omdat de tekorten in eerste instantie vooral bij het kortwerkende methylfenidaat (beter bekend onder de merknaam Ritalin) speelden, leek dit een veilige keuze. Maar sinds kort bevindt dexamfetamine zich dus ook in de gevarenzone. Tot nu toe lukt het steeds om mijn medicatie alsnog op te halen, zij het een week of twee later, maar wat als ik dat ‘geluk’ niet meer heb? En hoe kan het eigenlijk dat de tekorten almaar oplopen?

Mijn angst om met lege handen terug te keren van een bezoek aan de apotheek is geen irreële angst, blijkt als ik contact opneem met KNMP-vice-voorzitter Nicole Hunfeld. “Uit de laatste cijfers is het voor ons helaas al duidelijk dat de tekorten voorlopig blijven toenemen.”

"Per medicijn vergoeden verzekeraars vaak maar één variant"

Gesloten medicijnfabriek
Hunfeld vertelt dat de geneesmiddelentekorten in Nederland gevolg zijn van een falend systeem. “Als farmaceut ben je bijvoorbeeld afhankelijk van de vier grote zorgverzekeraars: Achmea, CZ, VGZ en Menzis. Per medicijn vergoeden deze verzekeraars vaak maar één variant, meestal de goedkoopste. Nemen zij jouw variant niet af, dan is productie van het medicijn moeilijk of niet rendabel, waardoor fabrikanten soms stoppen met produceren.”

Het maakt de sector kwetsbaar. In januari 2023 sloot de laatste medicijnfabriek in Nederland, het Leidse InnoGenerics, wegens faillissement. Nederlandse apotheken zijn daarom steeds meer afhankelijk van levering uit het buitenland. Een groot deel van de productie vindt op dit moment plaats in andere Europese landen en India. En de grondstoffen voor veel geneesmiddelen komen uit China.

“Daar komt nog eens bij dat een groot deel van de grondstoffen en medicijnen wordt geproduceerd door een klein aantal fabrikanten”, vervolgt Hunfeld. “Als daar iets misgaat, heeft dat dus grote gevolgen voor de medicijnvoorraden in Nederland.” Een voorbeeld: in juni 2023 ontstaan er productieproblemen bij Intas Pharmaceuticals, een grote geneesmiddelenfabrikant in India, omdat het bedrijf niet zou voldoen aan de Europese kwaliteitsrichtlijnen. Dat zette meteen de beschikbaarheid in Europa onder druk.

Illegale doorverkoop
En dan is er nog een probleem: ADHD-medicatie staat op lijst I van de Opiumwet, een lijst met chemische stoffen waar ook harddrugs zoals cocaïne opstaan. Daardoor gelden strenge regels voor de productie en het vervoer, vertelt Hunfeld. “Het is niet mogelijk om zomaar een potje pillen van A naar B te krijgen en een apotheker kan bij spoed dus ook niet even bij een collega-apotheek aankloppen.”

In de nieuwe docuserie Moordpillen van NPO3 wordt nog een laatste mogelijke reden gegeven voor de medicijntekorten. Sommige mensen met een ADHD-diagnose verkopen (een deel van) hun medicatie illegaal door aan personen zonder diagnose. Dexamfetamine is vooral populair onder studenten en uitgaanders vanwege de verhoogde energie en concentratie die het kan geven. Volgens het Trimbos Instituut gebruikte in 2021 vier procent van de hbo- en universitair studenten de medicatie zonder doktersrecept. Toch lijkt het Hunfeld onwaarschijnlijk dat die illegale doorverkoop invloed heeft op de tekorten: “De keten is streng gereguleerd met allerlei controlestappen vanaf de fabrikant tot aan de gebruiker. Het zal dus slechts om een relatief klein deel gaan wat mensen die zelf gebruiken doorverkopen.”

Thuis heb ik een klein voorraadje liggen: niet voor de verkoop, maar om zo'n twintig dagen vooruit te kunnen

Het KNMP en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport zeggen druk bezig te zijn met het vinden van oplossingen voor de tekorten. Zo stelde de Werkgroep Geneesmiddelentekorten in 2017 al 27 maatregelen voor om de medicijntekorten te verkleinen, waaronder de oprichting van het Meldpunt Geneesmiddelentekorten. Maar, zo valt te lezen in een rapport van het RIVM uit 2019, die maatregelen leiden vooral tot het inperken van de gevolgen - niet tot het voorkomen van de tekorten. “Daarom is het sinds 1 januari 2023 verplicht voor fabrikanten om een ‘ijzeren’ voorraad te hebben liggen”, zegt Hundfeld. “Dat is een gegarandeerde minimale beschikbaarheid van een bepaald medicijn.”

Toch is het niet waarschijnlijk dat hiermee de tekorten binnenkort al worden opgelost. “Daarom is het voor gebruikers van deze medicijnen van belang dat je een herhaalrecept in ieder geval inlevert voordat je medicatie opraakt. Zo heeft een apotheek de tijd om een eventueel tekort aan te vullen”, raadt Hunfeld aan.

Ontrafeling accepteren
Om niet weer in paniek te schieten bij de apotheek, heb ik die tip al ter harte genomen: een week voor het einde van mijn voorraad gaat er een alarm af op mijn telefoon. Ook ben ik in overleg met mijn huisarts overgestapt op de langwerkende variant van dexamfetamine. Dat medicijn is iets duurder, maar heeft op dit moment de minste leveringsproblemen. En mocht het noodscenario werkelijkheid worden, dan heb ik thuis een klein voorraadje liggen: niet voor de verkoop, maar om zo’n twintig dagen vooruit te kunnen.

En als ik het dan nóg zonder medicatie moet doen? Dan zal ik moeten vertrouwen op de andere handvatten die ik in het leven heb geroepen: een app die mijn taken bijhoudt, een accountant voor mijn financiën, briefjes met reminders op de koelkast. Een beetje ontrafeling zal desondanks niet te voorkomen zijn, maar daarvan weet ik inmiddels: het is geen falen, het is wie ik ben. Juist als ik dat accepteer, zal ik een tweede burn-out kunnen voorkomen.

Beeld in header: Sydney Sims via Unsplash

• Deel