Terug naar Brandpunt+
Stop in vredesnaam met het door elkaar gebruiken van deze termen
Nee, schizofrenie en gespleten persoonlijkheid betekenen niet hetzelfde. Obsessies en dwanghandelingen trouwens ook niet. Gelukkig is er nu dit lijstje, waardoor je je nooit meer hoeft te vergissen.
In een aflevering van VPRO’s De Snijtafel ontleden de makers de documentaire Wit is ook een kleur. Ze stellen dat maker Sunny Bergman mensen aanspreekt op hun etniciteit, en niet op hun 'ras'. Dat is inderdaad fout. Ware het niet dat Bergman met het door elkaar gebruiken van de twee termen een punt probeert te maken: niet-witte mensen worden ook vaak geschaard onder bijvoorbeeld een ‘zwarte’ of ‘Aziatische’ etniciteit. Even los van snijtafels en documentaires, wat ís het verschil tussen deze termen eigenlijk precies? De meeste mensen weten het niet - en waarom zouden ze ook?
Gelukkig is er hulp vanuit (on)verwachte hoek: een groep gefrustreerde wetenschappers kreeg genoeg van hoe vaak mensen bepaalde termen door elkaar halen. Ze stelden daarom een lijst samen van de vijftig Engelse woorden die het vaakst met elkaar worden verward, in zowel wetenschappelijke papers als populaire cultuur. Geen zin om die hele lijst door te nemen? Geen zorgen - speciaal voor jou deze korte selectie:
In de lijst staan minder verrassende termen als schizofrenie tegenover meervoudige-persoonlijkheidsstoornis, tegenwoordig meestal dissociatieve identiteitstoornis (DID) genoemd. De verwarring komt voornamelijk door Hollywood, dat graag romantiseert en schizofrene karakters al decennia laat rondlopen met gespleten persoonlijkheden – zoals in bijvoorbeeld Fight Club. Voor de duidelijkheid: schizofrene mensen hebben hallucinaties en horen mogelijk stemmen in hun hoofd (zoals in A Beautiful Mind en de serie Legion), mensen met DID (zoals in Split) hebben last van meerdere persoonlijkheden, compleet met eigen stem, karaktereigenschappen en maniertjes.
Nog zo eentje: sekse of geslacht versus gender. Volgens de lijst gebruik je geslacht voor biologische verschillen, terwijl gender wordt gebruikt voor sociale en culturele verschillen. Iemand kan dus biologisch gezien een meisje zijn (geslacht), maar dat betekent nog niet dat ze in roze jurkjes over de boulevard flaneert. Dat roze namelijk typisch iets voor meisjes is, is cultureel bepaald (gender). En culturen verschillen vaak nogal per land. De kleur blauw wordt in China bijvoorbeeld als vrouwelijk gezien.
De Engelse term anxiety wordt vaak vertaald als angst. Maar anxiety slaat volgens de lijst op een negatieve emotie veroorzaakt door een te voorkomen dreiging, terwijl angst wordt ingegeven door een werkelijk en reëel gevaar. Bang zijn dat het gas nog aanstaat terwijl je op vakantie gaat, is dus een vorm van anxiety. Bang zijn omdat het fornuis dat voor je staat in de hens vliegt omdat je daadwerkelijk het gas nog aan hebt laten staan, is een vorm van angst. Anxiety kan blijven nasmeulen, zelfs als het gevaar al is afgewend, terwijl angst op zo’n moment eigenlijk meteen verdwijnt.
Wat is erger: een bevooroordeelde baas of een discriminerende baas? De eerste zal op een negatieve manier over iemand oordelen, gebaseerd op een categorie waartoe de beoordeelde behoort, terwijl de laatste ook naar die gedachten handelt – door je uit te schelden bijvoorbeeld, omdat je roze of blauwe kleding draagt, of slecht(er) te behandelen dan je collega’s. Met andere woorden: bevooroordeeld zijn we vast allemaal ergens, discrimineren doen we hopelijk allemaal niet.
Goed, dwang en obsessief gedrag dan, die zijn toch zeker hetzelfde? Welnee. Obsessies zijn “terugkerende en hardnekkige gedachten, behoeften of beelden die worden ervaren als indringend of ongewild”, terwijl dwanghandelingen “terugkerende manieren of mentale acties zijn, die een individu voor zijn of haar gevoel gedwongen uitvoert – soms als reactie op een obsessie of door regels die gevolgd moeten worden”. Neem het verschil tussen continu aan het eten van twaalf hamburgers denken (obsessie), en steeds één hamburger per uur eten om deze obsessie het hoofd te bieden (dwangmatigheid).
En ras en etniciteit dan? Volgens de lijst slaat 'ras' op de indeling in klassen gedefinieerd door verschillen als een witte, bruine of zwarte huidskleur. Etniciteit is een wat breder concept, zoals Duits of Vietnamees, en slaat niet alleen op ras, maar ook op sociaal-culturele variabelen, zoals het land van origine, culturele gebruiken en bijvoorbeeld taal. Sunny Bergmans punt is dan ook: vaak wordt een cultureel gebruik gezien als iets van een ras, als iets ‘zwarts’. Door dat ook te doen bij andere witte mensen, wil ze met haar wijsvinger in de zere plek te porren. Is dat ook weer duidelijk.
En jullie, waarde lezers - welke termen verwarren jullie doorgaans met elkaar?
De hele lijst vind je hierrr.
