We moeten stoppen met slachtoffers van huiselijk geweld de schuld te geven

“Mensen hebben soms het idee dat het geweld hun eigen schuld is, of ze weten niet waar ze terecht kunnen voor hulp.” Wij geven samen met onderzoeker Nicole van Gelder tips voor mensen die willen helpen.

Nicole van Gelder promoveert aan het Radboud UMC op het thema partnergeweld. Ze doet onderzoek naar vrouwelijke slachtoffers van (ex-)partnergeweld en hoe de online interventie SAFE (www.safewomen.nl) hen mogelijk kan helpen. Komende 27 november 2020 geeft ze een lezing op het Atria-congres over victim blaming, een congres dat wordt gehouden in het kader van de 16-daagse campagne van de Verenigde Naties over geweld tegen vrouwen. Nicole licht in haar lezing onder meer toe hoe dit ‘victim blaming’ bij partnergeweld werkt. We spraken haar over wat partnergeweld precies is, hoe victim blaming in die context werkt en meer.

Wat is partnergeweld precies? 

“Dat zijn alle vormen van geweld tussen huidige partners en ex-partners. Mensen zijn vaak het bekendst met fysiek en seksueel geweld, maar mijn onderzoek richt zich ook op psychisch en economisch geweld. Bij psychisch geweld kan je denken aan zaken als bedreiging, vernedering, manipulatie. Mensen die dingen zeggen als ‘Als je bij me weggaat doe ik mezelf wat aan.’ Controlerend gedrag en extreme jaloezie vallen daaronder.”

Wat zijn andere vormen van controlerend gedrag?

“Dat kan op allerlei vlakken spelen. Een partner die bepaalt met wie je wel en niet omgaat, een partner die je telefoon laat tracken, partners die eisen dat ze je apps willen lezen.”

En dat economisch geweld dat je noemde? 

“Dat is eigenlijk de minst bekende variant. Het wordt vaak geschaard onder psychisch geweld, maar is een op zichzelf staande vorm van geweld, waarbij je kan denken aan dat je niet mag werken of studeren van je partner, of dat je juist heel veel moet werken en je loon moet inleveren bij je partner. Sommige mensen mogen bijvoorbeeld geen eigen bankpas hebben, of gezamenlijke bezittingen en geld worden voor hen achtergehouden.”

Wat voor rol speelt de verhouding tussen mannen en vrouwen daarin?

“Genderinvloeden spelen zeker een rol bij partnergeweld. Traditionele en stereotype rolpatronen kunnen daarbij van invloed zijn. Bij vrouwen kan het bijvoorbeeld voorkomen dat ze niet meer mogen werken of studeren van hun partner als ze eenmaal getrouwd zijn, of dat hun mening niet serieus wordt genomen bij belangrijke beslissingen die beide partners raken. Op mannen kan de druk worden gelegd dat ze geld moeten verdienen om de partner en het gezin te onderhouden, omdat dat de traditionele verwachting is. Als ze dat dan niet lukt, worden ze soms onder zware psychische druk gezet. Het is een stereotype, maar deze gevallen zien we soms in de praktijk. Overigens hebben we het nu over heterostellen, maar bij niet-heterostellen komen deze zaken ook voor. Het beïnvloedt ook onze kijk op slachtoffers en geweld, bijvoorbeeld dat men vaak vergeet dat mannen ook slachtoffer kunnen zijn van partnergeweld en dat vrouwen ook geweld kunne plegen. Of dat men het idee heeft dat partnergeweld bij lesbische of homoseksuele koppels bijvoorbeeld minder ernstig zou zijn.”

Het Atria-congres waarop je spreekt gaat over victim blaming. Hoe moeten we victim blaming zien in de context van partnergeweld?

“Wat mensen heel vaak te horen krijgen is: ‘Waarom ga je niet gewoon bij diegene weg?’ Maar er zijn ontzettend veel obstakels die anderen niet direct zien. Het is een gevoelig onderwerp, er zit een taboe op, slachtoffers schamen zich voor wat er gebeurt. Ook de angst van, wat nou als de situatie juist erger wordt als je hulp probeert te zoeken. Hoe ziet de situatie eruit als er instanties bij komen te kijken?”

Zijn er nog andere voorbeelden?

“Mensen maken zich ook zorgen om wat er met de kinderen gebeurt, of hoe ze het financieel zouden redden. Soms hebben mensen ook niet door wat voor situatie ze eigenlijk zitten, soms zien ze niet meer in dat wat er gebeurt niet oké is. Mensen hebben soms zelfs het idee dat het hun eigen schuld is, of ze weten niet waar ze terecht kunnen voor hulp. Ook het idee van ‘Waar er twee vechten, hebben er twee schuld’ , maar dat is lang niet altijd zo en kan ervoor zorgen dat het slachtoffer op onrechtvaardige wijze een deel van de schuld krijgt van het partnergeweld. En dan zie je soms ook nog eens dat geweldslachtoffers in zo’n situatie zich een beetje moeten bewijzen. Ze moeten voor de omgeving aantonen dat ze wel genoeg hebben gedaan om uit hun situatie te komen voor ze serieus worden genomen en gesteund worden.” 

Zit hier een verschil in voor mannen en vrouwen of mensen die zich anders identificeren?

“Mannen die slachtoffer zijn worden vaker niet serieus genomen, al helemaal als ze in een heterorelatie zitten en slachtoffer zijn van een vrouw. Mensen in non-hetero-relaties worden al helemaal snel niet serieus genomen. Vrouw-vrouw-relaties, daarvan denkt men: ‘catfight’. Bij man-man-relaties krijg je ook stereotype reacties, van: ‘Dan moet je maar geen kerels bij elkaar zetten, dat wordt altijd knokken.’ Ook het idee dat het bij niet-hetero-relaties ‘minder erg’ is en dat die mensen eerder uit een relatie zouden kunnen stappen omdat men denkt dat zij minder financieel afhankelijk zijn en er vast geen kinderen in het spel zijn, zien we terug vanuit onderzoeken."

In april publiceerde je nog een wetenschappelijk artikel over de vraag of lockdowns voor meer partnergeweld zorgen. Is er inderdaad meer geweld doordat mensen binnenzitten?

“In heel veel andere landen zien we een flinke stijging in kindermishandeling en huiselijk geweld, in landen als Italië, Spanje, China zijn de cijfers flink gestegen, in Duitsland ook, maar in Nederland nog niet. Althans: de politie en Veilig Thuis, het meldpunt voor huiselijk geweld en kindermishandeling, geven aan nog geen stijging te zien. Dit betekent niet dat het er niet is, het kan zijn dat dit door andere oorzaken nog niet bij hen binnenkomt. Een aantal organisaties zien wel signalen van een stijging van kindermishandeling. Van een paar professionals die met slachtoffers van huiselijk geweld werken hebben we gehoord dat zij geen toename gezien in het aantal meldingen, maar wel in de ernst van het geweld.  Maar voor het gehele plaatje geldt: we weten het gewoon niet zeker en doen er onderzoek naar.” 

Wat kunnen mensen die slachtoffer zijn van huiselijk geweld en die dit lezen doen, wat voor advies heb je voor deze mensen?

“Als je hulp zoekt, neem dan iemand in vertrouwen, zodat je er niet helemaal alleen voor staat. Het is ook goed om te bedenken wat voor jou de beste uitkomst zou zijn als je hulp in zou schakelen. Soms willen mensen bijvoorbeeld dat het geweld ophoudt, maar niet per se dat de relatie stopt. Mensen willen niet altijd alleen maar weg uit huis of aangifte doen; soms willen ze starten met een gesprek met een ervaringsdeskundige, bijvoorbeeld. Er zijn verder verschillende organisaties in het hele land die hulp bieden bij huiselijk geweld. Met Veilig Thuis kan je bijvoorbeeld gewoon chatten, dat kan een prettig alternatief zijn voor bellen. Ook Fier is een organisatie waar je kan chatten. Het is in ieder geval belangrijk om ook professionele hulp te zoeken. Dat kan in het begin spannend zijn, maar het is echt goed om te doen. De huisarts kan soms ook al een hele goede eerste stap zijn, als je je prettig voelt bij die persoon. Uiteraard kunnen vrouwen ook terecht op www.safewomen.nl.” 

Wat kan je als buitenstaander doen om victim blaming te voorkomen en te helpen?

“Het gaat deels om een mentaliteitsverandering. Uit het onderzoek ‘Welk geweld telt?’en recent onderzoek door Act4Respect blijkt dat een deel van de Nederlanders, waaronder jongeren, partnergeweld in sommige situaties toch wel acceptabel vindt. Denk aan een voorbeeld dat bijvoorbeeld 12 procent van de ondervraagde mannen fysiek geweld tegen een vriendin acceptabel zou vinden als die was vreemdgegaan. Denk aan slaan om respect af te dwingen. Denk aan toch seks hebben, al wil je partner het niet. Dit soort zaken moet niet acceptabel zijn, en daarvoor helpt het denk ik als we het er met z’n allen vaker over hebben en ook jongeren al leren wat wel en niet oké is in een relatie, hoe je je grenzen aangeeft en de grenzen van de ander respecteert.” 

“Wat betreft victim blaming is het goed om zelf meer te leren over hoe moeilijk het soms is om weg te gaan uit situaties waarin mensen partnergeweld ervaren. Mensen zitten met gevoelens van onveiligheid, schaamte, schuld en angst en maken zich druk om de kinderen, de woning, de financiën, en nog zoveel meer. Maar als we er met z’n allen meer over kunnen praten, dan helpt dat al.”

Nicole van Gelder spreekt 27 november 2020 op het Atria-congres over victim blaming, een congres dat wordt gehouden in het kader van de 16-daagse campagne van de Verenigde Naties over geweld tegen vrouwen. Online toegang is gratis.

• Deel