Ja, hengelaars: vissen voelen pijn als je ze vangt

Lekker naar buiten, je blik op het kabbelende water, even de boel de boel: hengelen brengt rust in je kop en is ongekend populair. Maar hoe zit het met onze vinnige vrienden?

“Beet!” roept Nederlands’ best bekeken vlogger Enzo Knol terwijl hij de lijn van zijn hengel strak houdt in zijn 2814e YouTube-video. “Altijd weer een lekker moment.” Zijn vis- en vlogbuddy Daniel Weyers moedigt hem aan: “Lekker maat! Een dikke vette platjoekel!” Enzo heeft een brasem gevangen.

Sportvissen is hot, zo weten we al een tijdje. Maar tijdens de coronapandemie is de hobby een ware hype geworden: sinds 2020 sloten meer dan 100 duizend Nederlanders zich aan bij een hengelsportvereniging. De nieuwe aanwas bestaat vooral uit jongeren, voor wie het een van de weinige activiteiten is die ze ook tijdens lockdowns legaal kunnen ondernemen. Daarmee komt het totaal aantal hengelaars uit op 1,7 miljoen en telt ons land officieel meer vissers dan voetballers.

Lekker naar buiten, je blik op het kabbelende water, even de boel de boel: hengelen brengt rust in je kop, zullen de meeste vissers beamen. Maar hoe zit dat met onze vinnige vrienden? Hoe leuk is het voor hén om aan een haak het land op te worden getrokken, als een trofee in mensenhanden te mogen poseren om vervolgens – als het meezit – weer terug in het water te verdwijnen?

Lange tijd was de heersende gedachte dat we ons daar vooral geen zorgen over hoeven te maken, want vissen zouden niets voelen. Althans, niet zoiets menselijks als ‘pijn’. Maar daar komt de wetenschap nu op terug. Uit steeds meer onderzoek blijkt namelijk dat vissen wel degelijk een vorm van pijn kunnen ervaren. 

Of dat betekent dat je je hengel nu in tweeën moet breken, besprak ik met dr. Hans van de Vis. Hij is als onderzoeker verbonden aan het instituut Wageningen Livestock Research en is gespecialiseerd in het welzijn van de schubbige schepsels.

"Een vis hoeft geen mensachtig brein te hebben om pijn of andere gevoelens te ervaren.”

Overbelaste regenboogforellen

“We hebben ons als mensen, ook in de wetenschap, heel lang niet kunnen voorstellen dat vissen ook gevoelens hebben”, zegt Van de Vis. “In onze beleving staan ze heel ver van ons af. Ze leven niet op land maar in het water, en als het niet goed met ze gaat dan zie we dat vaak pas als ze op hun zij aan de oppervlakte drijven. Dat is heel ander gedrag dan we van onszelf en van andere zoogdieren gewend zijn.”

Maar de laatste twintig jaar lukt het wetenschappers steeds beter om het gedrag van vissen te begrijpen en te interpreteren. Zo plaatsten onderzoekers bij een groot experiment felgekleurde legoblokken in een tank met regenboogforellen. Deze vissen staan erom bekend dat ze met een flinke boog om onbekende objecten heen zwemmen. Nadat de forellen geïnjecteerd werden met azijnzuur, negeerden ze echter hun instinct en zwommen ze juist tegen de blokken aan. Vervolgens kregen ze een pijnstillend stofje geïnjecteerd en vertoonden ze weer hun natuurlijke, risicomijdende gedrag.

De conclusie: het azijnzuur zorgt ervoor dat de zenuwuiteinden waarmee forellen pijnprikkels waarnemen (nociceptoren genoemd), overbelast raken. Ze voelen pijn.

“Tot voor kort werd gedacht dat vissen neuro-anatomisch gezien helemaal geen pijn kúnnen ervaren”, licht Van de Vis toe. “Want ze missen het deel van de hersenen dat bij mensen en zoogdieren een belangrijke rol speelt bij het ervaren van gevoelens, de prefrontale cortex. Maar er verschijnen steeds meer onderzoeksresultaten die erop wijzen dat de aanwezigheid van een prefrontale cortex geen absolute vereiste is voor het ervaren van gevoelens. Een vis hoeft geen mensachtig brein te hebben om pijn of andere gevoelens te ervaren.”

Uit onderzoek blijkt dat vissen zich na een pijnlijke ervaring voor langere tijd behoedzaam gedragen en minder actief zijn.

Wrijven over glas

Maar hoe zit het dan met vissen die aan de haak worden geslagen en weer worden teruggezet? Zijn zij hun pijn weer kwijt zodra ze verder zwemmen? Helaas: uit onderzoek blijkt dat vissen zich na een pijnlijke ervaring voor langere tijd behoedzaam gedragen, minder actief zijn en abnormaal gedrag vertonen. Zo zijn er vissoorten die na een verwonding aan hun lip met hun mond tegen het glas van een aquarium blijven aanwrijven. Volgens visexpert dr. Lynn Sneddon van de Universiteit van Liverpool is dat gedrag vergelijkbaar met de menselijke neiging om over een teen te wrijven nadat ‘ie wordt gestoten.

Genoeg redenen om de hengelsport per direct te cancelen, zou je denken. Maar voordat we onze conclusies trekken, moeten er volgens Van de Vis twee nuances bij dit verhaal worden aangebracht. Allereerst staat het onderzoek naar de pijnbeleving van vissen nog altijd in de kinderschoenen. “Er is maar een zeer beperkt aantal vissoorten op dit thema onderzocht, maar in de natuur bestaan er ruim 34 duizend. En al die soorten kunnen enorm van elkaar verschillen, ook in hoe ze pijnprikkels ervaren. Het verschil tussen twee vissoorten kan biologisch gezien groter zijn dan tussen een mens en een kikker.”

“Ik heb er moeite mee als er over het ‘lijden’ van vissen wordt gesproken."

Niet zomaar projecteren

En dan is er nog de vraag hoe pijn voor een vis daadwerkelijk voelt. Hoe zeer ze ook spartelen, naar adem happen of met hun lippen over glas wrijven… wat ze precíes voelen, weten we niet. “En daar zullen we misschien nooit achter gaan komen”, zegt Van de Vis. Volgens de onderzoeker is het belangrijk dat we onze menselijke beleving van gevoelens en pijn niet zomaar op de bubbelende beesten projecteren. “Ik heb er moeite mee als er over het ‘lijden’ van vissen wordt gesproken, want dat zie ik als een menselijke ervaring. Vissen verschillen te veel van mensen om die vergelijking te kunnen maken.”

Van de Vis vindt het dan ook niet aan hem om antwoord te geven op de vraag of de hengelsport nog wel ethisch te verantwoorden is. “Ik ben geen ethicus. Maar ik vind wel dat we moeten erkennen dat vissen gevoelens hebben, en dat we daar rekening mee hebben te houden.”

In de wetenschap geldt de algemene regel dat het ongerief of de belasting van een vis moet opwegen tegen het doel, bij de genoemde onderzoeken was dat de waardevolle kennis die het oplevert. Misschien, beste hengelaars, is het tijd dat jullie die regel ook op je hobby gaan toepassen.

Beeld in header: ANP.

• Deel