Terug naar Brandpunt+
Waarom koos mijn jeugdliefde voor zelfmoord?
- Artikel
- 22 jun 2019
- 6 minuten leestijd
In de aangrijpende podcast Waarom onderzoekt Eva de zelfmoord van haar vriend Björn die op zijn 17e een einde aan zijn leven maakte. En dit onderzoek levert haar iets belangrijks op.
Eva Moeraert (39) zit met haar gezin in de auto naar Tsjechië als The Unforgiven van Metallica op de radio komt. Vanuit het niets begint ze te huilen. Haar man, die achter het stuur zit, reageert verbaasd. Haar zoontjes op de achterbank kijken wat onwennig naar hun moeder.
De reden van de huilbui: het nummer doet Eva denken aan haar vriend en jeugdliefde Björn, die in 1997 op zeventienjarige leeftijd zelfmoord pleegde. Een paar weken voor de vakantie naar Tsjechië vond ze een envelop met brieven terug. Brieven die ze aan Björn schreef, vlak nadat hij was overleden. “Ik was eigenlijk niet meer bezig met zijn dood, maar dat kwam zo hard binnen. Ineens zag ik weer hoe schuldig ik me voelde in die tijd.” Het nummer van Metallica werd ook gedraaid op zijn begrafenis: Björn was groot muziekfan.
“Toen ik zo begon te huilen in de auto, besefte ik pas hoe weinig ik heb stilgestaan bij de zelfmoord van Björn”, zegt de Vlaamse Eva nu – twee jaar na dato – aan de telefoon. “Onze vriendengroep heeft het nooit meer over zijn dood gehad. Terwijl we allemaal geschokt waren. Niemand had het zien aankomen.”
Podcast over een vriend
Ze besluit: hier moet ik iets mee. Gewapend met opnameapparatuur gaat ze aan de slag. Het resultaat is de podcast Waarom, die sinds april te beluisteren is via de VPRO. In de podcast gaat Eva in gesprek met de ouders van Björn, maar ook met zijn vrienden, zijn zus, en experts. Waarom maakte Björn een einde aan zijn leven? Waarom zag niemand het aankomen? En had zijn dood voorkomen kunnen worden?
Op een rustige, respectvolle manier probeert Eva een antwoord te vinden op die vragen. Afgewisseld met Björns eigen ingespeelde muziektapes en liedjes van zijn favoriete bands, komt daarbij een gelaagd verhaal van de zeventienjarige jongen en zijn einde tevoorschijn. “Soms was dat confronterend, omdat die reconstructie niet klopte bij het verhaal dat anderen voor zichzelf hadden gemaakt. Maar het geeft ook rust: ik kan Björn nu veel beter begrijpen. De podcast is een monument voor hem.”
Meer zelfmoord onder jongeren
Het verhaal van Eva staat niet op zichzelf. Ook in Nederland is de laatste jaren de zelfmoord onder jongeren sterk toegenomen. In 2017 pleegden 81 tieners tussen de tien en twintig jaar zelfmoord. In de jaren daarvoor waren dat er nooit meer dan 58. Cijfers van het CBS en van het Nederlands Jeugdinstituut laten zien dat vooral de groep tussen de vijftien en twintig jaar kwetsbaarder is geworden.
De precieze oorzaak van de toename is niet bekend: staatssecretaris Paul Blokhuis (Volksgezondheid) kondigde vorig jaar aan onderzoek hiernaar onderzoek te gaan doen. Experts zien de veranderde jeugdzorg, die sinds 2015 door de gemeenten wordt geregeld en sindsdien stevig onder vuur ligt, als mogelijke oorzaak. Maar ook andere factoren, zoals social media, kunnen een rol spelen. Vooral nabestaanden blijven vaak achter met vragen. Waarom plegen jonge mensen zoals Björn zelfmoord?
Gevoeligheid voor suïcidale gedachten
Eva worstelde ook lang met die vraag, zegt ze. “Het volledige antwoord zal ik nooit vinden. Maar als ik één ding heb geleerd door het maken van deze podcast, is het dat Björn altijd al een gevoeligheid had voor suïcidale gedachten die ik niet heb.” In de podcast spreekt Eva met psychiater en neurowetenschapper Kees Van Heeringen. Hij deed onderzoek naar gevoeligheid voor zelfmoordgedachten via een experiment met kruiswoordpuzzels. “Mensen die gevoeliger zijn voor suïcide halen daar sneller woorden als ‘pijn’ en ‘kerkhof’ uit. Anderen zien juist sneller woorden als ‘zon’ en ‘vrienden’. Ik zal altijd een ‘zon, zee, geluk’-persoon zijn. Björn was dat niet.”
“Pas toen kon in begrijpen waarom Björn ons niet in vertrouwen heeft genomen.”
Om dat beter te begrijpen, sprak Eva ook met Maarten, een oud-studiegenoot die in precies hetzelfde jaar als Björn ook een zelfmoordpoging deed. Hij overleefde de poging wél, en woont nu samen met zijn vrouw en twee kinderen. “Toen ik met hem sprak, kon ik eindelijk horen hoe het vóelde”, zegt Eva. “Hij vertelde hoe moeilijk hij het vond om met anderen te praten over zijn gevoelens, totdat die gevoelens zo zwaar werden dat praten helemaal niet meer lukte. Pas toen kon ik ook een beter begrijpen waarom Björn ons niet in vertrouwen heeft genomen. Dat gaf zoveel rust.”
Door de vijf afleveringen heen krijgt ook de luisteraar een steeds completer beeld van zelfmoordproblematiek onder jongeren. Op die manier gaat het verhaal niet alleen over Björn, maar laat het vooral ook de waaromvraag zien waarmee nabestaanden achterblijven. Het helemaal beantwoorden van die vraag gaat Eva waarschijnlijk nooit lukken – daarvoor is het verhaal veel te complex – maar dat is misschien ook de kracht van de podcast. Juist door het stellen van die onbeantwoorde vragen kan Eva doen wat nog maar zo weinig gebeurt: praten over zelfmoord.
Hulp aan suïcidale jongeren
Hoe kunnen we jongeren met suïcidale gedachten het beste helpen? Goede hulpverlening is cruciaal, merkte Eva tijdens het maken van haar podcast. “Uit onderzoek uit 2009 blijkt dat Nederlandse jongeren met suïcidale gedachten veel minder vaak zelfmoord pleegden dan hun Vlaamse leeftijdsgenoten. Niet omdat hun problemen minder erg waren, maar omdat ze sneller professionele hulp vonden.” Hoe die cijfers er nu uitzien – zeker sinds de zelfmoordpogingen onder tieners in Nederland sterk zijn toegenomen – is onbekend. Maar zulk onderzoek wijst de drempel naar hulpverlening wel als belangrijke factor aan, merkt Eva op. “Vlamingen hebben misschien vaker de neiging om hun gevoelens onder de mat te schuiven.”
Kinderen beter voorlichten over zelfmoordgedachten
Bij haar eigen kinderen (nu 10 en 12 jaar oud) is ze daarom bewust het gesprek aangegaan, zegt ze. “Samen hebben we naar de eerste aflevering geluisterd. Voor hen was het de eerste keer dat ze hoorden dat het überhaupt kón – je zo ellendig voelen dat je een einde aan je leven wilt maken.” Scholen moeten daar meer aandacht aan besteden, vindt ze. “Kinderen moeten weten dat je je slecht mag voelen, en dat je daarover kunt praten. Dat er hulp bestaat. Hopelijk zoeken ze die dan ook sneller op als ze met problemen kampen.”
Ook met haar podcast wil Eva bijdragen aan de bewustwording onder jongeren: over een paar maanden speelt ze de eerste aflevering met livemuziek op een middelbare school in Vlaanderen. “Al zit er maar één ‘Björn’ in die klas: die kans laat ik niet voorbijgaan.” De podcast is hier te beluisteren.
Praten over zelfdoding kan bij de landelijke hulplijn 113 Zelfmoordpreventie. Bel 0900-0113 of ga naar www.113.nl
