Het is deze week tien jaar geleden dat de extreemrechtse Noorse terrorist Anders Breivik 69 jongeren vermoordde op het eiland Utøya. Erik Poppe maakte er een zeer indrukwekkende en beklijvende film over die vrijdagavond 23 juli op NPO 3 én NPO Start te zien is.

Er zijn zat dingen die je misschien liever doet dan een film opzetten waarvan je de verschrikkelijke waargebeurde details al kent. En een blik op de trailer van Utøya 22. juli verraadt al dat regisseur Erik Poppe niet van plan is om de gruwelijke werkelijkheid te verbloemen. Nee, de massamoord die plaatsvond op 22 juli 2011, waarbij Anders Breivik een bloedbad aanrichtte in een sociaaldemocratische vakantiekamp, wordt rauw en intens opgediend. Ga daar maar eens voor zitten.

Moet dit? Ja, het moet

Erik Poppe ontving naast lof ook kritiek toen zijn film vorig jaar in première ging. Mag je zo’n film eigenlijk wel maken? En zo ja, wanneer? Het kon de regisseur (die veel slachtoffers en nabestaanden bij het schrijf- en draaiproces betrok) niet vroeg genoeg. “Als dit soort verhalen niet rauw meer zijn, zijn we al te laat. We moeten wakker worden en bedenken wat we kunnen doen om het tegen te gaan”, aldus Poppe die hiermee wees op de toenemende aanhang van extreemrechts. Maar het was de regisseur bovenal te doen om de slachtoffers. Die bleven volgens hem zwaar onderbelicht door alle aandacht voor Breivik. “De gezichten van de slachtoffers waren aan het vervagen. Voor hen wilde ik ons collectieve geheugen aanwakkeren, ons eraan herinneren wat er gebeurd is die dag op dat eiland.”

Geen geweldsporno

En dat doet Poppe met Utøya 22. juli op een eerbiedige en ingetogen wije. De dader komt nagenoeg niet in beeld, er is geen van muziek om extra sentiment aan te wakkeren en van geweldsporno is gelukkig geen sprake. In plaats daarvan focust Poppe op één persoon. Van de eerste tot de laatste minuut volg je in een long take (een ononderbroken opname) de 18-jarige Kaya (Andrea Berntzen) die zich telkens naar een nieuwe schuilplek verplaatst terwijl ze op zoek is naar haar zusje.

Deze verhaallijn is overigens fictief. Maar alles wat om Kaya heen gebeurt, is gebaseerd op interviews met overlevenden en politierapporten. Poppe komt dus heel dicht bij de werkelijke gebeurtenissen van die horrordag. En hoewel je bijna niemand werkelijk doodgeschoten ziet worden, is het vuurwapengeknal onafgebroken te horen en stuit Kaya tijdens haar vlucht op de lichamen van slachtoffers. Bereid je in die zin voor op een heel intense en indrukwekkende filmbeleving. Je zult met ingehouden adem kijken, daarna flink stil zijn en vervolgens de behoefte voelen om je dierbaren nog een keertje extra te vertellen dat je van ze houdt. Of je hem móét zien, laat ik aan jou. Maar ben je nieuwsgierig? Dan kan ik Utøya 22. juli zeker aanraden.

Utøya 22. juli zie je vrijdagavond 23 juli om 23.45 uur op NPO 3.
Gemist? De film is vanaf dan zeven dagen gratis te zien op NPO Start en daarna op NPO Plus.

• Deel