Therapeut Appu over familieopstellingen: 'Vooral voor mensen van kleur kan dit helend zijn'
- Artikel
- 30 aug 2024
- 8 minuten leestijd
Misschien heb je de term 'familieopstelling' weleens voorbij zien komen. Deze therapievorm helpt verborgen familiepatronen en trauma's zichtbaar te maken en te verwerken. Appu: “Vooral voor mensen van kleur kan dit een diepgaande helende ervaring zijn.”
Op social media zie je de term familieopstelling steeds vaker voorbij komen. Maar wat houdt deze therapievorm precies in en waarom kan deze zo effectief zijn, met name voor personen van kleur? We spreken systemisch therapeut en pedagoog Appu Sherpa (30) over deze therapievorm en twee vrouwen over hun persoonlijke ervaring.
Wat zijn familieopstellingen?
Familieopstelling is een therapievorm die de verstrikkingen en blokkades van een individu binnen het familiesysteem zichtbaar maakt. Appu legt uit hoe het werkt: “Een cliënt komt met een specifieke hulpvraag,” vertelt Appu. “Dit kan variëren van depressieve gevoelens of angsten tot het verbeteren van een moeizame relatie van een ouder. De hulpvragen zijn heel divers. Het proces start met een intake om achtergrondinformatie te verzamelen. Het eerste uur is voor de intake, daarna beginnen we met de opstelling en wordt onderzocht wat er onder het trauma zit.”
“Er zijn verschillende vormen: individuele opstellingen, waarbij de sessie één-op-één is, en groepsopstellingen. Representanten (vrijwilligers die een iets of iemand uitbeelden) in zo’n groepsopstelling ‘spelen’ familieleden of abstracte concepten, zoals emoties en trauma’s. Representanten worden op gevoel geplaatst en ervaren emoties die helpen de kern van het probleem te onthullen. Op die plek, in dat veld, wordt er geresoneerd op het beeld wat de cliënt op de hulpvraag heeft. Dit maakt patronen en blokkades zichtbaar die vaak over generaties zijn doorgegeven”, zegt Appu.
Nyske (35): “Dit is jouw trauma, niet dat van mij. Ik geef het terug aan jou”
"Vanaf jonge leeftijd had ik last van waterangst, zonder te weten waar dit vandaan kwam. Het werd met de jaren steeds erger; de gedachte aan zwemmen of diep water kon me tot paniekaanvallen en suïcidale gedachten brengen. Toen mijn tante overleed, kwamen er veel tegenstrijdige emoties los.Ineens werd mijn oma, die jaren eerder was overleden, veel besproken. Hoewel veel familieleden een moeizame relatie met haar hadden, raakte iets me diep toen mijn moeder tijdens de uitvaart iets over haar zei. Ik barstte onverwachts heftig in tranen uit, zonder te begrijpen waarom."
"Mijn oma was geboren in voormalig Nederlands-Indië en was op haar 11e in 1933 naar Nederland gekomen. Na mijn emotionele uitbarsting begon ik me te verdiepen in onze familiegeschiedenis en mijn Indische roots. Telkens als ik hiermee bezig was, voelde ik intense emoties en fysieke reacties. Tijdens het luisteren naar een podcast over Indonesië, waarin water werd besproken, moest ik opnieuw huilen en werd alles zwart voor mijn ogen. Ik voelde een diepe pijn die ik niet begreep, maar ik wist zeker dat die pijn niet van mij was. Mijn waterangst beïnvloedde ook het leven van mijn kinderen - ik durfde niet naar zwemles mee te gaan. Ik wilde niet dat mijn kinderen zich net zo zouden voelen als ik besloot ik een Indische familieopstelling te doen, gericht op mijn waterangst. Wat er tijdens die sessie gebeurde, was overweldigend. De representant van mijn oma leek verstikt te worden in water, alsof het een vorm van marteling was."
"Thuis vertelde ik mijn ouders over de opstelling en wat ik had gezien. Ik dacht niet dat het belangrijk was voor mijn helingsproces, totdat mijn moeder zei: "Maar Nyske, wist je niet dat oma tijdens de Tweede Wereldoorlog is gemarteld?" Ik schrok zo erg en begon hevig te huilen. Ik wist hier inderdaad niets van. Later, toen ik verder onderzoek deed naar het verleden van mijn oma, ontdekte ik dat ze daadwerkelijk met water is gemarteld tijdens de oorlog in Scheveningen, Nederland."
"Pas toen begreep ik waar mijn waterangst vandaan kwam: ik had onbewust het trauma van mijn oma overgenomen. Dankzij de familieopstelling kon ik eindelijk inzien en zeggen: dit is jouw trauma, niet dat van mij. Ik geef het terug aan jou. Ik hoef het niet langer met me mee te dragen. Sindsdien begrijp ik mijn oma een stuk beter en gaat het fysiek en mentaal veel beter met mij en mijn kinderen. Mijn waterangst is verdwenen en ik zat vorige week glunderend in het zwembad toen mijn dochter haar C diploma behaalde."
Hoe werkt een familieopstelling?
“Tijdens een familieopstelling komt vaak een primaire emotie naar boven, zoals boosheid of verdriet”, legt Appu uit. “Het doorvoelen van deze emotie is cruciaal voor verandering.” Wat er precies gebeurt, varieert per persoon en vraagstuk, omdat elk familiesysteem uniek is.
“De cliënt plaatst zijn vraagstuk in de ruimte, en representanten – vaak vreemden voor de cliënt – nemen verschillende rollen aan, bijvoorbeeld die van een ouder”, zegt Appu.
Spiegelneuronen spelen hierin een sleutelrol. “Dit zijn hersencellen die ons in staat stellen om de emoties en gedragingen van anderen intuïtief te begrijpen en over te nemen”, legt Appu uit. “Net zoals een kind dat het gedrag van zijn ouders spiegelt. Deze neuronen zijn ook actief bij trauma en kunnen onbewuste patronen blootleggen tijdens een opstelling.”
Bert Hellinger, de grondlegger van deze methode, en Franz Ruppert, die zijn werk verder heeft ontwikkeld, hebben uitgebreid onderzoek gedaan naar deze dynamieken. “Ook representanten ervaren vaak sterke emoties,” zegt Appu. “Zij resoneren vaak met hun eigen familiesysteem, wat ook helend voor hen kan zijn. Dit maakt familieopstellingen bijzonder voor zowel cliënten als representanten.”
Zainab (32): “Ik kon met meer compassie naar mezelf en mijn familieleden kijken”
"Ik heb drie keer een familieopstelling gedaan in drie jaar tijd. Dat was nogal een stap, want in mijn bloedlijn is er sprake van ernstig intergenerationeel trauma. Tijdens mijn eerste opstelling was ik enkel representant, maar dat was meer dan voldoende. Ik huilde bijna nooit, maar heb toen de hele dag tranen met tuiten gejankt door de inzichten die ik daar kreeg, puur door naar anderen te kijken."
"Een jaar later, tijdens mijn tweede opstelling, was ik zelf aan de beurt, en dat heb ik echt als levensveranderend ervaren. Het is heel pijnlijk om te zien dat je als kind dingen tekort bent gekomen, omdat je ouders als kind dingen tekort zijn gekomen. Rationeel klinkt dat misschien heel logisch, maar pas als je het voor je uitgespeeld ziet, voel je ook de zwaarte daarvan. Ik ben minimaal een half jaar lang een emotioneel wrak geweest na die sessie, maar blijkbaar moest dat er allemaal uit."
"Toen ik mij beter begon te voelen, kon ik opeens met veel meer compassie naar mezelf en mijn familieleden kijken. Ik kon beter mijn wensen en grenzen communiceren, en daardoor werd het contact met hen plotseling zuiverder. Uiteindelijk kan je geen verwachtingen van anderen hebben, je hebt alleen maar invloed op wat jij zelf doet. Maar daarmee kan je anderen wel inspireren tot verandering, bewust of onbewust. Je herprogrammeert als het ware jouw familiedynamieken, door aan jezelf te werken. Als ik nooit een opstelling had gedaan, had ik nooit geweten dat ik die macht had. Het is echt een investering in je toekomst, zeker als je ooit kinderen wil."
Verschil met praattherapie
"Een veelvoorkomende vraag is hoe familieopstellingen verschillen van andere therapievormen, zoals gesprekstherapie", zegt Appu. "Het belangrijkste verschil is de holistische benadering. In plaats van symptomen te behandelen, zoals vaak in de GGZ gebeurt, kijken we naar het volledige familiesysteem en generationele patronen. Dit geeft een breder beeld en helpt de diepere oorzaken van problemen te begrijpen.”
"Deze inzichten bieden context en helpen te begrijpen waarom iemand zich op een bepaalde manier voelt of handelt", voegt Appu toe. "De GGZ focust zich vaak op de diagnose en sluit daar een behandeling op aan, daarentegen biedt een familieopstelling inzicht door het grotere geheel te bekijken."
Familieopstellingen richten zich vooral ook op de emoties die naar boven komen en het voelen en verwerken van deze emoties. Appu benadrukt dat familieopstellingen en gespreksvormen elkaar aanvullen. “Ik geloof niet in óf-of; beide therapievormen kunnen waardevol samen gaan.”
Familieopstellingen voor BIPOC
Appu richt zich op familieopstellingen voor mensen van kleur, omdat deze methode bijzonder waardevol kan zijn voor BIPOC (Black, Indigenous, and People of Color). Veel mensen van kleur dragen historische en culturele trauma's met zich mee, die veroorzaakt kunnen zijn door kolonialisme, slavernij, migratie en onderdrukking. Deze trauma's manifesteren zich vaak in complexe familiedynamieken.
Migratie en culturele verschillen voegen extra lagen van complexiteit toe. "Migratie is op zichzelf al traumatisch", zegt Appu. "Het betekent vaak dat je een deel van je identiteit en cultuur achterlaat, wat tot zware emotionele belasting leidt wanneer dit niet erkend wordt." Veel migranten ervaren deze belasting zonder ruimte te nemen om het te uiten.
In migrantenfamilies heerst vaak een cultuur van schaamte en zwijgen. Dit versterkt familiedynamieken die moeilijk te doorbreken zijn. Appu: “Familieopstellingen kunnen helpen patronen te doorbreken en ruimte te maken voor heling, waardoor gezonde autonomie ontwikkeld wordt en mensen in staat zijn om zelfverantwoordelijk en liefdevol te leven.”
Foto credits: Lisanne van der Werve
Lees ook
Waarom hebben biculturele vrouwen baat bij een psycholoog van kleur? Psycholoog Eneida legt het uit
